وزیر بهداشت نیز با استناد به پایگاه استنادی اسکوپوس*، از تلاش محققین، استادان و نویسندگان مقالات پزشکی کشور در سال 2011 میلادی یاد کرد و تاثیر آن را ارتقای چهار پله‌ای رتبه جهانی ایران در حوزه علوم پزشکی و کسب مرتبه نوزدهم جهان میداند.
سرپرست پایگاه استنادی علوم جهان اسلام نیز با استناد به پایگاه تامسون رویترز**، رتبه جهانی تولید علم ایران در سال 2011 را رتبه بیست و دوم اعلام کرده است و از ایران بیشتر به عنوان یک ستاره در حال ظهور بخصوص در رشته‌های مهندسی نام برده است.
با این همه ظرف پنج ماهی که از ابتدای سال 2012 میلادی می‌گذرد، بجز تعداد محدودی از دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی، دسترسی بیشتر مراکز پژوهشی و آموزش عالی کشور به پایگاه‌ها و منابع علمی معتبر جهانی و مقالات و دستاوردهای علمی دانشمندان سایر کشورها در هر دو زمینه پزشکی و غیر پزشکی قطع شده و هم اکنون تعداد بسیاری از دانشمندان و محققین ایرانی، اعضای هیات‌های علمی، همین طور دانشجویان پای پروژه در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا چشم به راه فراهم شدن دسترسی دوباره به این پایگاه ها هستند.
معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم و برخی از مسئولان این وزارتخانه علت این امر را پرداخت نشدن حق عضویت سال 2011 و 2012 به این ناشرین و یا نداشتن قرارداد مشخص برای سال 2012 با این ناشرین و پایگاه‌ها عنوان می‌کنند.
این در حالی است که معاون پژوهش و فناوری وزارت بهداشت در کلام خود از یکسو به سخنان مقام معظم رهبری مبنی بر اینکه کشور به یک جهاد علمی نیاز دارد استناد می کند و از داشتن انگیزه‌ای قوی برای تحقق این مهم سخن می‌گوید و از سویی دیگر هنوز هیچ برنامه مشخصی برای پرداخت بدهی‌های سال 2011 و 2012 این وزارتخانه بابت حق اشتراک مراکز تابعه آن مرکز و باز شدن مجدد دسترسی به این منابع را ندارد.
رئیس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت هم یکی از دلایل پرداخت نشدن هزینه اشتراک های سال 2011 را پیش‌بینی نشدن بودجه لازم در سال 1390 و عدم تخصیص اعتبار ریالی در بودجه مصوب از سوی دولت عنوان می‌کند.
این در حالی است که بیشتر دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور در سالهای گذشته با چنین مشکلی مواجه نبوده است و همواره هزینه اشتراک خود را یا مستقلا و یا از طریق کنسرسیوم‌هایی پرداخت کرده‌اند.
در این بین کنسرسیوم وزارت بهداشت هم عموما بصورت متمرکز عمل کرده و هر از گاهی یکی از دانشگاه‌های بزرگ را به عنوان متولی خرید منابع مشخص می‌کند. مسئولان مالی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی هم که متولی پرداخت هزینه اشتراک منابع پزشکی در سال 2011 هستند، پس از گذشت بیش از هفده ماه همچنان اظهار می‌کنند بودجه ای برای این پرداخت در اختیار ندارند.
در حالی که مسئولان وزارت بهداشت قبلا اعلام کرده بودند که در سال 2011 بودجه محدودی را برای برخی پایگاه ها در اختیار این دانشگاه قرار داده‌اند و این احتمال وجود دارد که بودجه مذکور به دلیل برخی مطالبالت قبلی مورد انتظار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در ردیف های دیگری هزینه شده باشد.
کنسرسیوم وزارت علوم که فاقد بودجه ای متمرکز است با دسته بندی اعضای خود به عضو خوش حساب و بدحساب، همچنان پس از گذشت پنج ماه از سال 2012 میلادی ادعا می کند که مشغول جمع آوری هزینه اشتراک منابع استفاده شده در سال 2011 از اعضای بد حساب خود است.
در عوض شورای سیاستگذاری و تامین منابع علمی وزارت علوم با تصویب انواع قوانین و آیین نامه ها تمام سعی خود را بجای تمرکز بر تامین منابع علمی متوجه تحمیل و استقرار سیاستگذاری های مورد نظر خویش برای خرید منابع علمی کرده است.
با توجه به مشکلات اخیر ارزی و موضوع تحریمهای تحمیل شده بر سیستم بانکی کشور، مشکل دیگری که هر دو وزارتخانه در حال حاضر با آن روبرو هستند عدم تخصیص ارز با نرخ مصوب دولتی از سوی بانک مرکزی و عدم تامین ارز لازم برای این پرداخت‌ها می‌باشد.
در حالیکه نهاد ریاست جمهوری از مدتها پیش با بسیج تمامی امکانات دولت و تشکیل انواع و اقسام کمیته‌ها نسبت به تامین ارز مورد نیاز سیستم بانکی کشور جهت تامین کالاهای اساسی مورد نیاز مردم و مقابله با مشکلات تحریم اقدام کرده است، سیستم آموزش عالی کشور همچنان هنوز هم به دنبال ردیف و مصوبه و نحوه اختصاص بودجه برای پرداخت بدهی های خود بابت استفاده های انجام شده از منابع مطالعاتی و پایگاه های علمی در سال 2011 و 2012 می‌باشد. این موضوع خود بیانگر آن است که گاهی بیگانگان سعی در تحریم کشور ما دارند و گاهی ما خودمان، خود را دچار تحریمی خود خواسته و یا از سر ندانم کاری می‌کنیم.
نمایندگان ناشرین بین المللی و شرکت های کارگزار اظهار مینمایند که تاخیر در پرداخت هزینه اشتراک منابع علمی نه تنها باعث خدشه دار شدن وجه و اعتبار کشور در محافل علمی بین المللی شده است بلکه احتمال همکاری های آتی ناشرین علمی بین المللی و بسیاری از انجمن های علمی با کشور را به شدت کاهش داده است.
یکی از نمایندگان این ناشرین عدم پاسخگویی مسئولان اجرایی آموزش عالی کشور نسبت به قراردادهای منعقده و عدم پایبندی عملی این مسئولان نسبت به تعهدات مالی مذکور در قراردادها ذکر مینماید و اعتقاد دارد که مسئولان اجرایی وزارتین علوم و بهداشت تصور و آگاهی درستی از عواقب داخلی و بین المللی قطع دسترسی دانشمندان و محققین کشور از منابع علمی جهانی و مقالات و دستاوردهای علمی دانشمندان سایر کشورها را ندارند.
از این رو است که ظرف سالهای 2011 و 2012 شاهد خواست کافی و تلاش جدی مسئولان اجرایی وزارتین یاد شده برای یافتن راه حل های ممکن و متصور این معضل نبوده ایم. مدیر یکی از شرکت های کارگزار که نمایندگی بسیاری از ناشرین بین المللی پر اهمیت را در اختیار دارد تنها راه برون رفت از این مشکل را بازگویی صحیح و صریح این معضل برای اجتماع به نیت برجسته شدن اهمیت و ضرورت موضوع در سطح افکار عمومی کشور میداند تا شاید از این طریق مسئولان اصلی تصمیم گیرنده چاره ای در این خصوص بیاندیشند.
در حال حاضر هنوز دسترسی به منابع روز اطلاعات علمی جهان برای کشور رنگ و بوی سیاسی نیافته و بجز تعداد بسیار محدودی از ناشرین بین المللی هنوز هیچ سخنی از تحریم علمی ایران توسط این پایگاه ها به میان نیامده است. لذا قطع دسترسی به منابع مطالعاتی و پایگاه‌ها و انجمن‌های علمی هیچ توجیهی بجز خودتحریمی و یا تحریم از سر ندانم‌کاری فراهم شده توسط مسئولین آموزش عالی کشور ندارد.
این در حالی است که بسیاری از دانشجویان و محققین کشور برای اتمام پژوهش‌ها و تحقیقات خود و یا ارائه رساله و یا پایان‌نامه‌های خود با مشکلی جدی روبرو بوده و چشم به راه دسترسی مجدد به منابع و پایگاه های علمی معتبر جهانی هستند.
حال باید دید پس از حل مشکلات مطروحه نزد وزارت علوم و وزارت بهداشت، مسئله پرداخت بدهی سیستم آموزش عالی کشور از نظر مسئولان بانک مرکزی چه سرانجامی پیدا مینماید و مسئولان سیستم بانکی کشور و نهاد ریاست جمهوری با مسئله اختصاص ارز مورد نیاز برای تامین منابع و پایگاه‌های علمی به نرخ مصوب دولتی در قیاس با سایر کالاهای اساسی چه برنامه ای در پیش خواهند گرفت. ارزی که تامین آن منجر به حفظ جایگاه ممتاز علمی کشور در شرایطی خواهد شد که فشارها و تحریمهای بین‌المللی هرگز نتوانسته خللی در رشد و پیشرفت علمی دانشمندان جوان این مرز و بوم ایجاد نماید.
پانوشت‌ها:
*- پایگاه استنادی اسکوپوس SCOPU : یکی از بزرگترین بانک‌های استنادی و چکیده نویسی جهان است . این پایگاه ابزار بسیار مناسبی برای پژوهشگران حوزه های مختلف علوم است.
**- پایگاه تامسون رویترز Thomson Reuters : یکی از معتبر ترین پایگاه های استنادی جهان است که امکانات بی شماری را در اختیار متخصصین علم سنجی قرار می دهد.