سالانه بیش از 20هزار نفر در حوادث رانندگی در ایران کشته و چند برابر آن مجروح می‌شوند. بالا بودن میزان تصادفات شهری و بین‌شهری در کشور سؤالات زیادی را در ذهن کارشناسان ایجاد کرده است، برخی از کارشناسان از خود می‌پرسند، چرا امکان دارد درصورت مناسب بودن جاده و اصلاح پیچ‌ها و زوایای خطرناک آن و سالم بودن خودرو و تجربه کافی فرد در رانندگی، باز هم فرد دچار تصادف شود؟ برای پاسخ دادن به این پرسش و دانستن دلایل روانشناختی تصادف در ایران با دکتر پرویز روزبیانی روانشناس بالینی و متخصص روان‌درمانی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در پی می‌آید.
- به چه دلیل میزان تصادفات در ایران بالاست؟ دلایل روانشناختی بالابودن تصادفات در ایران چیست؟
معمولا در زمان رانندگی باید چند عامل اصلی را در نظر بگیریم، نخستین عامل راننده، دوم اتومبیل، سوم وضعیت راه‌ها و جاده‌ها و سومین و شاید مهم‌ترین عامل قوانین راهنمایی و رانندگی و نحوه اجرای آن است. اگر چنانچه شخص آمادگی و تبحر کافی برای رانندگی را نداشته باشد، در هنگام رانندگی مرتکب اشتباهات زیادی می‌شود که می‌تواند باعث بروز تصادفات شود.
اگر درنظر بگیریم تصادفی با وجود آنکه جاده‌ها و خیابان‌ها برای تردد خودروها مناسب هستند و خودروی فرد نیز سالم و خود فرد هم راننده‌ای با‌تجربه است، رخ دهد، باید بررسی کنیم که چرا این اتفاق درصورت درست بودن همه عوامل رخ داده است؟ بروز تصادف در چنین شرایطی می‌تواند به وضعیت خود خیابان‌ها و اینکه آیا این خیابان‌ها کشش لازم را برای تعداد زیادی از خودروها دارند یا نه بستگی داشته باشد. میزان معطل شدن پشت چراغ قرمزها و عصبی شدن افراد از اتلاف وقت در راهبندان‌های شهری نیز می‌تواند در بروز تصادفات بسیار مؤثر باشد.
زمانی که راننده‌ای پشت چراغ قرمز مدت زیادی از وقت خود را می‌گذراند طبیعتا عصبی می‌شود و همین عصبانیت باعث می‌شود وی با عدم‌رعایت مقررات رانندگی تلاش کند به سرعت خود را از راهبندان دور کند و مسیر را به سرعت ادامه دهد که این می‌تواند یکی از علل اصلی بروز تصادف باشد. بنابراین اگر خیابان‌ها کشش لازم را داشته باشد و سایر عوامل مؤثر در رانندگی صحیح نیز به خوبی رعایت شود، تصادفات نیز کاهش می‌یابد.
اما باز هم افرادی هستند که همچنان عصبی می‌رانند، شاید این افراد در واقع صلاحیت رانندگی را نداشته باشند. آن چیزی که در کشور ما درنظر نمی‌گیرند این است که فردی که متقاضی گواهینامه رانندگی است، علاوه بر اینکه باید مقررات رانندگی را به خوبی بداند و علائم را به‌طور کامل بشناسد، لازم است که وضعیت روحی و روانی وی نیز توسط متخصصین بررسی شود و حتی فرد مورد آزمایش‌های روانشناختی قرار بگیرد. پس از انجام این تست چنانچه صلاحیت فرد نیز از نظر روانی تأیید شد، این فرد باید بتواند با توجه به کسب قبولی در امتحانات شهر و آیین‌نامه پشت فرمان بنشیند.
بنابراین می‌توانیم به جز عوامل جاده‌ای و تجربه و تبحر ناکافی عامل اعصاب و عصبی بودن فرد راننده را نیز در تصادفات دخیل بدانیم. در برخی از موارد دیده می‌شود که پس از وقوع تصادف یکی از طرفین به حدی عصبانی می‌شود که طرف مقابل را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهد. در برخی از مواقع نیز برخی از رانندگان که نمی‌توانند بر اعصاب خود تسلط داشته باشند پس از بروز تصادف از چوب‌ها یا زنجیرهای داخل خودروی خود برای برتری بر طرف مقابل خود در درگیری استفاده می‌کنند. بنابراین پیشنهاد می‌کنم که علاوه بر موارد امتحانی عادی رانندگی باید سلامت روانی افراد نیز قبل از اعطای گواهینامه رانندگی مورد بررسی قرار گیرد.
- آیا امروزه در کشورهای پیشرفته انجام تست سلامت روانی پس از آزمون آیین‌نامه و رانندگی در شهر مرسوم است؟
بله در برخی از کشورها چنین آزمایش‌هایی روی متقاضیان دریافت گواهینامه رانندگی انجام می‌گیرد. البته زمانی که سوابق یک راننده نشانگر آن باشد که وی زیاد تصادف کرده است، طبیعتا این افراد در کشور ما و در بسیاری از کشورهای دیگر جریمه می‌شوند اما در تعدادی از کشورهای جهان زمانی که فرد مرتکب تخلفات زیادی حین رانندگی می‌شود حتما تحت آزمایش‌های روانی قرار می‌گیرد.
- آیا باید به این افراد آموزش رفع عصبانیت و خشونت نیز داده شود؟
در مرحله اول باید یک متخصص روانشناس با افرادی که بیشترین تخلفات را در سوابق خود دارند جلسات مصاحبه برگزار کند و چنانچه احساس شود فرد دچار مشکل است ابتدا باید درصدد رفع مشکل برآیند و متعاقب آن اگر تشخیص داده شد که با رفع مشکل وی می‌تواند به رانندگی ادامه دهد مجددا برای وی گواهینامه رانندگی صادر کنند. بنابراین می‌توان گفت که چنانچه دوره‌های آموزش رفع عصبانیت و خشونت برای رانندگان پر‌تخلف برگزار شود، تخلفات و تصادفات در آینده‌ای نه چندان‌دور کاهش یابد.