معدن فیروزه نیشابور:
معدن فیروزه نیشابور نه تنها مهم‌ترین معدن فیروزه کشور است بلکه در سطح جهانی نیز به دلیل کیفیت عالی ان به خصوص انواع عجمی و شجری، ممتاز بوده؛ از معروفیت خاصی برخوردار است.
نمونه‌های به نمایش گذاشته شده از سنگ طبیعی فیروزه این معدن در موزه لندن، سازمان زمین‌شناسی تهران و مشهد خود گواه بر ارزشمندی این سنگ قیمتی است.
موقعیت جغرافیایی:
این معدن با ذخیره 9 هزار تن و ظرفیت تولید سالانه 19 تن در 55 کیلومتری شما لغربی نیشابور، در جاده قدیم سبزوار و در روستای «معدن» قرار دارد. به طور تقریبی از هر تن سنگ فیروزه خام این معدن 8 تا 10 کیلوگرم فیروزه به دست می‌آید.
معدن فیروزه نیشابور از نظر جغرافیایی در عرض 36َ و 28َ و 15ً شمالی و طول 20َ و 58َ شرقی واقع شده است. دهکده معدن که در دره منطقه کانی‌سازی واقع است و محل سکونت کارگران معدن می‌باشد، در حدود 1500 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
کوه‌های منطقه معدن فیروزه در نیشابور از آهک‌های نومولیت‌دار همراه با ماسه سنگ و اسلیت تشکیل شده است. این رسوبات حاوی ذخایر متعدد گچ و نمک هستند که نمونه‌هایی در حال بهره‌برداری است. در این سنگ‌ها مواد آتشفشانی متعلق به دوره سنوزوئیک که سنگ اصلی آن‌ها تراکیت‌های پورفیزی است، نفوذ کرده است.
فیروزه را از توده‌های سنگی که در قدیم به وسیله چکش و اکنون بوسیله باروت خرد می‌شوند، جدا کرده و در کیسه‌های مخصوص می‌ریزند. مواد دور ریخته شده مجدداً بازبینی می‌شوند و فیروزه‌های باقی‌مانده از آن‌ها جدا می‌شود.
معادن فیروزه نیشابور را به دو گروه خاکی و کوهی تقسیم کرده‌اند که اکنون استخراج در قسمت کوهی انجام می‌شود.
معدن کوهی در کوه واقع شده است. فیروزه به سنگ گانگ یا باطله ارتباط دارد و باید سنگ را شکسته و فیروزه را جدا کرد. معدن خاکی در اراضی دامنه و پایه کوه واقع شده است و در واقع از هوا زده شدن و شستشوی سنگ‌های حاوی فیروزه و حمل آن‌ها به پایین کوه ایجاد شده است.
نحوه بهره‌برداری طلای آبی در زمان‌های قدیم:
معدن کوهی در شش دره واقع است. از طرف شرق که جلو برویم دره اول را مشاهده می‌کنیم. دره اول دارای چهار غار است. غار اول معروف به غار عبدالرزاقی است که قدیم آنرا بو‌اسحاقی می‌نامیدند. فیروزه این غار از غارهای دیگر ارزش، جلوه و صفای بیش‌تری دارد. غار دوم غار سرخ نام دارد. غار سوم غار شاه و غار چهارم غار آقالی است.
در قدیم فیروزه را به‌وسیله کلند، بیلم و باروت استخراج می‌کردند. کار کردن با کلند بهتر از باروت است، زیرا در اثر عمل باروت، فیروزه خرد می‌شود. معدن خاکی در دامنه کوه وجود دارد. چون به مرور در اثر هوازدگی و فرسایش به‌واسطه برف، باران، تابش آفتاب و وزیدن باد، سنگریزه‌های کوه ریخته و با خاک مخلوط گردیده، در میان آن‌ها فیروزه یافت می‌شود. اغلب فیروزه‌های معدن خاکی بسیار خوب است.
سنگ فیروزه پس از استخراج از معدن، به‌وسیله متخصصین فن بریده می‌شود و صیقلی می‌گردد. هر چه صاف‌تر و بزرگ‌تر باشد، ارزش آن بیش‌تر است.
استخراج سنگ فیروزه از معادن آن به‌وسیله زدن تونل‌ها و حفر چاه‌هایی که عمق آن‌ها گاهی تا هفتاد متر می‌رسد، انجام می‌گردد. در حال حاضر در هر سال از 70-35 تن سنگ استخراج می‌شود که از این مقدار 5% تا 12% فیروزه خالص به‌دست می‌آید.
انواع فیروزه نیشابوری:
فیروزه نیشابوری را به 1- عجمی 2- شجری تقسیم می‌کنند که این دسته‌بندی خود شامل موارد زیر است:
فیروزه عجمی:
گرد و درشت است و دارای فیروزه خالص به رنگ آبی سیر که گران قیمت‌ترین نوع فیروزه است و برای ساختن انگشتر استفاده می‌شود.
فیروزه عجمی نیم رنگ:
از نوع قبلی کم رنگ‌تر است.
فیروزه عربی:
فیروزه‌ای تخت با رنگ آبی سیر است و برای ساختن مدال در عربستان استفاده می‌شود.
فیروزه توفال:
مانند عربی است ولی سنگ آن از میان رفته و فقط لایه‌ای از فیروزه با رنگ آبی سیر باقی مانده است.
فیروزه توفال نیم‌رنگ:
از فیروزه توفال کمی روشن‌تر است.
فیروزه توفال سفید:
رنگ آبی خیلی روشن دارد.
فیروزه چغاله:
فیروزه‌ای است گرد و درشت شبیه فیروزه عجمی اما با رنگ خیلی روشن یعنی آبی کم‌رنگ.
چغاله نیم‌رنگ:
فیروزه‌های گرد نسبتاً درشت برای ساختن انگشتر با رنگ روشن‌تر
فیروزه شجری:
فیروزه رگه‌دار را گویند که از اجتماع چند دانه فیروزه در داخل سنگ کنار هم تشکیل شده است.
فیروزه شکوفه:
فیروزه‌ای است ریزتر از چغاله و فیروزه کمی دارد.
فیروزه چال یا نرم:
دانه‌های خیلی کوچک فیروزه و کمی بزرگ‌تر از عدسی است که در سنگ‌های معدن دیده می‌شود.
فیروزه درشت:
سنگ‌های نسبتا درشتی است که در آن رگه‌های باریک و پراکنده و نازک فیروزه دیده می‌شود که از نازل‌ترین نوع فیروزه نیشابوری است.
شاید باور کردنی نباشد ولی فیروزه عجمی به اندازه ناخن انگشت یک انسان بالغ در آمریکا تا مرز 2000 دلاربه فروش می‌رسد.
http://www.firoozeh-iran.com