درباره این مسئله و آینده صحنه سیاسی مصر با محی‌الدین ساجدی، کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- کنار گذاشتن دو مقام ارشد نظامی مصر از سوی مرسی را می‌توان کاهش قدرت نظامیان در مقابل مرسی تلقی کرد؟
تا حد زیادی می‌توان گفت که محمد مرسی با این تصمیم شورای نظامی و فرماندهی ارتش را به جایگاه اصلی خودش برگردانده و از مداخله ارتش در امور و حیات سیاسی به مقدار بسیار زیادی کاسته است. برخی‌‌ها حتی به همین خاطر معتقدند که این اقدام نوعی کودتا برای خارج کردن ارتش از قدرت بوده است. پس از اینکه رژیم مبارک سقوط کرد، شورای نظامی قدرت را در دست داشت. قوه مقننه هم با رأی دادگاه برای انحلال پارلمان در دست نظامیان بود. بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری، قدرت تقسیم شد ولی شورای نظامی با اعلام متمم قانون اساسی بیشتر اختیارات قوه مجریه را در دست گرفت. اکنون با لغو این متمم، قدرت در مصر یکدست شده است. مرسی حالا هم رئیس قوه مجریه است و هم اختیارات قوه مقننه را تا زمان برگزاری انتخابات پارلمانی در دست دارد.
- چه شد که در این فضا این اقدام غیرمنتظره صورت گرفت؟
عمر سلیمان، رئیس پیشین سازمان امنیت مصر در یکی از آخرین گفت‌وگوهای خود اعلام کرده بود که اگر اخوان‌المسلمین قدرت را در دست بگیرد ارتش ساکت نمی‌ماند و حتماً کودتا خواهد کرد. برخی تحلیلگران مهم در مصر گفته‌اند که قرار بوده ارتش در چند روز آینده کودتایی را در مصر انجام دهد اما مرسی در این رابطه پیش‌دستی کرده است. تغییراتی که ایجاد شده آنچنان ناگهانی بوده که حتی سران ارتش هم خبر نداشته‌اند؛ چون طنطاوی حدود ۱۰ روز پیش در دولت هشام قندیل به‌عنوان وزیر دفاع ابقا شد. در فضای کنونی مصر که هنوز بی‌ثبات است و عمر زیادی از انقلاب نمی‌گذرد مخفی نگه داشتن این اطلاعات از فرماندهان ارتش، اقدام خیره‌کننده‌ای بوده است. به‌طوری که حتی اسرائیلی‌ها هم از این مسئله اطلاع نداشتند و یکه خوردند.
- با این اقدام احتمال واکنش نظامیان مصری علیه مرسی وجود دارد؟
احتمال واکنش نظامیان در مصر هم داده می‌شود اما بدنه اصلی ارتش مصر در کنار انقلاب قرار دارد. نظامیان بسیاری وجود داشتند که در تظاهرات علیه رژیم مبارک شرکت می‌کردند و جالب اینجاست که شورای نظامی هنوز آنها را به اتهام تمرد از دستور در زندان نگه داشته است. به‌نظر نمی‌رسد اگر فرماندهان ارشد بخواهند اقدامی علیه دولت مرسی انجام دهند با همراهی بدنه ارتش مواجه شود.
مردم مصر هم با این اقدام مقابله خواهند کرد. اکنون افراد بسیاری از گروه‌های مختلف با تجمع در خیابان‌های قاهره از تصمیم مرسی حمایت کرده‌اند چون همواره حضور طنطاوی در رأس قدرت را امتداد رژیم مبارک می‌دانستند. یک هفته قبل هم پس از حملات صحرای سینا، محمد مرسی رئیس سازمان امنیت و پلیس مصر را برکنار کرد. این افراد هم از سوی مبارک تعیین شده بودند. بیشتر کسانی که از رژیم مبارک باقی‌مانده بودند برکنار شده‌اند. این پاکسازی، محمد مرسی را برخلاف آنچه شورای نظامی در ابتدا می‌خواست، رئیس‌جمهوری قوی و مقتدر نشان می‌دهد.
- گمانه‌زنی برخی رسانه‌ها درباره اینکه این اقدام نوعی عفو خاموش برای طنطاوی بوده و کنار گذاشتن او با بازنشستگی از قدرت طی یک توافق صورت گرفته است می‌تواند صحت داشته باشد؟
طنطاوی اگر می‌توانست تا آخرین لحظه در قدرت باقی می‌ماند. محمد مرسی یک خروج شرافتمندانه با بازنشستگی برای او و رئیس ستاد ارتش فراهم کرد تا احترام سران ارتش حفظ شود. اگر اعضای شورای نظامی قدرت داشتند همچنان تلاش می‌کردند در رأس قدرت باقی بمانند. بسیار بعید است که توافقی در این رابطه شده باشد. چون اگر قرار بر توافق بود ۱۰ روز قبل طنطاوی به‌عنوان وزیر دفاع معرفی نمی‌شد.
- درباره پاکسازی عناصر وابسته به رژیم مبارک، اوضاع در دستگاه قضایی مصر به‌ویژه با حکم انحلال پارلمان چطور است؟
دستگاه قضایی باید مستقل باشد تا عدالت را بتواند در مصر برقرار کند. اما مشکل اینجاست که همین کسانی که به انحلال پارلمان رأی دادند همان قضاتی هستند که همه انتخابات دوران مبارک را تأیید کردند. خواسته‌های بسیاری مطرح است که این قضات باید عوض شوند و کسانی جای آنها را بگیرند که در عین حفظ استقلال قوه قضاییه وضعیت جدید کشور را درک کنند. این افراد هم به‌تدریج با کم شدن قدرت وابستگان به رژیم مبارک تغییر خواهند کرد یا ناچار خواهند بود خودشان را تغییر دهند.
- مرسی هنوز با مشکلات دیگری باید دست و پنجه نرم کند؟
افرادی که در رأس یا بدنه حزب حاکم زمان مبارک قرار داشتند همچنان قدرت مالی خودشان را حفظ کرده‌اند و با توجه به قدرت مالی می‌توانند در صحنه سیاسی، حزبی و رسانه‌ای حضور پیدا کنند. رسانه‌ها یکی از مشکلات مصر هستند. بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی به مرسی حمله می‌کنند.
درون صدا و سیمای دولتی مصر هم هنوز گرایش‌هایی به رژیم مبارک وجود دارد و انتقادهای شدید و غیرمنصفانه‌ای از مرسی به عمل می‌آورند. به‌عنوان نمونه شبکه الفراعین طوری تند عمل کرد که مجبور به تعطیلی آن شدند.
مشکل اصلی مرسی اما مسئله اقتصادی و امنیت است. حادثه‌ای که در صحرای سینا اتفاق افتاد یک مسئله داخلی برای مصر نیست. طبق اطلاعات به‌دست آمده ماجرای صحرای سینا را دستگاه اطلاعاتی عربستان به‌وجود آورده است. بندر بن سلطان رئیس جدید دستگاه اطلاعاتی عربستان مهره آمریکاست.
سعودی‌ها هیچ وقت با اخوانی‌ها نتوانستند در چند دهه اخیر کنار بیایند. این ماجرا هم به دولت مرسی ضربه می‌زند، هم باعث لطمه به حماس می‌شود و تحت فشار قرار گرفتن مردم غزه را به‌دنبال دارد. اقدام مرسی اما دوگانگی قدرت را از بین برده و به‌نظر می‌رسد مخاطرات بسیاری از‌بین‌رفته است.