هرچه هست بی‌ارتباط با واقعیت‌ها نیست. سرطان رتبه سوم مرگ‌ومیرها در ایران را به‌خود اختصاص داده است بعد از تصادفات در رتبه دوم و بیماری‌های قلبی و عروقی در رتبه اول. اما ریشه این بیماری خانمان‌برانداز چیست؟ چرا ایرانی‌ها اینقدر به سرطان‌های رنگارنگ مبتلا می‌شوند؟ چه اتفاقی در ایران افتاده که باعث رشد شتابان سرطان در کشور شده است؟ اینها سؤالاتی است که همشهری با چندین صاحب‌نظر در میان گذاشته است. در ادامه پاسخ هر یک از آنها را می‌خوانید.
دکتر حسن امامی رضوی؛ معاون درمان وزارت بهداشت
میزان بروز سرطان در کشور ما متفاوت از دیگر کشور‌ها نیست ولی از آنجا که در سال‌های اخیر ثبت سرطان در کشور با مدیریت بهتری صورت گرفته و بیماریابی و امکان دسترسی و بهره‌مندی مردم از خدمات درمانی و سلامت بیشتر شده است شناسایی موارد سرطان بهتر انجام می‌شود و از سوی دیگر رسانه‌ها نیز در این زمینه آمار و ارقام مزبور را منتشر می‌کنند و در اختیار مردم می‌گذارند به همین دلیل اینطور به نظر می‌آید که رشد سرطان افزایش یافته است درحالی‌که اینطور نیست. در کشور ما از نظر بار بیماری و مرگ‌ومیر ناشی از آن، سرطان‌ها، رتبه سوم را بعد از بیماری‌های قلبی و تصادفات دارند.
سرطان هم ناشی از عوامل زمینهای و هم عوامل ناشناخته است. به‌عنوان مثال در مورد سرطان ریه مهم‌ترین عامل، سیگار و دخانیات است. مصرف دخانیات در کشور 15درصد است اما دو شاخص موجود در این مصرف آن را خطرناک‌تر می‌کند؛ یکی کاهش سن مصرف دخانیات و افزایش طول مصرف در دوران عمر و در نتیجه افزایش ابتلا به سرطان ریه می‌شود و دیگری افزایش خانم‌های مصرف‌کننده دخانیات که سبب رشد سرطان ریه در زنان شده است. عوامل دیگر تماس با بعضی مواد سرطان‌زاست؛ به‌عنوان مثال آزبست باعث ایجاد سرطان خون و ریه می‌شود همچنین فلزات سنگین و باقیمانده سموم در محصولات کشاورزی می‌تواند زمینهای برای ایجاد سرطان باشد ولی باید گفت بیشتر سرطان‌ها به دلایل ناشناخته‌ای ایجاد می‌شوند.
یوسف رشیدی؛ مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران
ما نظارتی بر کارخانجات نداریم. نظارت کار نهادهای دیگری است ولی کماکان غلظت آزبست در هوای تهران تغییری نکرده است. حتی اگر همین امروز تولید لنت‌های آزبستی متوقف شود دو تا سه سال طول می‌کشد تا میزان آلودگی موجود در هوا کاهش یابد.
ما حدود دو سال پیش لنت‌های ترمز چند نوع اتومبیل را مورد آزمایش قرار دادیم که دارای آزبست بودند و جدیدا آزمایشی صورت نگرفته است با این حال میزان آلودگی آزبستی هوا تغییری نداشته است.
به‌نظرمی‌رسد بیشترین میزان آلودگی موجود در هوا مربوط به آزبستی است که در لنت‌های ترمز اتومبیل‌های ساخت داخل به‌کار می‌رود که با وجود هشدار، کارخانه‌های تولید‌کننده همچنان از آن استفاده می‌کنند و چندین سال نیز طول می‌کشد که لنت‌های تولید شده با این شرایط تمام شود. اگر آزبست یک ماده سرطان‌زاست و برای سلامت شهروندان زیان‌آور است باید کارخانه‌های تولید‌کننده لنت هم تعطیل شوند که البته معلوم نیست چرا از این قانون مستثنا شده‌اند.
مهندس علی گورانی؛ کارشناس بهداشت پرتوهای وزارت بهداشت
برخی از نقاط کره زمین به‌طور طبیعی دارای میزان زیادی اورانیوم است. اورانیوم یک عنصر رادیواکتیو است که در زمان طولانی تبدیل به سرب می‌شود و در این فرایند عنصر رادون 222 که یک عنصر رادیو اکتیو است ایجاد می‌شود که بیش از 50درصد آسیب‌های رسیده به انسان از طریق تشعشعات طبیعی را تشکیل می‌دهد (80درصد تشعشعاتی که به انسان آسیب می‌رسانند دارای منبع و منشا طبیعی هستند که 50درصد از آن را تابش‌های رادون تشکیل می‌دهند). رادون به ریه آسیب جدی وارد می‌کند و باعث سرطان ریه می‌شود به‌طوری که دومین عامل ایجاد سرطان ریه بعد از سیگار است. اگر سنگ، مواد و مصالحی که برای ساختمان‌سازی استفاده می‌شود از منطقه‌ای باشد که غلظت اورانیوم زیادی دارد، تابش‌ها وارد زندگی می‌شوند. از آنجا که سنگ‌ها تراشیده و صیقل داده می‌شوند امکان فرار گازها مخصوصا رادون از آنها بیشتر می‌شود.
البته اگر این سنگ‌ها در خارج از ساختمان به‌کار گرفته شوند مشکلی نخواهند داشت و چنانچه در فضاهای بسته و در داخل ساختمان به‌کار برده شوند گاز متصاعد شده جمع می‌شود و غلظت آن بالا می‌رود و هنگام تنفس ریه‌ها درگیر می‌شوند. البته باز تأکید می‌کنم هر سنگی این مشکل را ندارد بستگی به منطقه‌ای دارد که سنگ از آنجا آورده می‌شود. به‌عبارتی اگر آن منطقه دارای اورانیوم با غلظت بالا باشد احتمال پرتودهی ناشی از گاز رادون بیشتر است و بنابر این سنگ‌های آن منطقه نیز این مشکل را خواهند داشت. برای کاهش سرطان ریه توسط گاز رادون در تمام دنیا باید بهداشت اماکن و محل سکونت را رعایت کرد؛ یعنی هم باید منطقه‌ای که سنگ از آن تهیه می‌شود از نظر زمین‌شناختی مورد بررسی قرار گیرد و هم به‌طور اصولی از تهویه استفاده کنیم چرا که با وجود تهویه مناسب هوا مشکلی پیش نخواهد آمد. تهویه ترجیحا باید طبیعی باشد و اگر هم در اینطور مناطق ساختمانی ساخته می‌شود یا از سنگ‌هایی استفاده می‌شود که تابش زیادی دارند در طبقات زیرین و همکف تهویه زیاد صورت گیرد. در کشورهای اروپایی سیستم‌های جمع‌آوری گاز رادون در فونداسیون خانه طراحی می‌شود.
در کشور ما هنوز به‌طور جدی به این بحث پرداخته نشده است. از سوی دیگر میزان گاز رادون مورد سنجش قرار نمی‌گیرد در حالی که باید قبول کنیم که میزان رادون به‌ویژه در مکان‌هایی مانند بیمارستان‌ها باید مورد سنجش قرار گیرد.
دکتر مهدی علیرضایی؛ عضو هیأت علمی دانشگاه و آرشیتکت بیمارستان
با اینکه هشدارهایی برای عدم‌استفاده از بعضی انواع سنگ‌های گرانیت در بیمارستان‌ها داده‌شده است کسی به این مسئله توجه نمی‌کند. از سوی دیگر نبود استانداردهای لازم مصالح باعث می‌شود هر نوع مواد و مصالحی در ساختمان‌های بیمارستانی مورد استفاده قرار گیرد. این مسائل باعث می‌شود از هر نوع سنگی در کف یا دیوارها تا ارتفاع یک‌مترو20سانتی‌متری استفاده شود.
دکتر غلامرضا میرکی؛ مدیر محیط‌زیست و توسعه پایدار کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی
منبع آلودگی محصولات کشاورزی یا انسان‌ساخت است یا به شکل طبیعی بقایای عناصر سنگین که در اثر فعالیت‌های صنعتی وارد آب‌هایی می‌شود که برای آبیاری زمینهای کشاورزی از آن استفاده می‌شود. بقایای سموم شیمیایی دفع آفات نیز اگر بیش از حد مجاز باشد ازجمله موادی است که باعث آلودگی محصولات کشاورزی می‌شود. عامل سوم آلودگی انسان‌ساخت، بقایای کودهای شیمیایی باقیمانده در محصولات کشاورزی مخصوصا نیترات است که تجمع آن در بدن می‌تواند عامل بروز بیماری‌هایی ازجمله سرطان شود. آلودگی‌های رادیواکتیو نیز ازجمله دیگر عوامل آلوده‌کننده محصولات کشاورزی است. به‌عنوان مثال زمین کشاورزی که تجمع عناصر سنگین در آن بیش از حد مجاز است، ما با کاشت گیاه باعث تجمع عناصر سنگین در گیاه و با مصرف آن باعث انتقال این عناصر به بدن و بیماری در درازمدت می‌شویم.
مهم‌ترین مشکلی که در زمینه کشاورزی در این راستا با آن روبه‌رو هستیم میزان کیفیت خاک و بی‌توجهی و نبود معیار‌هایی برای سنجش کیفیت آن است. به‌عبارتی نقشه‌ای از میزان تجمع عناصر سنگین در خاک‌های کشاورزی نداریم که بتوانیم براساس آن الگوی کشت مناسبی را ارائه بدهیم تا تجمع عناصر سنگین در محصولات کشاورزی را به حداقل برسانیم.
اولین گام در حوزه مدیریت بقایای آلاینده‌ها در محصولات کشاورزی تهیه اطلس جامع آلودگی خاک کشاورزی کشور است تا با استناد به آن الگوی کشت مناسب، ارائه و محصولات نسبتا پاکی را وارد بازار کنیم. به‌عنوان مثال با توجه به این اطلس اجازه کشت بعضی از گونه‌های گیاهی را در مناطق بحرانی نمی‌دهیم چون بعضی از گیاهان غده‌ای مانند پیاز می‌توانند تا 18/5 برابر میزان مورد نیاز، سرب را جذب کند و ذخیره سازند. به این محصولات که چنین قابلیت‌هایی را دارند بیش انباشت‌گر می‌گویند. بنابراین این محصولات با وجود ظاهر زیبا می‌توانند برای سلامت انسان بسیار مضر باشند که البته مسائل پیش‌آمده در درازمدت خودش را در انسان در قالب بیماری‌هایی همچون سرطان‌ها می‌تواند بروز دهد. ما باید بعد از تهیه اطلس نامبرده، با فقر موجود در خاک مقابله کنیم و غنای بیولوژیک خاک‌های کشاورزی را افزایش دهیم چرا که جز خاک‌های استان‌های شمالی و جنگلی، در بقیه نقاط خاک فقیر است.