وحیدرضا نعیمی: «پرسش بزرگی که فراروی کشور و جهان و وزارت خارجه پس از هشت سال گذشته قرار دارد این است: آیا یک مرد واقعا می‌تواند وزارت خارجه را اداره کند؟ نمی‌دانم».

 این بخشی از سخنان جان کری وزیر خارجه جدید آمریکا در نخستین روز حضور خود در این وزارت و در میان کارکنان آن بود. جان کری رئیس کمیته روابط خارجی سنا، جانشین هیلاری کلینتون شد که نخستین وزیر خارجه دولت اوباما بود. کلینتون نیز بعد از کاندولیزا رایس قدم به ساختمان وزارت خارجه آمریکا گذاشت که دومین و آخرین وزیر خارجه جورج‌دبلیو بوش بود. از این رو، کارمندان وزارت خارجه آمریکا به حضور یک خانم در رأس این وزارت تقریبا عادت کرده بودند. با این حال تحلیلگران آمریکایی معتقدند کری مناسب‌ترین گزینه برای به‌دست گرفتن سکان سیاست خارجی آمریکا در دوره دوم ریاست‌جمهوری اوباماست. وی با بسیاری از سیاستمداران دنیا از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و حامد کرزی، رئیس‌جمهور افغانستان گرفته تا دولتمردان اروپایی دیدار کرده است و با آنان آشنایی دارد. آنان معتقدند کری تصدی این سمت را در رویاهایش می‌دید و حالا که به آن رسیده است، می‌توان آن را سنگ پایان زندگی سیاسی این سیاستمدار 69ساله دانست. پیش از نخستین حضور در وزارت خارجه در مقام وزیر، وی با چندین نفر از سیاستمداران دنیا تلفنی صحبت کرد، ازجمله محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، بنیامین نتانیاهو نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، فومیو کیشیدا وزیر خارجه ژاپن، کیم سونگ هوان وزیر خارجه کره جنوبی، شیمون پرز رئیس رژیم صهیونیستی، احمد داووداوغلو وزیر خارجه ترکیه، جان برد وزیر خارجه کانادا و آنتونیو مید وزیر خارجه مکزیک. منابع نزدیک به کری می‌گویند وی با همه وزرای خارجه زنده پیشین آمریکا هم دیدار داشته یا تلفنی صحبت کرده است.

سابقه خانوادگی و کاری

کری فرزند یک دیپلمات آمریکایی است که در سال 1943در دنور و در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. پدرش خلبانی بود که بعدا وارد وزارت خارجه شد. جان کری میان ویرانه‌های برلین بزرگ شد و بسیاری از شهرهای اروپا را در دوران کودکی دید. در سال1966 در رشته حقوق فارغ‌التحصیل و پس از پیوستن به نیروی دریایی، داوطلب خدمت کردن در جنگ ویتنام شد و پس از بازگشت به آمریکا در زمره مخالفان جنگ درآمد. وی چند نشان بابت خدمات خود در این جنگ دریافت کرد. وقتی وی در سال1971 در جلسه پرسش و پاسخ کنگره شرکت کرد، این پرسش را مطرح کرد: چگونه از مردی می‌خواهید آخرین مردی باشد که برای یک اشتباه می‌میرد؟ سخنان وی سبب شد در دهه1970 به قهرمان جناح چپ تبدیل شود. از این نظر وی شباهت زیادی با چاک هیگل، نامزد پیشنهادی اوباما برای تصدی وزارت دفاع دارد. کری در سال1985 وارد سنا و از سال2009 ریاست کمیته روابط خارجی آن را عهده‌دار شد. اما مردم دیگر کشورها جان کری را با انتخابات ریاست‌جمهوری سال2004 شناختند. وی نامزد حزب دمکرات بود، اما در رقابت با جورج دبلیو بوش شکست خورد. در این انتخابات وی با جنگ عراق مخالفت کرد، هر چند که بابت رأی مثبت خود به آغاز این جنگ در سال2003، وی را متزلزل خواندند.

کری در نشست کمیته روابط خارجی یعنی همان کمیته‌ای که چهار سال ریاست آن را بر عهده داشت، با دشواری چندانی روبه‌رو نبود و در واقع، جلسه پرسش و پاسخ همانطور که تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند، بیشتر شبیه نشستی دوستانه بود؛ برخلاف نشست پرسش و پاسخ با چاک هیگل که بسیار تند و دور از رویه دوستانه سنتی سناتورها در برابر یکی از همکاران سابق خود بود. در این نشست، وی چند اولویت روشن برای سیاست خارجی آمریکا برشمرد. وی گفت می‌خواهد روابط را با چین تقویت کند، به امکان پیشبرد فرایند صلح خاورمیانه اشاره کرد و به ایران هشدار داد آمریکا از هر اقدامی برای جلوگیری از دستیابی این کشور به سلاح هسته‌ای فروگذار نمی‌کند. کری همچنین خاطرنشان کرد طرفدار رسیدگی به موضوع گرم شدن آب و هوای زمین است.

تحلیلگران یادآوری می‌کنند وی با بسیاری از همان موضوع‌هایی روبه‌رو است که کلینتون با آن دست به گریبان بود؛ مانند بی‌ثباتی سیاسی در پاکستان، رجزخوانی هسته‌ای کره‌شمالی، پرونده‌ هسته‌ای ایران، ناآرامی و ابهام در خاورمیانه به‌خصوص در سوریه، ماجرای دور و دراز فلسطینیان و اسرائیل، کودتا در کشورهای آفریقایی، بلندپروازی‌های چین در آسیا و آفریقا.

مواضع و آراء

کری اشاره‌هایی به موضع خود در برابر برخی از این موضوع‌ها کرده اما به‌طور کلی گفته است با همه گفت‌وگو خواهد کرد، حتی با کسانی که دلپذیر نیستند. در نشست پرسش و پاسخ در سنا، وی تصریح کرد از اعضای این کمیته دعوت خواهد کرد تا درباره موضوع‌های مهم جهان صحبت کنند، زیرا به عقیده وی، ناکارآمدی سیاسی و مالی در داخل بزرگ‌‌ترین تهدید برای قدرت آمریکا در خارج است. وی گفت اکنون بیش از هر زمانی، محور سیاست خارجی، سیاست اقتصادی است. بسیاری از ناظران بر این باورند که زوج هیگل و کری مکمل رویکرد اوباما در ارتباط با مداخله‌ در کشورهای خارجی است که در آن تماس دیپلماتیک و عملیات پنهانی ضدتروریسم به جنگ‌های پرخرج و بزرگی که در دستور کار جورج دبلیو بوش بود، ترجیح دارد. به گفته آنان، این دو نفر موافق کامل کاهش یافتن ابعاد تعهدات نظامی آمریکا در خارج و احتیاط فوق‌العاده اوباما برای اعمال قدرت نظامی این کشور در نقاط بحرانی جدید دنیا ازجمله لیبی و سوریه هستند. به همین علت است که بسیاری معتقدند دکترین اوباما در دوره دوم ریاست‌جمهوری در واقع دکترین کری- هیگل- بایدن است.

البته این امر به آن معنا نیست که کری کاملا با اعمال قدرت نظامی مخالف است. وی با برقراری منطقه پرواز ممنوع بر فراز لیبی و افزایش شمار سربازان آمریکایی در افغانستان موافق بود، اما تأکید کرد پیروزی صرفا نظامی در افغانستان به‌دست نمی‌آید... . آشتی در درازمدت امیدوارکننده‌تر است، هر چند نه به سرعت و البته حلال همه مشکلات نخواهد بود. در نشست تأیید سمت خود در سنا وی تصریح کرد دیپلماسی و توسعه و نه فقط قدرت نظامی باید نقش اساسی را در سیاست خارجی آمریکا ایفا کند.

دستورکار

کری بین سال‌های 2009تا 2011، پنج بار با بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه دیدار کرد تا وی را به صلح با اسرائیل ترغیب کند. پس از آغاز ناآرامی‌ها در سوریه، وی خواستار آن بود که آمریکا ایجاد منطقه پرواز ممنوع و مسلح کردن شورشیان را بررسی کند. در نشست پرسش و پاسخ سنا وی گفت زمان تغییر برای اسد به سر آمده است اما درباره چگونگی برخورد آمریکا با وی توضیحی نداد. کری اغلب به طرفداری از گفت‌وگوی بیشتر با ایران سخن گفته است اما در این نشست وی خاطرنشان کرد سیاست آمریکا نه مهار بلکه پیشگیری است و حمله نظامی همچنان یک گزینه است، هر چند که گفت تلاش خواهد کرد امکان موفقیت دیپلماسی را بیشتر کند. در دوره فعالیت خود در سنا، کری از تحریم ایران حمایت کرد اما به لایحه‌ای که سپاه پاسداران را سازمان تروریستی قلمداد می‌کرد رأی منفی داد و گفت این اقدام تحریک‌آمیز است.

کری خواستار تماس مستقیم با کره‌شمالی بود. وی در سال2011 از حذف تدریجی سلاح‌های هسته‌ای از شبه‌جزیره کره و از سر‌گیری کمک بشردوستانه آمریکا به کره‌شمالی حمایت کرد. وی گفت این امر طول خواهد کشید، اما در کوتاه‌مدت باید تلاش کرد تا کره‌شمالی غنی‌سازی اورانیوم را متوقف کند، آزمایش سلاح‌های هسته‌ای و موشکی آن ممنوع و رآکتور هسته‌ای یونگ‌بیون برچیده شود. فوری‌ترین چالشی که در برابر وی قرار دارد، تحولات کشور مالی است که در هفته‌های اخیر صحنه درگیری نیروهای فرانسوی با شبه‌نظامیان وابسته به القاعده بوده است. در آفریقا، حواس آمریکا همچنین به جمهوری آفریقای مرکزی، سودان جنوبی و جمهوری دمکراتیک کنگو معطوف است که هر کدام عموما به‌دلیل جنگ داخلی بی‌ثبات هستند. این در حالی است که به‌نظر می‌رسد سومالی پس از سال‌ها تدریجا روی آرامش را می‌بیند. در نیجریه واشنگتن در حال بررسی قرار دادن گروه اسلامگرای بوکو حرام در فهرست سازمان‌های تروریستی است. انتخابات ریاست‌جمهوری در کنیا نیز دور از چشم سیاستمداران آمریکایی قرار ندارد. طبعا انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران و تونس نیز از موضوع‌هایی است که کری به آن بی‌توجه نیست.

‌در آمریکای لاتین، ابهام در وضعیت سلامت هوگو چاوز، رئیس‌جمهور، سبب شده تا واشنگتن خواستار شفافیت و رعایت بی‌طرفی در فرایند جانشینی وی باشد. این در حالی است که برخی محافل در آمریکا از کری خواسته‌اند تا به مکزیک برای شکست دادن باندهای قاچاق مواد‌مخدر کمک کند.

شاید مهم‌ترین عرصه‌ای که ممکن است شاهد تحرک کری باشد، مناقشه فلسطینیان و اسرائیل است. اوباما در اوایل به‌دست گرفتن قدرت کوشید مانع از شهر‌ک‌سازی صهیونیست‌ها شود اما هیلاری کلینتون و جورج میچل فرستاده ویژه کاخ سفید در فرایند صلح خاورمیانه نتوانستند برای ازسرگیری مذاکره بین دو طرف به پیشرفت دست یابند. با توجه به تداوم نخست‌وزیری نتانیاهو، به‌نظر می‌رسد بخت کری برای شکستن چرخه باطل مذاکرات چندان بلند نباشد. کری در زمان حضور خود در مقام رئیس کمیته روابط خارجی سنا، از تل‌آویو خواست دست از شهرک‌سازی جدید بردارد تا پایبندی خود را به صلح نشان دهد. وی همچنین گفته است یک روز اسرائیل باید بلندی‌های جولان را به سوریه بازگرداند تا صلح به خاورمیانه برگردد. به علاوه کری بهترین گزینه را برای حصول اطمینان از آینده اسرائیل راه‌حل دو کشوری دانسته است.

‌اگر توجه به توسعه در اجرای سیاست خارجی از ویژگی‌های کاری کلینتون بود، توجه به گرم شدن زمین از ویژگی‌های تفکر کری به شمار می‌رود. وی در نشست تأیید وزارت خود گرم شدن آب و هوای زمین را تهدیدی برای آمریکا توصیف کرد و خواستار آن شد که واشنگتن نقشی اساسی در کاهش گازهای گلخانه‌ای ایفا کند. پیش‌تر وی حتی از این پدیده به‌عنوان 11سپتامبر آتی آمریکا نام برده و بی‌تحرکی موجود را با بی‌تحرکی جورج دبلیو بوش قبل از بروز واقعه 11سپتامبر مقایسه کرده بود. تحلیلگران می‌گویند هیلاری کلینتون به خوبی توانست طرحی را که کاخ سفید برای سیاست خارجی تدوین کرده بود به اجرا درآورد، هر‌چند که نقش چندانی در تدوین این طرح نداشت. حالا باید دید آیا جان کری هم فقط سرباز پیاده اجرای سیاست خارجی اوباما خواهد بود یا نقشی هم در تدوین آن برعهده خواهد داشت؟ پاره‌ای از تحلیلگران خاطرنشان می‌کنند به‌احتمال زیاد نقش کری چیزی فراتر از کلینتون نخواهد بود. هیلاری کلینتون در طول چهار سال دوره وزارت خود به 112 کشور جهان سفر کرد. کری هم سابقا نشان داده که با سفرهای زیاد مشکلی ندارد اما طراحی سیاست خارجی آمریکا همچنان در دست اوباما و حلقه نزدیک مشاوران وی خواهد بود.

برچسب‌ها