پس از گذشت حدود یک سال از وعده عرضه اوراق سلف نفتی توسط وزارت نفت، بالاخره با وعده مسئولان نفتی و بورسی، قرار شد این اوراق در دی‌ماه امسال توسط بانک سپه منتشر شود اما با گذشت این وعده هیچ خبری از انتشار اوراق سلف نفتی نیست و انتشار یا عدم‌انتشار آن با ابهام مواجه شده است.
زمانی که در اسفند سال گذشته سازمان بورس اوراق بهادار تهران سازوکار اوراق سلف نفتی و مقدمات انتشار آن را فراهم کرده بود وزارت نفت از این اوراق استقبال نکرد و به‌دنبال انتشار اوراق مشارکت رفت اما در نیمه‌دوم امسال این وزارتخانه تصمیم گرفت تا طرح سازمان بورس را اجرایی کرده و نسبت به فروش کاغذی نفت اقدام کند.
با مطرح شدن انتشار اوراق سلف نفتی، سازمان بورس به تکاپو افتاد و با همکاری شرکت تأمین سرمایه امید تمامی اقدامات نهایی و ضروری این ابزار را انجام داد تا جایی که مسئولان مختلف وزارت نفت، بازار سرمایه و بانک سپه از فراهم شدن بسترها خبر دادند و بارها اعلام کردند که 500میلیون دلار اوراق سلف در دی‌ماه منتشر می‌شود.
به این ترتیب شرکت ملی نفت به‌عنوان متولی انتشار این اوراق در سایت خود اقدام به معرفی این اوراق کرد و شرکت تأمین سرمایه امید نیز با برگزاری نشست خبری جزئیات فروش این اوراق را اعلام کرد و بورس انرژی هم با خوشحالی در انتظار بود تا با انتشار این اوراق معاملات رسمی خود را آغاز کند؛ بنابراین تمامی خبرها حاکی از برطرف شدن مشکلات این اوراق و انتشار آن در دی‌ماه بود.
بر این اساس با تبلیغات گسترده و انتشار خبر عرضه اوراق سلف نفتی در 13و 16دی‌ماه چشم سرمایه‌گذاران به انتشار این اوراق دوخته شد تا شاید پول نفت از این طریق به‌دست مردم برسد اما دی‌ماه به پایان رسید و از انتشار اوراق سلف نفتی خبری نشد.
دلیل اصلی تأخیر انتشار اوراق سلف نفتی چیست؟
بعد از اینکه مشاور پذیره‌نویسی اوراق سلف نفتی در نشست خبری با خبرنگاران تاریخ عرضه این اوراق را 13دی‌ماه اعلام کرد و گفت که این اوراق می‌تواند بخشی از 18میلیارد دلار ارز در اختیار مردم را جذب کرده و بسیاری از مشکلات این حوزه را برطرف کند زیرا قرار است 500میلیون دلار اوراقی که منتشر می‌شود، در جهت تأمین مالی پروژه‌های نفتی باشد و مردم از این محل سود خوبی کسب کنند، چشم سرمایه‌گذاران به انتشار این اوراق دوخته شد اما اوراقی منتشر نشد.
پیگیری علت تأخیر انتشار اوراق سلف نفتی از مقامات مسئول نشان می‌دهد که این اوراق با مشکلی مواجه است که انتشار آن را با تردید روبه‌رو می‌کند؛ به این ترتیب اوراق سلف نفتی به‌دلیل نوسانات نرخ ارز و ترس از تلاطم بیشتر در بازار ارز تاکنون عرضه نشده و مسئولان نفتی و بورسی بعد از فراهم شدن تمام سازوکارها و حتی بعد از اعلام زمان انتشار اوراق به این بعد قضیه پی بردند که نکند انتشار اوراق سلف منجر به تلاطم در بازار ارز شده و بی‌ثباتی بازار پول را به همراه داشته باشد.
بر این اساس وزارت نفت، بانک مرکزی و سازمان بورس که تصمیم داشتند برای نخستین‌بار اوراق سلف نفتی را به‌عنوان یک ابزار جدید منتشر کنند، اکنون به‌دلیل مسائل ارزی در انتشار آن با تردید مواجه شده‌اند و نبود هماهنگی بین وزارت نفت، وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در تصمیمات موجب شد تا عرضه این اوراق به تعویق بیفتد.
کارشناسان معتقدند یکی از دلایلی که انتشار اوراق سلف نفتی را با تأخیر مواجه می‌کند بحث دلار است زیرا ممکن است خریداران با افزایش نرخ دلار قبل از سررسید، اوراق خود را به فروش برسانند که در این صورت هدف انتشار اوراق سلف محقق نمی‌شود و نباید با اجرای این پروژه پول ملی تضعیف شود چرا که این اتفاق برای اقتصاد کشور مضر است. همچنین اگر اعلام شود که امکان فروش اوراق تا قبل از سررسید وجود ندارد از جذابیت اوراق کاسته می‌شود لذا باید تمام جوانب انتشار این اوراق جدید مورد بررسی قرار گیرد.
جلوگیری از تلاطم در بازار ارز
با این حال به گفته کارشناسان، انتشار اوراق سلف نفتی مشکل ساختاری و عملیاتی ندارد و چون برای نخستین‌بار است که منتشر می‌شود مقاومت‌هایی وجود دارد ولی این مقاومت‌ها منفی نیست بلکه به این علت است که دقت کار بیشتر شود زیرا مسئولان علاقه‌مندند این کار با موفقیت صورت گیرد تا خدای ناکرده منجر به تلاطم در بازار ارز و بی‌ثباتی در بازار پول نشود. بر این اساس در انتشار اوراق بحث‌های کارشناسی مطرح است تا همه جوانب کار به‌طور کامل مورد بررسی قرار گیرد.
همچنین کارشناسان در پاسخ به‌احتمال منتشر نشدن این اوراق همانند سال گذشته اعلام کردند که سال گذشته اوراق سلف نفتی به‌دلیل مشکلات ساختاری، تسویه و پایاپای، بازارگردانی و پذیره نویسی منتشر نشد ولی درحال حاضر تمام سازوکار بورس آن فراهم شده و تنها به‌دلیل شرایط اقتصادی و احتمال تضعیف پول ملی در انتشار آن تردید ایجاد شده است و باید تا بررسی تمام جوانب آن صبر کرد.
اما با وجود مشکلات پیش روی اوراق سلف نفتی متولیان انتشار این اوراق معتقدند که اوراق سلف نفتی قطعا منتشر می‌شود زیرا رایزنی‌های مختلفی از سوی بانک مرکزی و وزارت نفت در حال انجام است تا هرچه سریع‌تر موانع انتشار آن برطرف شده و این اوراق امکان انتشار پیدا کنند.
معامله در بهمن ماه
شاپور محمدی - مدیرعامل بورس انرژی - از عرضه اوراق سلف نفتی خبر داده و گفته است که اوراق برق و اوراق سلف نفتی تا پایان بهمن در بورس انرژی معامله می‌شوند.
او به معامله همزمان اوراق برق، سلف نفتی و مشتقات نفتی در بورس انرژی اشاره کرده و اعلام کرده است: بورس انرژی تلاش می‌کند که معاملات سلف نفتی بهمن‌ماه در این بورس معامله شود و اگر از سوی وزارت نفت و سایر نهادهای مرتبط ملاحظه خاصی نباشد، اوراق برق و سلف‌نفتی به‌صورت همزمان بهمن‌ماه در بورس انرژی معامله خواهند شد.
او در مورد علت تأخیر راه‌اندازی معاملات سلف نفتی گفته است: انتشار این اوراق به برخی اطلاعات و هماهنگی با سایر مجموعه‌ها نیاز داشت که هماهنگی لازم برای انتشار آن انجام شده و پیش‌بینی می‌شود که تا پایان بهمن در بورس انرژی معامله شود.
اوراق سلف نفتی چگونه عرضه می‌شود؟
در تعریف اوراق سلف باید گفت که اوراق سلف، اوراق بهاداری است که براساس قرارداد سلف منتشر می‌شود. سلف از اقسام بیع است و در لغت به‌معنای پیش‌پرداخت و قبول‌کردن بیعی است که به موجب آن، خریدار، وجوه مورد تعهد خود را از پیش به فروشنده می‌پردازد و فروشنده متعهد می‌شود که جنس مورد معامله را پس از انقضای مدت معین به خریدار تحویل دهد.
به این ترتیب با هماهنگی وزارت نفت، بانک مرکزی و بازار سرمایه قرار است برای نخستین‌بار در کشور اوراق سلف نفتی به میزان یک میلیون بشکه و حداکثر پنج میلیون بشکه نفت خام به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار به‌صورت ریالی و ارزی (بر مبنای واحد پولی دلار) منتشر شود. این اوراق یکی از جذاب‌ترین و پرسودترین اوراق بهادار کشور مبتنی بر دارایی واقعی نفت و مرتبط با احکام اسلامی بوده که قرار است توسط شرکت ملی نفت ایران و متعهد پذیره‌نویسی و بازارگردانی تأمین سرمایه امید منتشر شده و به‌طور همزمان در شعب منتخب بانک سپه و شبکه کارگزاری عرضه شود. این اوراق براساس قرارداد سلف موازی استاندارد نفت بوده و بسیار جذاب است زیرا در آن سود بین‌دوره پرداخت نمی‌شود و مشابه حساب‌های بلندمدت بانکی است با این تفاوت که قبل از سررسید امکان فروش آن وجود دارد. این در حالی است که نقدشوندگی آن برای سرمایه‌گذار از طریق فعالیت بازارگردانی لحاظ می‌شود.
هر سند این اوراق 100 دلار بوده و قرار است در دو نماد دلاری و ریالی منتشر شود و در هر صورتی که خریداری شود شرکت ملی نفت در زمان سررسید به سرمایه‌گذاران حق اختیار فروش می‌دهد.
عرضه دلاری و ریالی سلف نفتی
براساس اعلام مشاور عرضه اوراق سلف نفتی و بعد از انجام بررسی‌های لازم قرار است عرضه نفت خام به مردم در قالب این اوراق در معاملات دلاری با تعیین سود حداقل ۳۰ درصدی به‌صورت سه ساله براساس قیمت نفت و بازخرید قبل از سررسید به بازارگردان با سود روز شمار هفت درصد و در معاملات ریالی با سود حداقل ۸۰ درصدی و براساس قیمت نفت ضرب‌در ارز مبادله‌ای و بازخرید قبل از سررسید به بازارگردان با سود روز شمار 20درصد صورت گیرد. به این ترتیب اگر این اوراق به‌صورت دلاری خریداری شود و میانگین قیمت نفت خام در سررسید کمتر از ۱۳۰ دلار باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند نسبت به فروش نفت خام خود به قیمت ۱۳۰دلار به شرکت ملی نفت ایران اقدام کنند و همان دلاری را که داده‌اند دریافت کنند اما اگر قیمت نفت خام در سررسید بیش از ۱۳۰ دلار باشد، در این صورت قیمت بالاتر متعلق به سرمایه‌گذار است و خریدار می‌تواند به تسویه نقدی یا دریافت نفت خام اقدام کند.
اگر اوراق به‌صورت ریالی خریداری شود قیمت نفت ضرب‌در قیمت ارز مبادله‌ای شده و خریداری می‌شود و بازخرید قبل از سررسید به بازارگردان با سود روزشمار 20درصد خواهد بود. خریدار در این اوراق حق اختیار فروش دارد و می‌تواند تسویه نقدی انجام داده و یا نسبت به دریافت نفت خام درصورت دارابودن شرایط اقدام کند؛ بدین‌ترتیب بازدهی ریالی این اوراق طی سه سال حداقل به میزان ۸۰درصد خواهد بود که با نرخ‌های بازار پول برابری اندکی می‌کند. از سوی دیگر در سررسید، میانگین قیمت نفت مبنای محاسبه قیمت نفت قرار می‌گیرد تا شائبه دستکاری قیمت نفت ایجاد نشود.
نرخ تسعیر دلار در نماد ریالی براساس نرخ مبادله‌ای (مرکز مبادلات ارزی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) محاسبه و پرداخت می‌شود. منابع حاصل از فروش این اوراق قرار است در پروژه‌های پارس‌جنوبی و میادین مشترک نفتی صرف شده و سرمایه‌گذاری به‌صورت ریالی و پوشش ریسک سرمایه‌گذاری درصورت افزایش نرخ دلار، سرمایه‌گذاری در نفت به‌عنوان یک کالای استراتژیک و تضمین حداقل سود اوراق مشارکت توسط وزارت نفت از مزایای ریالی این اوراق است. در این اوراق نر‌خ‌ها برابر و اندکی بالاتر از بازار پول است و جذابیت اوراق در مقایسه با اوراق مشابه در بازار پول کمتر نیست. با این حال و در شرایطی که تمام اقدامات و پیش‌بینی‌های لازم برای انتشار این اوراق انجام شده است، باید دید که وزارت نفت و بانک مرکزی به چه توافقی در انتشار این اوراق می‌رسند و این اوراق را چه زمانی منتشر می‌کنند؟ آیا با توجه به موانع پیش روی این اوراق، عرضه آن به‌نحوی که گفته شد صورت می‌گیرد یا وزارت نفت و بانک مرکزی نسبت به تغییر شرایط اقدام می‌کنند و یا اینکه در حالت سوم از انتشار این اوراق منصرف می‌شوند؟