البته این شروع ماجرا نبود، بلکه شروعی دوباره برای دستگاه های دیجیتالی بود که قریب به ۵ سال است در تاکسی های گردشی تهران خاک می خورند.
نقبی در تاریخ
براساس دایره المعارف ویکی پدیا، تاکسیمتر وسیله ای است که بر مبنای مسافت طی شده و زمان انتظار برای رسیدن به مقصد، کرایه را محاسبه می کند.
بد نیست بدانید که این جعبه کوچک دیجیتالی که سالهاست جزیی از تزئینات داخلی تاکسی های شهر تهران شده است، سرنوشتی طولانی دارد. اولین بار رومیان باستان بودند که نیاز به چنین وسیله ای را احساس کردند. کالسکه چی خوش ذوقی برای محاسبه کرایه اش چندین گوی را داخل سبد ریخت و آن را با اهرمی به چرخ کالسکه متصل کرد.
با تعداد گردش مشخصی از چرخ یک گوی از سبد به داخل کیسه ای می افتاد و در انتهای مسیر براساس تعداد گوی های موجود در کیسه، کرایه محاسبه می شد. متأسفانه در هیچ کتاب تاریخی این نکته به ثبت نرسیده که کالسکه چی از چه تکنیکی استفاده می کرد که در پایان مسیر هم او راضی بود و هم مسافرش! شاید اگر او می دانست که هزاران سال بعد در سرزمین پارسیان، راضی نگه داشتن مسافر و مسافرکش در استفاده از این وسیله غیرقابل حل می شود حتماً اهتمام بیشتری در ثبت اختراعش انجام می داد.
اما قضیه به همین جا ختم نشد و در اواخر قرن نوزدهم و در زمانی که بشر با حجم گسترده ای از ابداعات و اختراعات روبه رو بود ویلهلم بران و دایسلر ویکتوریا که هر دو آلمانی بودند با الهام از این طرح باستانی دستگاهی مکانیکی ساختند که به خاطر کاربردی بودنش خیلی سریع محبوب شد. اما آن دستگاه که در خارج وسیله نقلیه قرار می گرفت یک ضعف عمده داشت و آن اندازه ناهنجارش بود.
حل این مشکل به صدسال زمان نیاز داشت و در دهه هشتاد میلادی یک مکعب مستطیل الکترونیکی جایگزین آن شد و از همه مهم تر این که این وسیله که دیگر «تاکسیمتر» نامیده می شد به داخل اتومبیل منتقل شد تا استفاده از آن راحت تر شود.
از نزدیک به شش سال قبل هم تاکسی های گردشی برخی شهرهای بزرگ ایران به آن مجهز شدند و در اکثر موارد هم خیلی سریع جای خود را باز کردند. در قم، مشهد، اصفهان و... دیگر این وسیله کاملاً کاربردی و شناخته شده است اما در شهر تهران قضیه کمی فرق می کند.
«نسل جدید تاکسیمترها»
در این سال ها رسم براین است که کرایه تاکسی بعد از تحویل سال جدید گران می شود و همین مساله همیشه مورد اعتراض مسافرین است. خصوصا در این چند وقت که قیمت بنزین تغییری نکرده است، مسافرین مخالفت بیشتری با تغییر کرایه ها نشان می دهند.درست بعد از این تغییر نرخ های اغلب خودسرانه از سوی رانندگان، بحث استفاده از تاکسیمتر داغ می شود.
تجربه این سالها نشان داده که استفاده از تاکسیمتر به جز در روزهای اولیه اجرای این قانون، هیچ گاه عملی نشده است و در پایان با فروکش کردن اعتراضات مردم رانندگان تاکسی نرخ جدیدشان را به تصویب می رسانند!پیش از این رانندگان تاکسی تأثیر اندک کندی عبور و مرور روی نرخ ها را علت مخالفت شان با این طرح بیان می کردند. از طرف دیگر با اجرای این طرح درگیری های زیادی بین رانندگان و مسافران ایجاد می شد.
زیرا هرگاه که تاکسیمتر رقم بیشتر از رقم قبلی نشان می داد مسافر حاضر به پرداخت وجه نبود و هرگاه کمتر می شد راننده به دریافت وجه کمتر رضایت نمی داد.
همین انتقادات باعث شد تا سازمان تاکسیرانی به فکر رفع اشکالات نرم افزاری تاکسیمتر بیفتد. تابستان سال قبل بود که امیر محمود دهلری مدیر عامل وقت سازمان تاکسیرانی اعلام کرد که نسل جدید تاکسیمترها در راه هستند.
مسیر حرکت، زمان حرکت و استهلاکی که در زمان توقف در ترافیک متوجه خودرو می شود مدنظر این سازمان قرار گرفت و ظرافت بیشتری در نرم افزار تاکسیمترها اعمال شد و بدین ترتیب بخش عمده ای از اشکالات این دستگاه برطرف شد.
اعمال این تغییرات در تاکسیمترها و به روز رسانی آنها به زمان و البته دستور اکید رئیس شورای شهر تهران نیاز داشت و بعد از صدور این دستور توسط مهندس چمران و ارائه فرصتی چهارماهه برای به روز رسانی تاکسیمترها، شهردار تهران نیز اجرای این طرح را از اولویت های کاری سال جدید اعلام کرد و آن را در دستور کار خود قرار داد.
سرانجام ۳۱ خرداد ماه شهردار تهران تاریخ راه اندازی این سیستم را ۱۵ تیرماه اعلام کرد و افزود: «با راه اندازی تاکسیمتر شهروندان تهران هزینه ماندن در ترافیک را براساس ضوابط پرداخت خواهند کرد.» وی با تأکید بر این نکته که با راه اندازی تاکسیمتر حق مسافر و راننده هر دو احقاق می شود تصریح کرد: «سال هاست که قول استفاده از تاکسیمتر داده شده اما تاکنون این دستگاه در تهران فعال نشده است.»
کارشناسان چه می‌گویند؟
دکتر خلیلی با روی گشاده پذیرای سؤالات ماست. وی جدی نگرفتن تاکسیمتر توسط عوامل اجرایی و مردم را علت شکست خوردن طرح در سال های اخیر می داند و با اشاره به شهر مشهد می گوید: «در این شهرستان تاکسیمتر جای خود را باز کرده است و نه مشکلی برای تاکسیرانان هست و نه برای مردم، زیرا شورای شهر، تاکسیرانی و از همه مهم تر خود مردم تلاش کردند تا این طرح جا بیفتد.»
این کارشناس مسائل حمل و نقل نقطه قوت طرح امسال را پررنگ کردن عامل ترافیک در محاسبه تاکسیمترها می داند و می افزاید: «در شهرستان ها به خاطر ترافیک روان مشکلی از این بابت پیش نیامده و اگر هم بوده قابل اغماض و چشم پوشی است. در تهران عدم رضایت راننده و مسافر باعث شکست طرح در سال های اخیر بوده و تاکسیمتر باید جوری برنامه ریزی شود که نه راننده فکر کند حقش ضایع شده و نه مسافر احساس کند که به او اجحاف شده است.» دکتر خلیلی ادامه می دهد: «بعد از گذشت چند روز از این طرح مسافرین اکثراً ناراضی هستند و لازم است تا کارشناسان سازمان تاکسیرانی خیلی سریع نقاط ضعف را پیدا کنند و مسئولین هم به طور مداوم پیگیر باشند که انشاءالله این بار شاهد به کارگیری تاکسیمتر در تهران باشیم.»
رودرروی اتفاق
طی کردن حدفاصل شهر ری تا میدان ونک با استفاده از همین تاکسی های نارنجی شاید گویای واقعیاتی باشد. به ویژه این که مدتی از زمان اجرای این طرح می گذرد. پیدا کردن یک تاکسی نارنجی زیاد طول نمی کشد.
کافی است بگویید «میدان شوش» تا یکی از آنها جلوی پایتان بایستد. پیرمردی که پشت فرمان نشسته بدون این که نگاهی به من بکند کلمه شماره یک را فشار می دهد. گرمای وحشتناک درون تاکسی برای لحظاتی ذهنم را از کار انداخت و فراموش کرده بودم که برای چه سوار شدم اما بالاخره بحث تاکسیمتر را پیش کشیدم: «از تاکسیمتر راضی هستید؟!» نگاهی به من می کند و می گوید تا قبل از ۱۵ تیر کرایه شهر ری تا میدان شوش ۲۵۰ تومان بود ولی بعد از این تاریخ و با استفاده از تاکسیمتر شما باید ۳۵۰ تومان کرایه بپردازید.
«پس قاعدتاً باید راضی باشید» این را که می گویم صدایش بالا می رود و جواب می دهد: «اگر موقع پیاده شدن بدون دردسر کرایه را بپردازی اولین نفری هستی که در این چند روزه بدون فحش دادن به من پیرمرد، از این ماشین خارج می شود!» مسیر دوم از میدان شوش تا میدان راه آهن است.
بعد از کمی انتظار بالاخره یک تاکسی گردشی پیدا می کنم. این بار برخلاف دفعه قبل دو نفر دیگر هم در ماشین نشسته اند .به راننده اشاره می کنم که تاکسیمتر را روشن کند و او هم بدون معطلی این کار را انجام می دهد. دیگر حرفی از تاکسیمتر به میان نمی آورم و منتظر عکس العمل راننده و مسافرین در هنگام محاسبه کرایه می مانم. به میدان راه آهن که می رسیم راننده به همه اعلام می کند: براساس تاکسیمتر کرایه همه ۲۲۰ تومان است.
مرد میانسالی که صندلی عقب نشسته می گوید: «چرا ۲۲۰ تومان؟ من هر روز این مسیر را با ۲۰۰ تومان می روم» پشت سر او بقیه نیز حرفش را تایید می کنند و راننده شروع به دادن توضیحاتی پیرامون تاکسیمتر می کند و سرانجام به خاطر نداشتن پول خرد از خیر ۲۰ تومان می گذرد و به همان ۲۰۰ تومان سابق بسنده می کند.
از میدان راه آهن به مقصد میدان ولیعصر مجدداً سوار بر یک تاکسی نارنجی می شوم. این بار هم من هستم که از راننده می خواهم تاکسیمتر را روشن کند. زیر لب غرولندی می کند و دکمه شماره دار را فشار می دهد. از او می پرسم که از تاکسیمتر راضی هست یا خیر؟! پاسخ می دهد: «مسیری که من کار می کنم مابین میدان ولیعصر و راه آهن است.
قبلاً کرایه ۳۵۰ تومان بوده اما حالا با تاکسیمتر ۲۹۰ تومان محاسبه می شود. من ۱۲ میلیون بدهی دارم، با این وضع چگونه از پس این مخارج بربیایم!» از او می پرسم که در ساعات پرترافیک وضع چگونه است ؟ که جواب می دهد: «اگر ترافیک باشد این ۲۹۰ تومان می شود ۳۰۰ تومان! هنوز هم نفری ۵۰ تومان از قبل کمتر است» کم کم به میدان ولیعصر می رسیم.
من یک اسکناس هزار تومانی به راننده می دهم و هفتصد تومان پس می گیرم. راننده می گوید: «۱۰ تومانی ندارم. حلالم کن!»کاش کالسکه چی رومی چنین دستگاهی به ذهنش خطور نکرده بود و یا لااقل در انقلاب صنعتی آلمانی ها پیگیر ساخت این وسیله نشده بودند! تهران قوانین خاص خودش را دارد که شاید این قوانین در شهرهای دیگر کاربرد نداشته باشد و برعکس. تردد در شهر تهران بدون تاکسیمتر آسان تر است یا با تاکسیمتر؟! به نظر می رسد این بار دیگر جواب قطعی به این سوال داده خواهد شد!