اما چرا این گزارش خبرساز شد و حساسیتها را برانگیخت درحالیکه عنوان گزارش کلی و کلیشهای بود با این تیتر؛«مدیریت منابع نفتی و تأمین مالی پروژههای نفتی».
اشاره اکبر ترکان، معاون سابق وزیر نفت در دولتهای هشتم و نهم وقتی اهمیت دوچندان پیدا کرد که نویسنده گزارش به وضعیت درآمد ارزی دولتهای نهم و دهم و مقایسه آن با دولتهای قبلی اشاره کرده و حتی درآمد نفتی ایران در زمان مظفرالدینشاه قاجار را هم مثال زده بود. گزارشی بحثبرانگیز و قابل تأمل که در آن آمده است: میزان درآمد نفتی کشور از زمان مظفرالدینشاه و دوران دارسی و پهلوی اول تا سال1352بالغ بر26میلیارد دلار بوده است و بعد از اینکه تغییر قیمت نفت با ابتکار ایران اتفاق افتاد، در دوران 1352تا 1357میزان درآمد حاصل از نفت به 112میلیارد دلار رسید، بنابراین مجموع عوایدی حاصل از فروش نفت در سالهای قبل از انقلاب اسلامی حدود 139میلیارد دلار برآورد شده است.
اما درآمد حاصل از فروش نفت خام کشور در سالهای اول انقلاب یعنی سالهای 1360-1358بـرابر با 35میلیارد دلار، در سالهای 1368-1360دولتهای سوم و چهارم به نخستوزیری میرحسین موسوی 110میلیارد دلار، در سالهای 1376-13868دولتهای پنجم و ششم به ریاستجمهوری اکبر هاشمی رفسنجانی 141میلیارد دلار و در دوره 1384تا 1376دولتهای هفتم و هشتم به ریاستجمهوری محمد خاتمی 157میلیارد دلار بوده که در مجموع درآمد حاصل از فروش نفت از ابتدای انقلاب اسلامی تا سال 1384 بالغ بر 445میلیارد دلار برآورد شده است.
محور خبرساز این گزارش 300نسخهای این است که تأیید میکند در فاصله زمانی 1390تا 1384درآمد حاصل از فروش نفت ایران 531میلیارد دلار بوده است. آمار دقیق درآمد ناشی از فروش نفت از زمان کشف طلای سیاه در ایران تا پایان سال 1390را در جدول شماره یک مشاهده میکنید:
این گزارش میگوید که درآمدهای ارزی از سال 1384تا سال 1390از 53میلیارد دلار تا 88میلیارد دلار در سال و همچنین درآمدهای غیرنفتی که به نوعی بخشی از درآمدهای نفتی است از 21میلیارد دلار در سال 1384به 33میلیارد دلار در سال 1390رسیده است.
نویسنده گزارش میافزاید: حدود 70الی 80درصد درآمدهای ارزی کشور از صادرات نفت خام است که درصورت کاهش درآمد نفتی، درآمدهای مالیاتی نیز کاهش مییابند چرا که درآمدهای مالیاتی و غیرنفتی نیز عمدتا ریشه نفتی دارند و درآمد حاصل از صادرات میعانات گازی و کالاهای پتروشیمی در واقع نوعی درآمد نفتی محسوب میشوند. از این منظر، نوسانات درآمدهای نفتی امکان هرگونه برنامهریزی بلندمدت را از دولت سلب میکند.
محور دیگر این گزارش به مجموع واردات کالا و خدمات در طول هفت سال 1390تا 1384اشاره دارد که با برآورد مصرف ارزی دولت به میزان حدود 484میلیارد دلار به این نتیجهگیری ختم میشود که طی سنوات مختلف سهم کالاهای سرمایهای از کل واردات از 22/4درصد در سال 1384به 14/36درصد در سال 1390کاهش پیدا کرده و مابقی کالاهای وارداتی مصرفی و واسطهای بوده است.
نسبت پایین مالیات به تولید ناخالص داخلی
ارزیابی نویسنده گزارش وضعیت درآمدهای نفتی ایران درخصوص نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی را نشان میدهد، با وجود فوران درآمدهای نفتی در هفت سال نخست عمر دولتهای نهم و دهم سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی از 7/3درصد در سال 84به 8/4درصد در سال 88رسیده ولی مجددا در سال 89با کاهش 1/8درصدی به 6/8درصد رسیده و بهطور میانگین سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی در طول هفت سال 7/1درصد بوده است.
اما نکته مهم اینکه نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی کشور که از شاخصههای اصلی در بررسی ساختار و اندازه دولت است بهطور متوسط برای کشورهای توسعهیافته در حدود 20درصد است این در حالی است که مقایسه نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی در کشورهایی چون ترکیه، مالزی، اندونزی، هند، فنلاند، کرهجنوبی، نروژ، آلمان، انگلیس، آمریکا و فرانسه با ایران نشان میدهد که این نسبت در کشور ما بسیار پایین است بهنحوی که سهم درآمد مالیاتی از تولید ناخالص داخلی کمتر از سهم هزینههای مصرفی از تولید ناخالص داخلی است.
جدول شمار (1) کل درآمد نفتی ایران از اکتشاف نفت تا پایان سال 1390
دوره مورد بررسی | درآمد سالانه نفت و گاز | |
مجموع درآمد نفتی قبل از انقلاب | از آغاز تا سال 1352 | 26،818 |
1352-1357 | 112،719 | |
جمع دوره | 139،537 | |
مجموع درآمد نفتی پس از انقلاب تا سال 1384 | سال های اول انقلاب | 35،806 |
دولت سوم و چهارم | 110،686 | |
دولت پنجم و ششم | 141،703 | |
دولت هفتم و هشتم | 157،277 | |
جمع دوره | 445،472 | |
درآمد نفتی هفت سال اخیر (1390 - 1384) | 531،882 | |
مجموع کل درآمد نفتی ایران از اکتشاف نفت تا پایان سال 1390 | 1،116،891 |
ارقام به میلیون دلار
جدول شماره (2) درآمد ارزی ایران از سال 1384 تا 1390
سال | درآمدهای نفتی | درصد از کل | درآمدهای غیرنفتی | درصد از کل | کل درآمد ارزی ایران |
1384 | 53،820 | 71 | 21،480 | 29 | 75،300 |
1385 | 62،011 | 76 | 19،889 | 24 | 81،900 |
1386 | 84،505 | 81 | 20،095 | 19 | 104،600 |
1387 | 86،619 | 79 | 22،681 | 21 | 109،300 |
1388 | 69،957 | 74 | 24،343 | 26 | 94،300 |
1389 | 86،713 | 78 | 23،987 | 22 | 110،700 |
1390 | 88،257 | 72 | 33،782 | 28 | 122،039 |
جمع کل | 531،882 | 76 | 166،257 | 24 | 698،139 |
ارقام به میلیون دلار
جدول شماره (3) مصارف ارزی ایران از سال 1384 تا 1390
سال | واردات کالا | واردات خدمات | کل واردات | سهم کالاهای مصرفی و واسطه ای | سهم کالاهای سرمایه ای |
1384 | 39،200 | 9،800 | 49،000 | 77/60 | 22/40 |
1385 | 41،700 | 11،900 | 53،600 | 82/31 | 17/69 |
1386 | 48،400 | 15،400 | 63،800 | 83/57 | 16 |
1387 | 56،000 | 17،900 | 73،900 | 82/63 | 17 |
1388 | 55،300 | 17،800 | 73،100 | 84/12 | 16 |
1389 | 64،400 | 22،000 | 86،400 | 85/28 | 15 |
1390 | 61،800 | 22،000 | 83،800 | 85/63 | 14 |
جمع کل | 366،800 | 116،800 | 483،600 | 83 | 17 |
ارقام به میلیون دلار
جدول شماره (4) سهم واردات از تولید ناخالص داخلی کشور
سال | تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری (میلیارد دلار) | سهم واردات کالا (درصد) | سهم واردات خدمات (درصد) | سهم کل واردات (درصد) |
2005 | 2002،94 | 19 | 4/8 | 24 |
2006 | 241،697 | 17 | 4/9 | 22 |
2007 | 307،355 | 16 | 5 | 20 |
2008 | 350،588 | 16 | 5/1 | 20 |
2009 | 360،625 | 15 | 4/9 | 20 |
2010 | 419،118 | 15 | 5/2 | 21 |
جمع / میانگین | 1،882،323 | 16 | 5 | 21 |
جدول شماره (5) سهم انواع کالا از کل واردات کالاها طی سال های 84 تا 90
سال | کالای مصرفی و واسطه ای | کالای سرمایه ای (درصد) |
1384 | 77/6 | 22/4 |
1385 | 82/31 | 14/69 |
1386 | 83/57 | 16/43 |
1387 | 82/63 | 17/37 |
1388 | 84/12 | 15/88 |
1389 | 85/28 | 14/72 |
1390 | 85/63 | 14/36 |
میانگین | 82/98 | 16/81 |
جدول شماره (6) سهم مالیات و منابع بودجه عمومی کشور از تولید ناخالص داخلی (GDP)
سال | تولید ناخالص داخلی به قیمت جاری (میلیاردریال) | درآمد مالیاتی (میلیاردریال) | سهم مالیات از GDP (درصد) | منابع بودجه عمومی (میلیاردریال) | سهم بودجه از GDP (درصد) |
1384 | 1،854،711 | 134574،4 | 7/3 | 526646 | 28/4 |
1385 | 2،260،530 | 151620،9 | 6/7 | 597716،5 | 26/4 |
1386 | 2،861،974 | 191815،3 | 6/7 | 639451،7 | 22/3 |
1387 | 3،378،724 | 239741،4 | 7/1 | 863485،3 | 25/6 |
1388 | 3،562،289 | 300035،5 | 8/4 | 829132،8 | 23/3 |
1389 | 4،304،264 | 284527،9 | 6/6 | 1176897،6 | 27/3 |
میانگین | 7/1 | میانگین | 25/5 |