در رابطه با شرایط فعلی عراق با سیامک کاکایی، کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌وگو کرده‌ایم.
- دلیل ناآرامی‌های اخیر عراق چیست و آیا ارتباطی به انتخابات شوراها دارد؟
عراق در روزهای اخیر دستخوش دو مسئله و تحول عمده شده است؛ اول تشدید ناآرامی‌ها و خشونت‌ها در مناطق مختلف به‌ویژه مناطق مرکزی عراق و دوم تنش‌های سیاسی به‌خصوص از جانب گروه‌های اهل سنت در استان‌های سنی نشین علیه دولت نوری مالکی. در این وضعیت، نا‌امنی و کشمکش شرایط بی‌ثباتی را بر عراق تحمیل خواهد کرد.
در انتخابات اخیر شوراهای عراق رأی‌گیری در شش منطقه برگزار نشد. در نینوا و الانبار دو استان سنی‌نشین عراق به‌دلیل وضعیت نا‌امنی رأی‌گیری صورت نگرفت. ائتلاف‌هایی که در انتخابات شکل گرفتند به‌ویژه ائتلاف‌های شیعی و اهل سنت نوع نگاه‌شان و چینش سیاسی‌شان با انتخابات قبلی تفاوت کرده بود. درحالی‌که استان‌های سنی نشین درگیر اعتراض‌ها علیه دولت است در این انتخابات دو ائتلاف مهم یعنی المتحدون به رهبری اسامه النجیفی و العراقیه العربیه به ریاست صالح محمد مطلگ شکل گرفت.
با توجه به اینکه این گروه‌ها خود منتقد دولت مالکی هستند به‌نظر می‌رسد که نتایج غیررسمی اعلام شده خوشایند گروه‌های منتقد دولت نبوده است. از طرفی هم در محیط بیرونی عراق نوعی سازماندهی برای به تنش کشیدن بیشتر عراق وجود دارد. در این وضعیت به‌نظر می‌رسد که گروه‌هایی در داخل و خارج عراق به‌دنبال بخش بخش‌کردن این کشور هستند؛ به‌نحوی که خود نوری مالکی درباره احتمال درگیری‌های فرقه‌ای و جنگ داخلی در این کشور هشدار داده است.
- در میان آتش تنش‌ها چه کسانی به‌دنبال سود بردن از این وضعیت هستند؟
به‌نظر می‌رسد که بخشی از شرایط پدیدآمده نشأت گرفته از برخی فعل و انفعالات سیاسی در پیکره حاکمیت عراق و گروه‌های حاضر در دولت ائتلافی این کشور و بخش دیگر ناشی از بازیگردانی کشورهایی است که به‌دنبال تقویت نفوذ و جایگاه خودشان در عراق هستند. ایجاد اتفاق بین این دو دسته عوامل برهم‌زننده می‌تواند به فشار بیشتر به دولت مالکی منجر شود و از طرفی هم پیکربندی عراق را هدف قرار دهد.
مجموعه عوامل داخلی و بیرونی در ایجاد تنش مؤثر بوده و به همین دلیل هشداری که مالکی داده در‌واقع ناشی از تهدیدهایی به‌حساب می‌آید که اکنون عراق با آن دست به گریبان است و چنانچه گروه‌های سیاسی اعم از شیعه، سنی و کرد نتوانند در مسیر اجماع و مصلحت ملی عراق حرکت کنند باید منتظر ازهم‌گسیختگی سیاسی در عراق باشیم. این مسئله می‌تواند آرایش‌ها و ترکیب‌های سیاسی در عراق را دستخوش دگرگونی کند. کسانی می‌توانند از این وضعیت نا‌امنی و بی‌ثباتی در عراق سود ببرند که وابستگی‌هایی به بعثی‌ها و قدرت‌های خارجی دارند اما هم گروه‌های سیاسی و هم مردم عراق قربانی این وضعیت خواهند بود.
- سنی‌ها و کردها از مالکی چه می‌خواهند؟
در شرایط فعلی تصادم بین منافع، مشی و رویکرد گروه‌های مهم عراق پیش آمده است. در این بین البته فشارها بر دولت مالکی برای ایجاد بن‌بست سیاسی در این کشور دست‌کم در یک سال و نیم اخیر وجود داشته است؛ هم از سوی جریان‌های سنی و هم در ماه‌های گذشته از سوی کردها. آنها حتی تا مرحله رویارویی سیاسی پیش رفتند که مالکی را از قدرت خلع کنند و فردی دیگر جایگزین او شود. همچنین از سوی گروه‌های اهل سنت مالکی به داشتن سیاست تبعیض‌آمیز در قبال سنی‌ها متهم شده است. این خود به مسئله‌ای تحریک آمیز تبدیل شده که از سوی برخی کشورهای عربی و ترکیه به آن دامن زده می‌شود. استمرار این وضعیت ممکن است گسل‌های بحران‌ساز را که مبتنی بر مسائل قومی و سیاسی است بیشتر کند و تبدیل به تهدیدی علیه یکپارچگی این کشور شود.
- در وضعیت موجود مالکی چه می‌تواند بکند تا همگرایی میان گروه‌های سیاسی را جایگزین اختلاف‌ها و تنش‌ها کند ؟
نوری مالکی در وضعیت دشواری به‌سر می‌برد؛ از یک سو کشمکش‌های سیاسی که باعث خارج‌شدن برخی وزرا از کابینه شده هنوز ادامه دارد و برخی کشورهای خارجی هم او را تحت فشار گذاشته‌اند و از سوی دیگر ناآرامی‌ها در مناطق سنی‌نشین هم شدت گرفته که وضعیت را دشوارتر کرده است. در این شرایط برای برون‌رفت از این بحران دولت اعلام کرده مطالبات معترضان سنی را مورد توجه قرار می‌دهد. باید نشانه‌هایی از این مسئله برای نشان دادن توجه به خواست‌های معترضان پدیدار شود.
همچنین باید به نگاه وحد‌ت‌جویانه مرجعیت در این روند توجه شود. بازگشت به گفت‌وگو که در دو سال اخیر در عراق ناپدید و مفقود شده ، راهکار مهم دیگری است که باید به وسیله حلقه‌های واسط صورت پذیرد. میانجی‌ها و شخصیت‌های کاریزماتیکی که گروه‌ها را در داخل عراق به هم نزدیک کند نقش مهمی در این میان دارند. افرادی مانند جلال طالبانی -که اکنون جای خالی او در عرصه سیاسی عراق کاملاً مشخص است- می‌توانند این گروه‌ها را به میز مذاکره بازگردانند که چاره کار در وضع موجود است. توجه مالکی به نگاه دیگر گروه‌ها در اتخاذ تصمیم‌‌های کلان و ایجاد جوی که گروه‌ها به سمت اجماع حرکت کنند هم باعث خواهد شد راه میانه‌ای برای اتفاق نظر پیدا شده و راه بر دخالت‌های خارجی بسته شود.