او سال‌هاست که درباره تفاوت‌های چای در دو فرهنگ چین و ژاپن کار می‌کند.
او در مرکز پژوهش‌های بین‌المللی برای مطالعات ژاپن یک سخنرانی داشت تحت عنوان "چای به عنوان لذت و چای به عنوان تعهد".
لولیو دی ۵۳ ساله که از دانشگاه شرقی چین در شانگهای فارغ التحصیل شده است، از راه زبانشناسی و ارتباط با واژه‌ها به دنیای پشت چای راه یافته است.
به من می‌گوید: چای در زبان ژاپنی بار فرهنگی بسیار زیادی دارد و همین باعث شد که من به آن علاقمند شوم.
در چین هم چای بار فرهنگی زیادی دارد و به همین خاطر به این مسئله بین فرهنگی علاقه‌مند شدم و این به زبانشناسی هم مربوط بود. هردو فرهنگ در نوشیدن چای متفاوت هستند و ویژگی‌های خاص خود را دارند. چای در چین برای لذت بردن است ولی در ژاپن یک وظیفه است و همینطور که دیدید؛ عنوان سخنرانی من چای به عنوان لذت و چای به عنوان یک تعهد بود.
- از این تفاوت‌ها در چین و ژاپن بگویید
نوشیدن چای در چین برای تازه کردن روحیه است؛ ولی در ژاپن بخشی از مراسم ذن بودایی است و به جای آنکه شما را الزاما راحت کند و به شما آرامش ببخشد؛ تعهداتی می‌آفریند و حاشیه در آن حتی از متن بیشتر است. به چز این؛ در هردو فرهنگ با کلمه‌ای مشابه اما با دو تعبیر متفاوت مواجه هستیم؛ در چین دعوت برای نوشیدن چای در واقع دعوت به تفریح است ولی در ژاپن عازم شدن به یک مراسم رسمی با آداب رسمی‌تر.
- و از جنبه ارتباطی؟
چای در چین با معانی و مفاهیمی چون زمزمه؛ همهمه؛ گفتگو و از هر دری سخنی گفتن همراه است و وقتی میهمانی را برای چای دعوت می‌کنید دنبال درد دل هستید؛ ولی در ژاپن فرد را به سکوت و آرامش می‌خوانید و این نوعی چشم در هم دوختن است. در ژاپن دعوت به چای؛ یک نوع دیالوگ چشمی برقرار کردن است و در چین یک ارتباط زبانی است. در ژاپن شما به یک آئین دعوت می‌شوید
- یعنی در چای خوردن ژاپنی لذت نیست؟
چرا تا حدی هست.
در بسیاری از خانه‌ها و معابر قدیمی اتاق چای وجود داشته است و جاهایی بوده که در آن‌ها آب داغ می‌کرده‌اند ولی ژاپنی‌ها آن‌ها را به نهاد و آیین تبدیل کرده‌اند و لذا ساختار کار آن ژاپنی شده است.
نسبت چای در فرهنگ‌های مختلف هم از نظر زبانشناسی و هم از جنبه جامعه‌شناسی متفاوت است؛ مثلا در کشور شما ایران و یا چین و ژاپن که هر جایی با پشتوانه فرهنگی متفاوت از آن استفاده می‌شود.
در ایران و چین؛ نسبت چای با میهمان برقرار است و همینطور نسبت چای و دوست که در ایران و چین و ژاپن شبیه هم است و نوعی آشتی در فضای آن برقرار است.
- در پژوهش‌هایتان با شباهت‌های واژگانی هم مواجه شده‌اید؟
بله. در روسیه چای، در چین چایه، در ایران چای و در ژاپنی به آن چا می‌گویند که مودبانه‌تر آن در ژاپنی "اوچا" می‌شود
- آیا ادبیات مکتوب غنی در این زمینه وجود دارد؟
در دویست سال گدشته این عرصه شاهد رشد فراوانی بوده است و از لحاظ فرهنگی و زبانشناسی هم بیشتر از ۳۰۰ کتاب و مجله داریم و فقط در چین ۵۰ کتاب نفیس درباره رویکرد تاریخی به چای و فرهنگ وجود دارد. اما در مورد نگاه تجاری و بهداشتی و غیره هم ادبیات مکتوب زیاد داریم. نکته فرهنگی مهم دیگر انواع چای است. شان میهمان با قیمت چای و محل سرو آن در ارتباط است و بنابراین نوع ظرف، قیمت چای و مکان سرو آن مهم است. در چین و ایران این قاعده حاکم نیست؛ ولی در ژاپن هست. مراسم قوی چای در ژاپن از نظر معنی و روح مراسم از معابد چینی گرفته شده ولی به شدت آنرا ژاپنی کرده‌اند این اتفاق از نهصد سال پیش رخ داده است و مراسم چای را از لذت به تعهد رسانده است
- مکان‌های سرو چای هم شباهت اسمی دارند؟
به محل چای خوردن در چین چاکان می‌گویند که شبیه چایخانه در ایران است و در ژاپن به آن کی ساتن می‌گویند که بعد از جنگ دوم تبدیل به قهوه‌خانه شده و در آن‌ها چای کمتر سرو می‌شود به عکس چین.
- خودتان بیشتر چای می‌خورید یا قهوه؟
می‌خندد و می‌گوید: چای را بیشتر ترجیح می‌دهم و سال‌هاست که صبح من با چای شروع می‌شود. من هنوز چای‌خور قهاری هستم مثل بقیه چینی‌ها که چای‌خور هستند و ژاپنی‌ها بیشتر قهوه‌خور شده‌اند. مثل خود شما که همش قهوه می‌نوشید!
- در خانه خودتان چای چطور سرو می‌شود؟
فرهنگ خانواده‌های چین و ژاپن فرق دارند. در چین دم کردن و آماده کردن چای کار آقایان است. بنابراین من برای همسرم چای سرو می‌کنم. ولی در ژاپن دم کردن چای حتما کار خانم‌هاست. ضمن اینکه خانم‌ها در چین و ژاپن کمتر از آقایان چای دوست دارند و بعد هم این نوشابه‌های رنگارنگی که آمده‌اند کار را خراب کرده‌اند.
- به هر حال چای باز هم نقش تلطیف کننده‌اش را دارد
بله یک چای خوب می‌تواند در تلطیف مناسبات خانواده نقش ایفا کند، ولی بد نیست این را هم اضافه کنم که در هر برگ چای بیش از ۵۰۰ نوع ماده طبیعی وجود دارد.
بنابراین ما باید این اطلاعات را به جوانان در خانواده‌ها بدهیم که بدانند چقدر از لحاظ سلامت و چقدر برای فرهنگ به این پدیده نیاز داریم.
بعد هم رابطه رژیم غذایی با چای است. چای می‌تواند بسیاری از چربی‌ها را از بین ببرد پس یک نوع رژیم غذایی هم هست.
ما در چین بحثی داریم تحت عنوان پزشکی چای که به نوع چای و درمان بیماری‌ها اختصاص دارد و براین اساس ده‌ها نوع چای هم داریم، هر یک درمانی برای دردی!
- و رابطه چای و طبیعت؟
ببنید قطعا نسبتی بین چای و جغرافیای طبیعی و انسانی برقرار است. چای برای آنکه در کویر زندگی می‌کند؛ یا آنکه عشایری است، برداشت‌ها و تعاریف متفاوتی دارد، همانطور که عشایر ایران و مثلا چینی‌ها برداشت‌ها و حس‌های متفاوتی از چای دارند که می‌تواند با احساس و برداشت‌های شهرنشینان همین کشورها متفاوت باشد.
ضمن اینکه با چای هم چه می‌خورید مهم است. چرا شکر با چای و چرا شیر با چای، اینها همه با جغرافیا و فرهنگ ارتباط دارند. در چین شیرینی با چای؛ ولی در مغولستان شیر با چای معمول است.
- دلچسب‌ترین چایی که خوردید کجا بود؟
در خانه خودم در شانگهای و چایی است به اسم "ارونجا"
- ارونجا چینی است؟
بله یک چای چینی است
- از چای قند پهلو چیزی شنیده‌اید؟
بله ولی ما در چین به جای چای قند پهلو، چای با شیرینی سرو می‌کنیم که عمدتا در چایخانه‌های قدیمی چین چای با شیرینی سرو می‌شود.
- و آرزویی در زمینه چای؟
خوشحال می‌شوم که چای بتواند بین فرهنگ‌ها نقش آفرین‌ترباشد و امیدوارم چای موضوع گفتگوهای چندجانبه بین ایران و چین و ژاپن شود. خیلی دلم می‌خواهد یک روز در چایخانه‌های ایران چای بخورم.