دکتر سقائیان نژاد- شهردار اصفهان- می گوید: «هنگامی که به شهرداری آمدم، بسیاری از دوستان گفتند که این کار وجه سوز است، نه وجه ساز». حالا پس از ۴ سال از قبول این کار هنگامی که از کارهای انجام گرفته در دوران فعالیتش سخن می گوید، گویا خستگی چهارساله اش را می تکاند و با لبخندی کمرنگ رضایتش را یادآور می شود.
لهجه شیرین اصفهانی اش نمی گذارد که اصفهانی بودنش را فراموش کنیم. گفت وگوی چند ساعته که قرار بود تنها یک ساعت به طول بینجامد، او را خسته نکرد. اگر حضور رئیس شورای شهر اصفهان نبود، شاید حاصل گفت وگو طولانی تر از آن بود که امروز می خوانید. گفت وگو پیرامون شهر اصفهان، مشکلات، کارهای انجام گرفته و برنامه های پیش رو، ما را با سایه روشن های این شهر تاریخی، بیشتر آشنا می کند؛ شهری که برای هر بیننده ای می تواند خاطره انگیز باشد و جذاب.
- یکی از مشکلات عمده شهرها، افزایش جمعیت آنهاست. اصفهان در چند سال اخیر چه روندی را طی نمود؟!
از سال ۱۳۳۴ جمعیت شهرهای بزرگ به طور متوسط، ۵برابر شد. به عبارتی جمعیت شهری از ۳۷درصد کل جمعیت کشور یکباره به چیزی در حدود ۷۰درصد رسید. در این میان اصفهان نیز افزایش جمعیتی ۸/۵برابری را در این سال ها داشت؛ یعنی جمعیت اصفهان به چیزی در حدود ۸/۱میلیون نفر رسید. این رشد جمعیتی تمام زیرساخت های شهری را تحت الشعاع قرارداد.
از سویی به دلیل ناتوانی در فراهم آوردن تسهیلات لازم برای روستاییان، مهاجرت نیز به رشد جمعیتی شهرهای بزرگ کمک کرد. این موارد مشکلاتی را برای شهرها به وجود آورد و در این راستا کلانشهرهایی مانند اصفهان بیشتر درگیر این معضل شدند. بنابراین اصفهان نیز دچار مشکلاتی شد که ناشی از افزایش بی رویه جمعیت بود. اگر چه زیست- بوم این شهر قالبی توریستی و فرهنگی دارد اما مهاجرت فراوان به این شهر، اصفهان را به عنوان یک مرکز مهاجرپذیر با مشکلات فراوانی روبه رو کرد.
- یعنی به رغم توریستی بودن اصفهان، مهاجرپذیری آن سمت وسویی دیگر داشت؟!
ما اگر بخواهیم اصفهان را تعریف کنیم، شهری است فرهنگی- تاریخی و توریستی. بنابراین صنعت این شهر می بایست حول همین محور رشد می کرد اما برخی مراکز صنعتی مادر در این شهر جای گرفته اند؛ مراکزی مانند فولاد مبارکه، ذوب آهن و صنایع پتروشیمی و ده ها صنعت کوچک و بزرگ دیگر که هیچ سنخیتی با فرهنگ و زیست- بوم آن ندارد. اجتماع این صنایع، جمعیتی را نیز با خود همراه کرد. بنابراین مهاجرت گسترده ای شکل گرفت و به تبع، مشکل دیگری را به وجود آورد و حاشیه نشینی در اطراف شهر شکل گرفت. اصفهان در حدود ۴۹۰هزار نفر حاشیه نشین در اطراف خود دارد که متأسفانه یکی از معضلات اساسی این شهر است.
- بی تردید مشکلات متعدد دیگری نیز به دلیل این رشد نامتجانس جمعیت به وجود می آید.
بله! یکی از معضلات این شهر، مسئله زیست محیطی این شهر است. این موضوع البته در تمام کلانشهرها مطرح است. هنگامی که در یک شهر صنعت رشد کند و افزایش جمعیت را نیز موجب شود، قاعدتاً مشکلات زیست محیطی را به وجود می آورد. البته ما هم اکنون داخل حریم شهر اصفهان را با نظارت دائم کنترل می کنیم، اما متأسفانه اطراف شهر این طور نیست.
آب رودخانه زاینده رود، به دلیل پساب های زائد صنعتی آلوده است. از سوی دیگر ترافیک شهری نیز موجب آلوده ترشدن محیط زیست شهری می شود. متأسفانه به دلیل نبود برنامه ریزی در این حوزه، نگرانی های بسیاری به وجود آمده است. به عنوان مثال در سال گذشته تعداد خودروهایی که در شهر اصفهان شماره گذاری شده اند، روزانه ۳۱۷ دستگاه بوده، اما در سال جاری روزانه ۴۱۲ خودرو، شماره گذاری و روانه خیابان ها شده اند.
این آمار تنها مربوط به شهر اصفهان است. اصفهان به لحاظ آلودگی، بعد از تهران مقام دوم را دارد. از سویی تولید گازهای آلاینده، موجب بروز امراض مختلف می شود. به عنوان نمونه اصفهان مقام اول بیماری MS را در کشور دارد.
- به عبارتی این اتفاقات، زیست- بوم طبیعی شهر را دچار تغییر کرده است.
این امر طبیعی است. با اضافه شدن جمعیت، کاربری بسیاری از زمین ها از کشاورزی و فضای سبز به مسکونی تغییر می کند. ما در دهه پنجاه در حدود ۲۱هزار هکتار فضای سبز شهری داشتیم، در صورتی که امروز فضای سبز اصفهان کمتر از ۱۴هزار هکتار است. در واقع ۷هزار هکتار فضای سبز شهر به خاطر مشکلات کلانشهری از بین رفته است.
کاهش این مقدار از فضای سبز برای شهر مشکلی شده است. هم اکنون سرانه فضای سبز در اصفهان چیزی در حدود ۸/۱۸ متر است. این عدد در سال ۸۲ بسیار کمتر بود؛ چیزی در حدود ۳/۱۴متر.
ما تنها امسال توانستیم ۵۰۰هکتار به فضای سبز اصفهان اضافه کنیم. البته ما نسبت به سایر شهرها، فضای سبز خوبی داریم. سعی ما و سایر مسئولان شهری در گسترش فضای سبز بوده است. مثلاً در سال گذشته بر اساس آمار، به ازای هر شهروند یک درخت داشتیم. ما تصمیم گرفتیم که این یک اصله درخت را به دو اصله برسانیم. بنابراین ۵/۱ درخت در طول یک سال گذشته کاشتیم.
هم اکنون هم بین مناطق یازده گانه شهرداری، رقابتی جدی برای گسترش فضای سبز شهر وجود دارد. می توان گفت که سبزینه شهر اصفهان هم اینک خوب است، اما قابل افزایش. البته قصد داریم که سرانه فضای سبز شهر را تا ۲۵متر افزایش دهیم.
- اصفهان شهری است تاریخی با ابنیه و آثار به جا مانده از گذشته. بی تردید به مانند سایر کلانشهرها یکی از مشکلات عمده این شهر، بافت فرسوده و بافت تاریخی است. مشکلات تان در این حوزه چگونه بود؟
اصفهان یک شهر تاریخی است؛ یعنی اینکه این شهر تنها متعلق به خودش نیست، بلکه به کشورش و حتی به جهان تعلق دارد. از آنجا که این شهر جلوه گاه ملی دارد، باید از بودجه های ملی نیز استفاده کند، اما متأسفانه این اتفاق نمی افتد و حتی آثار تاریخی آن نیز در حال نابودی است. این مسئله باعث شده که بازسازی و نوسازی بافت فرسوده در این شهر با مشکل مواجه شود.
در اصفهان ۱۰۰/۴هکتار بافت فرسوده وجود دارد. از این مقدار۸۰۰/۱هکتار بافت های تاریخی است. از این رو مشکلات فراوانی فراروی این شهر قرار دارد. به عنوان مثال سازمان میراث فرهنگی، حدود ۱۲هزار خانه را در این شهر در طرح قرار داده است که متأسفانه افت قیمت را برای این خانه ها به همراه آورده. بر اساس این طرح، این خانه ها تنها تحت نظر سازمان میراث اجازه بازسازی یا نوسازی را خواهند داشت.
از آنجا که این بافت تاریخی در قسمت مرکزی شهر یعنی مناطق ۱ و ۳ قرار دارد، باعث بروز مشکلات فراوان شده. بسیاری از مردم ساکن در این خانه ها، به دلیل این قانون، از این منطقه کوچ کرده اند و به مناطق دیگر شهر رفته اند و حاشیه نشین ها و مهاجران و افاغنه در این بخش از شهر ساکن شده اند. بنابراین مرکز شهر که روزگاری تجلی اصلی شهر بوده و اصالت شهر متعلق به این قسمت بوده، با تغییر بافت جمعیتی به بخش مهاجر پذیر و فرسوده و آلوده تبدیل شده است.
در واقع ما در اصفهان، هم از حاشیه تهدید می شویم و هم از بخش مرکزی شهر.این در شرایطی است که در اکثر کشورهای جهان، محدوده تاریخی، گران قیمت ترین بخش شهر را تشکیل می دهند.از سویی از آنجا که اصفهان نگران حفظ و بقای آثار تاریخی است، سالانه ۵میلیارد تومان برای حفظ آن خرج می کند. این در صورتی است که بودجه سازمان میراث فرهنگی برای کل استان اصفهان ۴۰۰میلیون تومان بوده است که چیزی در حدود ۳۲۰میلیون تومان آن صرف هزینه های جاری مانند پرداخت حقوق و دستمزد به کارمندان می شود.بی تردید میراث فرهنگی برای حفظ آثار تاریخی کاری نمی تواند بکند.
- یکی از چالش های اساسی شهر اصفهان طی ماه های گذشته، مترو بوده است. تنش میان شهرداری و سازمان میراث فرهنگی پیرامون عبور مترو از زیر چهارباغ همچنان وجود دارد. موضوع چه بود؟
بر اساس تصمیم سازمان برنامه و بودجه، خطوطی به عنوان خط اصلی مترو برای کلانشهرها تعیین شده است. به عنوان مثال برای اصفهان خط شمالی- جنوبی را که در دست ساخت است تصویب کرده که ۲/۲۰کیلومتر طول آن است. گذشته از بحث بودجه ای آن، هم اکنون کار احداث آن به مدت چهار ماه با مشکل روبه رو شده است. از آنجا که مسیر چهارباغ یک مجموعه تاریخی است و موجب حساسیت سازمان میراث شده و تا به امروز هم مسیریابی جدید خط مترو که تحت نظر سازمان برنامه و بودجه و میراث فرهنگی است به نتیجه نرسیده است، این باعث شده که خط میانی ما متوقف شود.
- آیا واقعاً منطقی است که مترو از زیر چهارباغ عبور کند؟
اتفاقاً راه اصلی برای حفظ بافت های تاریخی، مترو است. ما در تمام شهرهای جهان مترو را مشاهده می کنیم که از زیر آثار تاریخی عبور می کند؛ مانند میدان لوور فرانسه یا برخی شهرهای روسیه و ایتالیا... . اتفاقاً برای حفظ بافت های تاریخی، ما به مترو نیاز داریم وگرنه همین لرزش های عادی که ناشی از حرکت انواع اتومبیل هاست، این آثار را تخریب می کند؛ به ویژه اینکه اصفهان با جمعیت فراوان و حجم زیاد ترافیک، نیاز اساسی به مترو دارد.
ما با احداث مترو می توانیم علاوه بر حفظ آثار تاریخی، روی زمین و حاشیه فضاهای تاریخی را عاری از اتومبیل کنیم و خیابان های مهم خود را تبدیل به پیاده رو کنیم؛ همان طور که در کشورهای دیگر می بینیم. البته این اتفاق به نحوه احداث مترو نیز بستگی دارد. ما باید روش های نوینی را به کار بگیریم؛ کما اینکه در حال انجام آن هستیم. ما درواقع روش های بسیار پیشرفته ای را به کار گرفته ایم. روش کار ما، حفاری به وسیله ماشین TBM است.
- یعنی چه؟! کمی توضیح بدهید؟
TBM دستگاهی است که می تواند تا بیش از ۱۴ متر به پایین برود و هرگونه ارتعاش را به عمق زمین منتقل کند. این خطوط مترویی که قرار است از زیر چهارباغ برود، در جاهایی تا عمق ۲۸ متری نیز داخل زمین را حفاری می کند. در مسکو هم این اتفاق افتاده. آنها در جاهایی تا عمق ۷۰ متری را نیز حفاری کرده اند. این صورت ماجراست. داستان چیز دیگری است.
سؤال اینجاست. برای عبور مترو از چهارباغ که یک اثر تاریخی است همه از خودشان حساسیت نشان می دهند، اما کسی حاضر نیست بودجه ای مجزا برای این مسئله اختصاص دهد. این موضوع به یک مسئله ملی تبدیل شده است، اما کسی اصلاً توجه نمی کند. من برخی از این مسائل را جنجال می دانم. مثلاً برهانه های برخی دیوارهای میدان امام پوسیده است.
عالی قاپو امروز دچار فرسایش شده است. این واقعاً آیا مهمتر است یا این که جلوی مترو را بگیرند؟ اگر مترو از زیر چهارباغ یا هر اثر تاریخی دیگر عبور کند، باید تحت نظر کارشناسان و لحاظ تمام شرایط ایمنی باشد، در غیر این صورت ما هم مخالفیم، اما در بسیاری از جاها، اصل اثر، از بین می رود، هیچ صدایی شنیده نمی شود، چرا در شهری مثل شیراز با تعامل ها، مترو از زیر بازار وکیل و حمام زند عبور می کند و هیچ کس صدایش هم درنمی آید؟! متاسفانه ضابطه سازمان میراث فرهنگی در شهرهای مختلف، فرق می کند و این باعث مشکل می شود.
شکی نیست که میراث فرهنگی ما جزو هویت ماست. ما در واقع روزانه ده ها تن گاز مسموم را به خورد مردم می دهیم، اما از مترو استفاده نمی کنیم. ما باید بین این دو جریان آشتی به وجود بیاوریم. شهر یک موجود زنده است. باید به حیاتش ادامه دهد. شهر باید به گذشته خود افتخار کند. از میراث خودش هم حفظ و حراست کند. در واقع هم میراث ما مهم است و هم استفاده از تکنولوژی قطار شهری چهار ماه متوقف شده است. قرار شده که سازمان میراث فرهنگی و وزارت کشور به ما جواب بدهند. متاسفانه تا به امروز پاسخی نداده اند. از قرار معلوم مسیرها مشخص شده است.
متروی اصفهان یا باید از زیر چهارباغ بگذرد یا باغ گلدسته. هر دو هم دارای آثار تاریخی است. باید روشن شود که آیا اصفهان اصلاً مترو می خواهد یا نه؟ ما می خواهیم شهر را نجات دهیم. ما خودمان برای آثار تاریخی خود، اگر دلسوزتر از بعضی ها نباشیم مطمئن باشید که کمتر از آنها نیستیم.
- بودجه شهرداری اصفهان سالانه چقدر است؟
بودجه کلی شهرداری اصفهان سالانه چیزی در حدود ۴۰۰ میلیارد تومان است. البته دولت کمترین کمکی نمی کند. شهرداری ها نهادهایی هستند عمومی، مستقل و غیردولتی. قبلاً دولت به شهرداری ها کمک می کرد، اما از سال ۶۷ به بعد، شهرداری ها خودکفا شدند و عمده درآمدشان متکی به بخش مسکن است. البته در سال ۶۲ لایحه ای به مجلس داده شد با عنوان «تثبیت درآمدهای پایدار شهرداری ها» که تا به امروز خبری از آن به دست نیامده است.
شهردار می گوید
ما سالانه ۱۳۰ میلیارد تومان به طور خالص در پروژه های عمرانی صرف می کنیم. به این جهت از سال ۸۲ تا به امروز ۴۱ درصد در احداث طرح های عمرانی پیشرفت داشته ایم. ما سالانه ۱۳۰ میلیارد تومان عمران توسعه به وجود می آوریم که ارزش افزوده مالیاتی دارد.
واقعاً چند درصد این ارزش افزوده باید به شهر برسد؟ این در حالی است که عمران کل استان اصفهان ۸۰ میلیارد تومان بوده است. تازه از این مبلغ تنها ۳۳ درصد اختصاص یافته است؛یعنی چیزی در حدود ۲۵ میلیارد تومان. ما در سرمایه گذاری در طرح های عمرانی در کل کشور مقام دوم را داریم، اما برای استفاده از تسهیلات بانکی در اولویت ۲۶ جا گرفته ایم. این چگونه می تواند معنا دهد؟
برخی پروژه ها
ما برای اصفهان سه رینگ دور شهر پیش بینی کرده ایم که البته رینگ چهارم هم در مرحله تحقیق و مطالعه است. رینگ اول که محدوده مرکزی را دربرگرفته، تکمیل شده است. رینگ دوم هم تا حدود ۹۵ درصد تکمیل شده و رینگ سوم هم که طول ۴۶ کیلومتری دارد، دورتادور شهر طراحی شده که امسال با رفع معارضان ملکی در جنوب شهر که پادگان ها هستند، به بهره برداری خواهد رسید.
از سویی فرهنگ سراهای متعددی ساخته ایم. پل وحید که تقاطع رینگ دوم و سوم ماست که تا ۲۱ هفته آینده افتتاح می شود. پروژه سیمین، ساماندهی ورودی های شمالی و جنوبی شهر، ساماندهی میدان عتیق با اعتباری در حدود ۱۱۰ میلیارد تومان، احداث مترو و... .
ما در برنامه اصفهان ،۱۳۹۰ نزدیک به ۲۰۰۰ میلیارد تومان بودجه برای پروژه های عمرانی اختصاص داده ایم که تا پنج سال آینده بر این اساس باید هزاران پروژه عمرانی را به نتیجه برسانیم.
اتحادیه کلانشهرها
شهرداری ها قبل از انقلاب اتحادیه داشتند. بعد از انقلاب به دلیل تحولات، این اتحادیه منحل شد. اما حالا بعد از ۲۷ سال از انقلاب اسلامی، لزوم آن احساس می شود. اتفاقاً اتحادیه برای ما که ارگانی هستیم عمومی و غیردولتی و مستقل معنا پیدا می کند، یعنی اتحادیه پشتوانه ای است برای استحکام حرکتی بیشتر. متاسفانه ما نه در دولت و نه در مجلس هیچ کرسی نداریم.
بنابراین در آنجا قوانین بدون نظر شهرداری ها وضع می شود. اخیراً در مجلس حرکت هایی اتفاق افتاده مثلاً کمیسیون عمران مجلس تبدیل به کمیسیون عمران و شهری شده است و این اتفاق خوبی است.
استفاده از تجارب شهرهای بزرگ
ما با ۱۵ شهر بزرگ جهان، پیوند خواهرخواندگی بسته ایم. شهرهایی چون، فرایبورگ، لاهور، کویت، بارسلونا، سن پترزبورگ، کوآلالامپور، شیان، فلورانس، لیون و... .
این پیوند به این معنی است که از تجارب آنها استفاده کنیم. خواهرخوانده ها از لحاظ تجربه همان کاری را می کنند که مثلاً تهران با نهاد آپور. خواهرخوانده ها، از نظر تجربه همان چیزی است که تهران با آپور دارد. اتحادیه کلانشهر ها نمونه داخلی این اتفاقات است که تجربه عالی و پشتوانه خوبی است. اخیراً هم در حال تاسیس کلانشهرهای اکو هستیم.
اما به طور نسبی همان تجربه تهران را به گونه ای دیگر انجام می دهیم. کاری که در تهران بسیار خوب است قطعاً ما از آن استفاده می کنیم. تهران یک کار نویی را آغاز کرده. ما باید از تجربه تهران استفاده کنیم و آن را مورد بحث و بررسی بیشتر قرار دهیم.