در این میان حماس نیز نقش مهم وتعیین‌کننده‌ای یافته است. درباره تحولات درون حماس و رابطه آن با کشورهای منطقه با غازی‌حمد قائم‌مقام وزیر خارجه دولت حماس در نوار غزه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- پیامدهای موج انقلاب‌های عربی برای حماس چه بوده است؟
قطعا تغییرات مثبتی پس از انقلاب‌های عربی حاصل شده که باعث گردیده حماس درباره برخی از مسائل به بازنگری بپردازد چراکه معادلات و نقشه سیاسی در خاورمیانه و در جهان عرب تغییر یافته‌است، به‌ویژه پس از سرنگونی نظام حسنی مبارک که نوعی دشمنی با جنبش حماس داشت و موانع سیاسی فراوانی را فرارویش قرار می‌داد و تعامل رسمی با آن را نمی‌پذیرفت. پس از پیروزی انقلاب در مصر و پررنگ شدن نقش جریان‌های اسلامگرا در کشورهای مختلف عربی، این امر به‌نحوی از انحاء باعث شد تا زمینه برای حماس به‌منظور احیای روابط خارجی‌اش فراهم شود و در پی آن معادلات سیاسی جدیدی را ایجاد کند. بهترین نمونه این موضوع، روابط با مصر است که فضا برای انجام دیدارها در سطح رئیس‌جمهور، نخست‌وزیر و دولت فراهم شد، رفت‌وآمدها نسبت به قبل برای رهبران حماس تسهیل شد و به‌طور کلی فضا برای حماس خیلی بهتر شد و در آینده بهتر هم می‌شود.
- اما دولت مصر تونل‌ها و گذرگاه‌ها را به روی فلسطینیان غزه بست و قرار بود بازارچه‌ای مرزی به جای این تونل‌ها افتتاح کند که تاکنون افتتاح نشده است؟
می‌توانم بگویم این امر به‌علت یک حالت فوق العاده امنیتی بود که پس از کشته‌شدن شماری از نظامیان مصری در صحرای سینا برقرار شد. به هر حال روابط بسیار بهتر از گذشته شده است.
- به‌نظر می‌رسد تغییراتی درون حماس در جریان است. آیا می‌توانیم بگوییم که تغییراتی در رهبری، ساختار و یا حتی رویکردهای حماس روی خواهد داد؟
تغییرات در داخل حماس به نتایج انتخابات درون حزبی آتی حماس و مشخصا انتخابات برای تعیین رئیس دفتر سیاسی حماس بستگی دارد که پیش‌بینی می‌کنم‌ماه آینده میلادی برگزار خواهد شد. اما سیاست‌های کلی حماس اکنون به‌صورت تاویل‌ناپذیری آشکار و شفاف شده است، به‌ویژه درباره موضوع رویارویی با اشغالگران، روند سیاسی و روابط با کشورها. ازاینرو اکنون سیاست‌های حماس شفاف و تثبیت شده است.
- رابطه میان حماس داخل و حماس خارج از اراضی فلسطین چگونه است؟
در وهله نخست، ما نامگذاری‌ها و تقسیم بندی‌هایی نظیر حماس داخل و خارج را نمی‌پذیریم زیرا این نامگذاری بیشتر بعد جغرافیایی دارد. هر چند در نگاه واقع بینانه، برخی از کادرهای رهبری حماس در کرانه باختری و نوار غزه هستند و برخی دیگر در خارج، اما حماس یک کلیت و یک رهبری و یک سازوکار مشخص برای اتخاذ تصمیمات دارد و ازاینرو اختلافات الزاما میان حماس داخل و خارج نیست، بلکه چه بسا درون حماس در اراضی فلسطین هم اختلاف نظر باشد و در خارج هم همینطور. بی‌تردید، اختلاف نظر وجود دارد اما آنچه مایه اطمینان است، این است که تصمیم و حرف نهایی در حماس، یکپارچه است و این به‌معنای وجود یک نهاد، یک شورا و یک دفتر سیاسی در داخل حماس است و تصمیمات به‌صورت دسته جمعی و نه فردی اتخاذ می‌شوند.
- این اختلافات مشخصا شامل چه مواردی است؟
مثلا درباره موضوع آشتی ملی یا موافقت با تعیین شدن محمود عباس به‌عنوان نخست‌وزیر براساس توافقات دوحه که درباره آن هم اختلافاتی بروز کرد اما در هر صورت، حماس پس از آن تصمیم واحدی دراین باره اتخاذ کرد.
- آشتی ملی و مذاکرات میان دو جنبش فتح و حماس در این‌باره به کجا رسیده است؟
متأسفانه آشتی ملی تاکنون یا با مشکلاتی مواجه شده یا اینکه به‌طور کلی متوقف شده و روند آن بسیار بسیار کند است؛ با وجود این، تلاش‌هایی هم برای گفت‌وگو و مذاکره دراین باره در جریان است و امیدوارم که در آینده تلاش‌های بیشتری برای بازگرداندن آشتی ملی به روند درست آن صورت گیرد.
- چرا خالد مشعل دیگر قصد ندارد کاندیدای سمت ریاست دفتر سیاسی حماس باشد و جانشینان احتمالی وی چه کسانی هستند؟
در اینجا باید تأکید کنم که وی شخصیت سیاسی مهمی برای حماس بوده و چهره مثبتی از حماس ارائه داده است؛ چه از طریق کاریزمای شخصیتی و ملی و چه از طریق روابط و چه از رهگذر نگاه واقع گرایانه‌ای که داشته و نیز توان وی در ارتباط با تمامی طرف ها؛ اما وی دلایل و نظرات خاص خود را برای کناره‌گیری دارد و تاکنون چیزی از آنها را بیان نکرده است . تحلیل شخصی‌ام این است که شاید 16سال ماندن در این سمت باعث شده تا وی بخواهد فرصت را برای دیگر شخصیت‌های حماس فراهم سازد.
- فتح در واکنش به سفر اخیر امیر قطر به نوار غزه موضع تندی اتخاذ کرد. پاسخ حماس چیست؟
قطر چندبار میزبان نشست‌های گفت‌وگوها و آشتی ملی فلسطینیان بوده و بیش از تمامی طرف‌های منطقه‌ای، دو رهبر فتح و حماس یعنی عباس و مشعل را برای آشتی و گفت‌وگو تشویق کرده‌است. این سفر، در چارچوبی کاملا انسان دوستانه و برای افتتاح برخی پروژه‌های عمرانی صورت گرفت و نباید این سفر را بیش از این، تاویل و تحلیل کرد.
- اما چرا این سفر شش سال بعد از محاصره غزه و سه سال بعد از جنگ خونین علیه نوار غزه صورت گرفت؟
نظام سابق مصر اجازه انجام چنین سفری را نمی‌داد و تا جایی که اطلاع دارم امیر قطر در زمان مبارک چندبار درخواست سفر به نوار غزه را داده بود اما این درخواست رد شد.
- خالد مشعل در کنگره حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان در ترکیه، این کشور را شایسته رهبری جهان اسلام دانست. اساسا علت این اظهارات چه می‌تواند باشد؟
ما با کشورها براساس حمایت آنها از مسئله فلسطین تعامل می‌کنیم و این معیار اساسی ماست. ما در وهله نخست یک نگرش ثابت و تغییرناپذیر داریم که برگ برنده یا اهرم فشار یا ابزاری در دست هیچ بازیگری نیستیم و با هیچ طرفی هم، هم پیمان نیستیم اما روابط خوبی با بسیاری از طرف‌ها داریم؛ نظیر ترکیه، ایران، قطر و مصر؛ حال برخی از کشورها شاید درهم تنیدگی روابط با طرف‌های دیگر داشته باشند و این قابل‌قبول است.مثلا مصر هنوز در اسرائیل سفارت دارد و نمی‌تواند روابط خود با اسرائیل را قطع کند اما این مانع از آن نمی‌شود که ما جنبه مثبت مصر را نبینیم؛ در هر صورت، به‌نظرم، با گذشت زمان برخی تغییرات در سطح استراتژیک رخ می‌دهد.
ازاینرو باید بگویم که ترکیه نقش مهمی درباره فلسطین ایفا کرد و در سیاست، نباید برخی مسائل را دید و برخی دیگر را ندید. سیاست‌های ترکیه جوانب مثبتی هم داشت مثلا درباره جنگ علیه نوار غزه و محاصره این باریکه و طبعا کمک‌های مالی و اقتصادی که ارائه داد و دروازه‌های خود را روی برخی از رهبران حماس گشود.ما در حماس درباره مسائل در چارچوب سیاست‌های کلی قضاوت می‌کنیم . سیاست‌های کلی حماس بسیار بهتر از گذشته است و این کشور به سوی ارائه کمک‌های بیشتری به ملت فلسطین حرکت می‌کند.