اعتصاب غذای زندانیان از دوماه پیش تاکنون به امری متداول در گوانتانامو تبدیل شده و حتی بستری شدن سه زندانی را در بیمارستان این مرکز درپی داشته است. برای دولت آمریکا شرایط کنونی در گوانتانامو روزبه‌روز غیرقابل‌کنترل و غیرقابل‌توجیه‌تر می‌شود. دولت این کشور مدت‌ها پیش وعده تعطیلی همیشگی این زندان را داده بود.
درحال حاضر تنها شش نفر از زندانیان حاضر در گوانتانامو تحت محاکمه هستند و مراحل آزادی 86نفر هم به حالت تعلیق درآمده است. دو سوم از این افراد که در یک قدمی آزادی قرار داشتند، از تابعیت یمنی برخوردار بودند ولی بعد از تلاش یک نیجریه‌ای برای بمبگذاری در یکی از خطوط هوایی آمریکا در روز کریسمس سال 2009، باراک اوباما دستور آزادی این افراد را لغو کرد و این ممنوعیت تا امروز ادامه یافته است. از طرفی ترس از اینکه این افراد بعد از آزادی از گوانتانامو دست به اقدام مسلحانه علیه این کشور بزنند هم به شک و تردیدهای موجود مبنی بر آزادکردن آنها دامن زده است. ضمن اینکه برخی از کارشناسان حقوقی درآمریکا هم این فرضیه را مطرح کرده‌اند که خطر نگه داشتن این زندانیان به‌مراتب از عواقب احتمالی آزادسازی آنها بیشتر خواهد بود و شیوه نگهداری آنها در گوانتانامو تنها به تشدید احساسات ضد‌آمریکایی در سراسر جهان منجر می‌شود. تنها 9نفر از زندانیان گوانتانامو از زمان گشایش این زندان درسال 2002مجازات یا محاکمه شده‌اند و اخیرا هم 49میلیون دلار به‌منظور ساخت یک ساختمان جدید برای زندانیان ویژه این مرکز درخواست شده است.
زندانیانی که دست به اعتصاب زده‌اند، نسبت به شرایط این مرکز و اینکه بدون هیچ اتهام مشخصی در گوانتانامو نگه داشته شده‌اند، معترض هستند. به‌خصوص که برای خیلی از این افراد هیچ اتهامی وضع نشده و اکثر آنها زمان تحقق وعده‌های دولت باراک اوباما درمورد بستن گوانتانامو را بسیار دورتر از حد انتظار تصور می‌کنند. ظاهرا موضوع تعطیلی گوانتانامو دیگر جزو اولویت‌های اصلی برنامه‌های کاخ سفید محسوب نمی‌شود. اوباما در ژانویه 2009پس از انتخاب شدن به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا دستور تعطیلی این زندان را امضا کرد و قرار بود تا پایان همان سال این بازداشتگاه به‌طور کامل تعطیل شود اما 27مارس گذشته، جاشوا ارنست، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد که دولت این کشور کماکان شرایط گوانتانامو را به دقت زیرنظر خواهد داشت و از کنگره آمریکا به‌دلیل ناتوانی در به پایان رساندن مراحل تعطیلی این مرکز و رسیدگی به وضع زندانیان تحت محاکمه انتقاد کرد.
کنگره آمریکا یکی از اصلی‌ترین موانع پیش روی دولت اوباما برای بستن این زندان اعلام شده است. کاخ سفید درعین حال که کنگره را به‌خاطر فقدان یک برنامه مشخص، مقصر اصلی عدم‌تعطیلی گوانتانامو دانسته، مدعی شده که دولت اوباما همچنان اصرار فراوانی برای بستن قطعی این محل دارد. خیلی از زندانیان حاضر در گوانتانامو سالیان سال بدون هیچ محاکمه‌ای درحبس مانده‌اند؛ محکومیت آنها دریک دادگاه معمولی به دلایل امنیتی غیرممکن بوده و از سوی دیگر امکان آزاد کردن آنها به‌عنوان تروریست‌های احتمالی هم وجود نداشته است. رابرت دوراند، سخنگوی زندان گوانتانامو گفته که دولت اوباما گام‌های مهمی درمورد وعده‌های پیشین خود برداشته ولی اینطور که پیداست به زمان بیشتری برای تحقق این هدف نیاز خواهد بود. به‌رغم اظهارات دوراند، ژانویه گذشته باراک اوباما دانیل فرید را از سمت مأمور ویژه تعطیلی زندان گوانتانامو، عزل کرد و هیچ شخص دیگری را به‌عنوان جانشین وی معرفی نکرد. ضمن اینکه پروژه کاهش هزینه‌های این مرکز هم در دستور کار دولت قرار نگرفته است. گوانتانامو پرهزینه‌ترین زندان برای دولت آمریکا به شمار می‌رود و حتی پروژه جدیدی با هزینه 150میلیون دلاری برای بازسازی آن پیش‌بینی شده است.
پشت پرده اعتصاب غذاها
سمیرناجی الحسن مقبل که تابعیت یمنی دارد و از سال 2002در این زندان است، ازجمله زندانیانی است که از دهم فوریه گذشته دست به اعتصاب غذا زده. نیویورک‌تایمز درگزارشی متن گفت‌وگوی تلفنی او با وکلایش را منتشر کرده که در آن مقبل به 10کیلو کاهش وزن از زمان شروع اعتراض خود اشاره کرده است. به گفته او حدود 40نفر در زندان گوانتانامو دست به اعتصاب غذا زده‌اند که درمیان آنها حتی زندانیانی که 35یا 44کیلو وزن دارند هم به چشم می‌خورند. او هدف زندانیان از انجام این کار را بازکردن چشم جهانیان نسبت به شرایط فعلی گوانتانامو عنوان کرده است. مقبل 11سال بدون هیچ اتهامی در این محل زندانی بوده و هیچ محاکمه‌ای برای او درنظرگرفته نشده است. ارتش آمریکا دراتهام اولیه به وی، مقبل را یکی از محافظان اسامه بن‌لادن خواند؛ اتهامی که از نظر خود او باورنکردنی و خیالی است و حتی خود آمریکایی‌ها هم آن را باورندارند. ولی آنها به اینکه مدت زمان حضور او در این مرکز طولانی شده اهمیتی نمی‌دهند. خیلی از زندانیان باید سال‌ها پیش از گوانتانامو خارج می‌شدند. مقبل درپی این اعتصاب غذا در بیمارستان زندان بستری شد و پانزدهم مارس گذشته تیمی متشکل از هشت مأمور پلیس نظامی به سلول او حمله‌ور شده و با بستن دست‌ها و پاهایش او را مجبور به تغذیه اجباری ازطریق بینی کرد که در عرف بین‌المللی نوعی شکنجه محسوب می‌شود. او همچون زندانیان دیگری که دست به اعتصاب غذا زده‌اند، روزی دو بار با سیستم تغذیه اجباری روبه‌رو می‌شود و حتی زمان ورود تیم ویژه به سلولش را نمی‌داند.
گوانتانامو؛ مظهر وحشت
در گوانتانامو زندانیان تحت کنترل و حفاظت شدید، درست نظیر آنچه درمورد جنایتکاران اعمال می‌شود، قرار دارند. دراین مرکز، آنها به‌مدتی طولانی شکنجه شده و صدها جلسه واتربوردینگ یا القای خفگی مصنوعی که یکی از شیوه‌های بازجویی رایج درگوانتانامو است، برهنه ماندن طولانی مدت در دمای خیلی زیاد، محروم شدن از خواب یا شنیدن موسیقی اجباری با صدای بلند به‌مدت چند روز را تجربه کرده‌اند. همه این موارد در اسناد معتبر دولت آمریکا تأیید شده است. درپی اظهارات این زندانی یمنی در رابطه با اینکه آمریکایی‌ها حتی آب آشامیدنی را هم از زندانیانی که دست به اعتصاب غذا زده‌اند، دریغ و آنها را مجبور به نوشیدن آب از شیر دست شویی کرده و دمای سلول‌ها را برای اینکه زندانیان احساس سرما کنند، پایین آورده‌اند، ناوی پیلای کمیسرعالی حقوق بشر سازمان ملل از ایالات متحده خواست تا هرچه سریع‌تر برای بستن این زندان اقدامات لازم را انجام دهد. به‌خصوص که نگهداری افراد برای مدت‌زمانی نامشخص، یکی از اصلی‌ترین موارد نقض حقوق بین‌المللی به شمار می‌آید.
زندانبانی به روش آمریکایی
به‌رغم اعمال سانسورهای شدید، اخبار معدودی که طی هفته‌های گذشته از گوانتانامو به بیرون درز کرده، از شرایطی که حکایت از بحران می‌کند و دلیل عمده آن غیرقانونی بودن این مرکز نگهداری در جزیره گوانتاناموی کوبا و شیوه‌های سرکوبگرانه معمول نگهبانان در رفتار با زندانیان است. دلیل اصلی وقوع این اعتراض‌ها اجرای قوانین سختگیرانه شدید و به‌خصوص بی‌احترامی برخی از زندانبانان به نسخه‌های قرآن موجود در سلول برخی از زندانیان بوده است.
اما مهم‌ترین علت این شیوه اعتراض، به شرایط حقوقی کنونی زندانیان مربوط می‌شود. کمااینکه بیش از 80نفر آنها از مدت‌ها پیش از سوی دولت آمریکا تبرئه شده‌اند اما به‌دلیل عدم‌توافق‌های سیاسی در واشنگتن یا به این خاطر که کشورهای محل سکونت آنها ازنظر سیاسی بی‌ثبات بوده یا درشرایط سیاسی نامناسبی به سر می‌برده‌اند، اجازه ترک زندان را نیافته‌اند. آنچه شرایط زندان را وخیم‌تر کرده، ماجرای درگیری‌های رخ داده چند روز پیش بود. این اتفاق با حمله نگهبانان به اماکن عمومی تجمع زندانیان شروع شد. عده‌ای از زندانیان با چوب و چماق درصدد دفاع ازخود برآمده و سپس به زور به سلول‌های انفرادی منتقل شدند. برخی از مسئولان زندان اعتراف کردند که زندانبانان گلوله‌های پلاستیکی به سوی زندانیان شلیک کرده و دلیل بروز این درگیری تلاش زندانیان برای پوشاندن پنجره‌ها و دوربین‌های امنیتی نصب شده در اماکن عمومی زندان با هدف جلوگیری از مانیتورینگ فعالیت‌های آنها توسط مأموران محافظتی اعلام شده بود. این اعتراض درست یک روز بعد از بازدید هیأتی از کمیته بین‌المللی صلیب سرخ به‌منظور ارزیابی شرایط این زندان از زمان شروع اعتصاب غذای زندانیان درماه فوریه صورت گرفت. صلیب سرخ تنها سازمان غیردولتی بوده که واشنگتن اجازه بازدید از این زندان را برایش صادر کرده است. اگرچه سازمان صلیب سرخ جهانی از ارائه بیانیه محکومیت مقامات آمریکایی خودداری ورزید ولی به دراماتیک بودن شرایط زندانیان دراین مرکز اعتراف کرده و دلایل اعتراض‌های آنها را نتیجه تأثیر نامعلوم بودن موقعیت حقوقی آنها روی سلامت روحی و احساسی آنها دانست.
تاریخچه و سابقه
زندان گوانتانامو یکی از مراکز متعلق به دولت آمریکاست که تحت تدابیرشدید امنیتی کنترل شده و در پایگاه دریایی گوانتانامو در جنوب شرقی جزیره کوبا واقع شده است. درپی وقایع 11سپتامبر و شروع جنگ آمریکا علیه تروریسم، از تاریخ 11ژانویه 2002به دستور جورج بوش این مکان به محل نگهداری افراد متهم به عضویت در گروه‌های تروریستی و زندانیان دستگیرشده در افغانستان تبدیل شد. این بازداشتگاه شامل سه بخش کمپ دلتا (که کمپ اکو را هم شامل می‌شود) کمپ ایگوانا و کمپ ایکس ری (که اخیرا تعطیل شده) است. تعداد کل زندانیان گوانتانامو تا به امروز حدود 800نفر اعلام شده است. در ژانویه 2002تعداد زندانیان 158نفر بوده و درسال 2003به 650نفر افزایش یافت. طبق گزارش‌های موثق درسال 2004حداقل 367نفر در این محل زندانی بودند. در اکتبر سال 2006تعداد زندانیان حدود 500نفر اعلام شده بود. درفوریه 2011اعلام شد که 172نفر در این زندان مستقر هستند و امروز تعداد آنها 166نفر گزارش شده است. از زمان گشایش این مرکز اعتراض‌های وسیعی به نحوه نگه داشتن زندانیان در این محل و موقعیت حقوقی آنها صورت گرفته است. خیلی از ناظران بین‌المللی معتقدند که از نگاه دولت آمریکا، زندانیان گوانتانامو در زمره زندانیان جنگی و حتی متهمان به جرائم عادی به شمار نمی‌روند بلکه آنها صرفا به‌عنوان افراد بازداشت شده بدون هیچ عنوان مشخصی در گوانتانامو نگه داشته می‌شوند. وزارت دفاع آمریکا چند سال پیش تصاویری از زندانیان این پایگاه نظامی منتشر کرده و دونالد رامسفلد، وزیردفاع وقت آمریکا اعلام کرد که این زندانیان جنگجویان غیرقانونی هستند که هیچ‌یک از حقوق کنوانسیون ژنو درمورد آنها اعمال نمی‌شود و همچون زندانیان جنگی به شمار نمی‌روند. در زمان ریاست‌جمهوری جورج بوش دولت آمریکا این زندانیان را جنگجوی دشمن خوانده بود. درنظام حقوقی این کشور این نام به افرادی اطلاق می‌شود که کشورشان با ایالات‌متحده به‌طور رسمی در جنگ نیست ولی آنها علیه منافع آمریکا دست به اقدام مسلحانه زده‌اند. دادگاه تجدیدنظر درمورد شرایط جنگی که درسال 2004توسط دولت آمریکا تاسیس شده بود، درماه مارس همان سال اعلام کرد که 93درصد از 554زندانی بررسی شده، از هرلحاظ جنگجوی دشمن به شمار می‌روند. آنها هیچ وکیل حقوقی نداشتند و خیلی از آنها از حضور درجلسات این دادگاه چشم‌پوشی کرده بودند.
درآگوست 2005گروه زیادی از زندانیان، اعتصاب غذای قبلی درماه ژوئن همان سال را با هدف اعتراض به عدم‌دسترسی به یک دادگاه مستقل و علیه شرایط نامطلوب این زندان از سرگرفتند. خیلی از آنها مدعی شدند که قربانی شکنجه‌های جسمی و خشونت کلامی بوده و با تغذیه اجباری روبه‌رو شده بودند؛ اگرچه دولت آمریکا در آن زمان هرگونه بدرفتاری با زندانیان را تکذیب کرده بود. اواخر همان سال سه‌کارشناس سازمان ملل از پذیرش پیشنهاد دولت آمریکا برای بازدید از پایگاه گوانتانامو به‌خاطر محدودیت‌های عجیبی که این کشور برخلاف عرف معمول و خارج از چارچوب استانداردهای بین‌المللی بازرسی‌های مشابه برای آنها اعمال کرده بود، خودداری کردند.