آیا تا به حال به این فکر افتاده‌اید که در صنعت پوشاک و لباس سرمایه‌گذاری کنید؟ می‌دانید تولیدکنندگان ایرانی که تلاش دارند لباس تولید داخل را بر تن شما ببینند، چه مشکلاتی دارند و چه انتظاراتی؟ پرسش‌ها و چالش‌های پیش روی فعالان صنعت پوشاک و محصولات نساجی ایران کم نیست و اگر بخواهید پای درد دل تولیدکنندگان داخلی بنشینید، قصه‌شان از جنس غصه است و مشکلات زیادی آنها را در رقابت با تولیدکنندگان خارجی، به‌ویژه واردات غیررسمی یا همان قاچاق حاشیه‌نشین کرده است. آنها امیدوار بودند و هستند که دست‌کم به‌دلیل بالارفتن ارزش ارز در کشور و گران‌ترشدن قیمت پوشاک خارجی، سهم بیشتری از بازار را در رقابت با برندهای خارجی به‌دست بگیرند اما حجم بالای مشکلات تاکنون باعث شده که نتوانند به آرزویشان دست یابند؛ آرزویی که می‌توان در یک جمله خلاصه کرد و آن جمله این است: پوشاندن تن ایرانیان به تولید ایرانی.
برای دردشناسی دشواری‌های تازه صنعت پوشاک و محصولات نساجی ایران به سراغ کسی رفتیم که فعالیت در این صنعت را دوسال پس از پیروزی انقلاب اسلامی کلید زد، صادرکننده نمونه شد و نزدیک به 11سال است که اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک ایران را ریاست می‌کند. با محمود نبوی در ساعات پایانی شب، موقعی که خسته از واحد تولیدی‌اش بازگشته بود، گفت‌وگو کرده‌ایم. آنچه می‌خوانید برشی است کوتاه از دردهای تولیدکنندگان صنعت پوشاک و محصولات نساجی ایران؛ دردهایی به‌جامانده از سال‌های دور و آمیخته با چالش‌ها و بی‌ثباتی‌هایی از جنس امروز.
- شما اخیرا از وضعیت پیش‌آمده برای فعالان صنعت پوشاک و محصولات نساجی ایران انتقاد کرده و حتی گفته بودید «تحریم‌ها را می‌توان دور زد، اما بخشنامه‌های ضد‌و نقیض دولت را هرگز نمی‌توان دور زد!»؛ مگر فضای کسب‌وکار حاکم بر صنعت تولید و صادرات پوشاک و محصولات نساجی چگونه است؟
ببینید کسانی که در این صنعت فعالیت دارند، انتظار ایجاد فضای انحصاری و رانت ندارند بلکه خواستار ثبات در سیاست‌های اقتصادی، برقراری شرایطی برای فعالیت سالم و رقابت شفاف هستند؛ اما اگر همین چند‌ماه اخیر را رصد کنید، می‌بینید که صدور بخشنامه‌های مختلف از ابتدای سال‌جاری تا به امروز رکوردی تاریخی بر جای گذاشته است. فراموش نکنید که این صنعت هم همانند صنایع دیگر تولیدی هنوز نتوانسته از تنگناهای ناشی از حذف یارانه‌ها و اصلاح قیمت حامل‌های انرژی خارج شود این صنایع با شوک‌های شدید نوسان در نرخ ارز مواجه شدند که این مسئله همانند یک سونامی بود که توان مالی تولیدکنندگان داخلی را برای تأمین نقدینگی و سرمایه در گردش به‌شدت و با سرعت زیادی کاهش داد.
- پس درد اصلی این صنعت در حال حاضر کمبود نقدینگی و نداشتن سرمایه در گردش است؟
مشکلات زیاد است اما تعدد مراکز تصمیم‌گیری و تغییر مداوم مقررات همه و نه فقط تولیدکنندگان و صادرکنندگان صنعت پوشاک و محصولات نساجی را گرفتار و گیج‌کرده است. وقتی همه با کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش مواجه هستند و مشکلات ارزی تنگناهای زیادی ایجاد کرده، دست‌کم مسئولان باید از تصمیم‌گیری‌های متعدد و وضع مقررات ضد‌و نقیض دست بردارند. انتظار و امید فعالان این صنعت بر این بود که وقتی قیمت ارز در بازار بالا رفت و دولت محدودیت‌های تازه‌ای بر سر راه واردات پوشاک خارجی قرارداد، سهم بیشتری از بازار داخلی در اختیار تولیدکنندگان ایرانی قرار گیرد اما باید روی دیگر سکه را هم دید و آن درد کهنه و آزاردهنده نقدینگی است. نرخ ارز بالا رفت و باعث شد قیمت تمام‌شده واردات پوشاک افزایش یابد. اما نباید فراموش کرد که قیمت تمام‌شده مواداولیه و ماشین‌آلات هم برای تولیدکننده داخلی افزایش یافته و افت ارزش سرمایه در گردش و نقدینگی تولیدکننده داخلی باعث شد تا نتواند خلأ ایجاد شده در نتیجه افت واردات را جبران کند. به‌طوری که برآوردهای اولیه نشان می‌دهد میزان سرمایه در گردش مورد نیاز واحدهای تولیدی در سال‌جاری نسبت به سال قبل، چند برابر شده است و بانک‌ها هم متأسفانه کمترین توجهی به مشکلات بخش‌های تولیدی ندارند و کسی از مسئولان هم پاسخگوی مشکلات تولیدکنندگان پوشاک و محصولات نساجی نیست.
- یعنی شما می‌گویید محدودیت در واردات پوشاک خارجی و افزایش نرخ ارز به نفع این صنعت بوده اما این فرصت در حال تبدیل‌شدن به یک تهدید است؟
بله همینطور است. ببینید سؤال شما این است که مهم‌ترین مشکل صنعت پوشاک و محصولات نساجی ایران «در حال حاضر» چیست؟ من می‌گویم محدودیت واردات و نوسان نرخ ارز فی نفسه به نفع این صنعت بوده تا بتوان سهم بالایی از نیاز داخلی را پوشش داد اما وقتی نرخ تورم بالا رفته و قدرت خرید مردم کاهش یافته و از سوی دیگر هزینه تولید داخلی به‌دلیل کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و گران شدن قیمت مواداولیه به واسطه افزایش نرخ ارز چند برابر شده، بدیهی است که فرصت ایجاد شده در حال از دست رفتن است و مسئولان نباید اجازه دهند این فرصت دوباره به تهدید تبدیل شود. اما واقعیت این است که کمبود نقدینگی بزرگ‌ترین مشکل فعلی واحدهای نساجی است که در بی‌اعتنایی کامل نهادهای متولی ازجمله وزارت صنعت ، معدن و تجارت رفته‌رفته به یک معضل سرطانی تبدیل می‌شود.
- مشخصا فعالان صنعت پوشاک و محصولات نساجی کشور چه انتظاری از مسئولان در سال تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی دارند؟
تأمین نقدینگی مورد نیاز واحدهای فعال و سالم، اصلی‌ترین خواسته ما از دولت است. حرف ما این است در جایی که خود دولت با افزایش ناگهانی نرخ ارز، شوک بی‌سابقه‌ای به صنعت از حیث کمبود نقدینگی و دشواری دسترسی به مواداولیه وارد کرده است حداقل با شهامت پا پیش گذاشته و صراحتا با مسئولیت‌پذیری ضمن پذیرش اصل مشکل نسبت به رفع آن در اسرع وقت اقدام کند وگرنه هشدار می‌دهیم که هرگونه اهمال در این خصوص موج تعطیلی واحدهای تولیدی را در پی خواهد داشت.
- ریشه قاچاق و واردات غیررسمی را در چه می‌دانید و فکر می‌کنید برای جلوگیری از قاچاق چه اقداماتی باید انجام گیرد؟
به‌نظرم واردات کالاهای قاچاق به‌طور کلی در سال‌های اخیر و تشدید روند واردات بی‌رویه و پر‌حجم بسیاری از کالاها به داخل کشور ناشی از رانتی بوده که نرخ ارز تصنعی و ارزان قیمت ایجاد کرده است. در واقع پایین نگه‌داشتن مصنوعی نرخ ارز باعث شده بود تا دلار یا سایر ارزهای معتبر به‌صورت ارزان قیمت سال‌های سال در اختیار قاچاقچیان و واردکنندگان غیررسمی کالاها قرار گیرد و همین رانت زیاد ارزی بسیاری را ترغیب می‌کرد تا به جای واردات رسمی و پرداخت حقوق گمرکی و نظایر آن به سمت قاچاق و واردات غیررسمی حرکت کنند. واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که پایین نگه‌داشتن نرخ ارز دست‌کم به‌مدت 10سال- یعنی پس از سال 1381- باعث افت قدرت رقابت تولیدکننده داخلی و تقویت تولیدکننده خارجی شده است چرا که هزینه تولید در ایران بالاست و تولیدکننده خارجی از رانت ناشی از ارز ارزان قیمت به‌راحتی به بازارهای ایران دسترسی داشت. اما با افزایش نرخ ارز در یک سال اخیر این رانت از بین رفته است و با وجود اینکه تورم سنگین و آشفتگی فضای کسب و کار را به همراه داشته اما به برکت آن، حداقل واردات قاچاق پوشاک کاهش بسیار محسوسی داشته است.
- در واقع نوسان نرخ ارز برای این صنعت خوب بوده است. آیا تولیدکنندگان و فعالان در این صنعت برای نیازهای ارزی‌شان مشکلی ندارند؟ دسترسی فعالان این صنعت به ارز در حال حاضر چگونه است؟
سؤال خوبی است. افزایش نرخ ارز باعث شده تا واردات قاچاق پوشاک و محصولات نساجی خارجی کاهش یابد که این روی خوش سکه نوسان نرخ ارز است اما روی دیگر سکه اصلا وضعیت خوبی را نشان نمی‌دهد چرا که تقریبا دسترسی صنعتگران به ارز غیرممکن شده است.
- شفاف‌تر توضیح می‌دهید؟ یعنی چه دسترسی به ارز دشوار یا حتی غیرممکن شده است؛ مگر اتاق مبادلات ارزی نتوانسته مشکل تأمین ارز را حل کند؟
ببینید آماری که اخیرا به نقل از مرکز مبادلات ارزی منتشر شده نشان می‌دهد که به حدود 30درصد تقاضاهای وارده پاسخ داده شده است و این خود نشان می‌دهد که امیدی به ارز مبادله‌ای نیست و مدیران واحدها برای واردات ماشین‌آلات و مواداولیه ناچار باید ارز آزاد تهیه کرده و با هزاران مشقت حواله کنند که صرف‌نظر از ریسک‌های آن، هزینه بسیار سنگینی به همراه دارد. بنابراین نه‌تنها دسترسی به ارز دشوار شده بلکه نقل و انتقال ارزسخت‌تر و واردات مواداولیه و ماشین آلات هم هزینه‌بر شده است.
- صادرکنندگان پوشاک و محصولات نساجی ایران با چه مشکلات و چالش‌هایی در بازارهای صادراتی مواجه هستند؟
بگذارید صریح بگویم که متأسفانه چالش‌های صادرکنندگان در داخل کشور آنقدر زیاد است که موانع موجود در بازارهای هدف در مقایسه با این چالش‌ها اصلا به‌چشم نمی‌آیند. یک روز آمدند گفتند بورس ارز راه‌اندازی می‌شود برای اینکه عرضه و تقاضای ارز بین واردات و صادرات را حل کنند و وقتی موضوع منتفی شد، مرکز مبادلات ارزی را راه انداختند که هدف اول این مرکز پوشش نیازهای ارزی برای واردات و اولویت‌بندی بود اما بخشنامه‌های اخیر و دستورات وضع شده نشان می‌دهد که مرکز مبادلات ارزی لباسی است که دوخته شده و ارز صادراتی بخش خصوصی را هدف قرار داده است، افزون بر اینکه کمبود نقدینگی و دشواری‌های زیاد دسترسی به مواداولیه درکنار بخشنامه‌های ضد‌ونقیض، بزرگ‌ترین معضل فعلی این صنعت به‌شمار می‌رود.
- بیایید از زاویه دیگری به این صنعت نگاه کنیم؛ چرا برخی مردم از پوشاک خارجی برند معتبر استقبال می‌کنند و پول زیادی می‌دهند ولی ما در داخل کمتر شاهد این هستیم که مردم برای خرید پوشاک با برندهای شناخته شده داخلی اقدام کنند؟
باید قبول کنیم که نمایندگی‌های رسمی برندهای معروف لباس، تنها واردکنندگان رسمی پوشاک در ایران به‌شمار می‌روند اما واقعیت این است که ضرباتی که در گذشته از سوی برخی تولیدکنندگان ناآگاه وناشی، به اعتماد مصرف‌کنندگان ایرانی نسبت به محصولات داخلی وارد شده به این زودی‌ها التیام نمی‌یابد و راه‌حل این معضل، حمایت از برندسازی در حوزه پوشاک و محصولات نساجی است و قبول کنیم در سال‌های اخیر برای معرفی محصولات داخلی و برندسازی اقدام‌ها و گام‌های زیادی برداشته شده است.