در این میان رشته چشم‌پزشکی نیز بهره فراوانی از گسترش دانش و فناوری برده تا جایی که طی سال‌های اخیر، شاهد تحولات و انقلابی بزرگ در زمینه پیشگیری و درمان بیماری‌های چشم بوده‌ایم. امروزه به مدد دستگاه‌ها و تجهیزات جدید، شاهد درمان بیماری‌هایی در زمینه چشم‌پزشکی هستیم که تا یک دهه پیش حتی تصور درمان آنها نمی‌رفت. به‌منظور آشنایی بیشتر در زمینه رشد و توسعه رشته چشم‌پزشکی طی سال‌های اخیر و جایگاه ایران در زمینه درمان بیماری‌های چشمی از بعد علمی و عملی، گفت‌وگویی با دکتر پرویز زرین بخش، رئیس مرکز تحقیقات اپتیک و لنز ایران داشته‌ایم.
به‌گفته این چشم‌پزشک، برخی تحقیقات در حوزه چشم‌پزشکی که هم اینک در حال انجام است، ممکن است تا یک دهه دیگر به ثمر برسد و بسیاری از بیماری‌هایی که امروزه چشم‌پزشکان از درمان آن ناامید هستند، طی سال‌های آتی درمان‌پذیر شود.
- درمان بیماری‌های چشم طی سال‌های اخیر از چه پیشرفت‌هایی برخوردار بوده است؟
امروزه تمام کسانی که یکی از عیب‌های انکساری چشم را دارند، می‌توانند به کمک یکی از روش‌های درمانی دید خود را اصلاح کنند. برای درمان نزدیک‌بینی، دوربینی و آستیگماتیسم، علاوه بر انواع لنز و عینک، روش‌های جراحی کم‌عارضه و موفقی وجود دارد که به کمک لیزر اکسایمر و اخیرا فمتولیزر قابل اصلاحند. در حال حاضر تمامی اعمال جراحی رایج در دنیا در ایران نیز قابل انجام است. اعمال جراحی نزدیک‌بینی، دوربینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی، قوزقرنیه و آب مروارید در کل دنیا و در ایران پیشرفت‌های زیادی داشته و اغلب از اعمال جراحی لیزیک، لازک، PRK و اعمال جراحی آب مروارید با روش‌های جدید بهره گرفته می‌شود.
- آیا اعمال جراحی چشم به‌منظور کاهش نمره عینک برای تمام افراد قابل اجراست؟
تمام افراد بالای 18سالی که از ضخامت قرنیه مناسبی برخوردارند و قوز قرنیه ندارند، به شرط آنکه شبکیه و عصب سالمی داشته باشند، می‌توانند موارد مناسبی برای اعمال جراحی عیوب انکساری چشم باشند.
- برای افرادی که از ضخامت کافی قرنیه برخوردار نیستند، چه اقدام درمانیای می‌توان انجام داد؟
برای اصلاح عیب انکساری افرادی که نمره چشمشان نسبت به ضخامت قرنیه بالاست، می‌توان با گذاشتن لنزهای خاص در جلو یا پشت مردمک چشم نسبت به اصلاح دید آنها اقدام کرد. در افراد با آستیگماتیسم زیاد هم می‌توان از روش‌های لیزیک یا روش جدید فمتولیزیک استفاده کرد.
- چه پیشنهاد درمانیای برای مبتلایان به قوزقرنیه دارید؟
برای اصلاح قوزقرنیه در حال حاضر بهترین روش، استفاده از لنزهای گذردهنده اکسیژن است.
- بسیاری از بیماران از این روش به‌علت وجود لنز در چشم مانند یک جسم خارجی و احساس سوزش چشم به‌ویژه در مناطق پر گردوخاک گله‌مندند، برای این بیماران چه پیشنهادی دارید؟
برای این بیماران می‌توان از حلقه‌های خاصی که به کمک فمتو لیزر داخل ضخامت قرنیه قرار می‌گیرد، بهره برد و دید آنها را اصلاح کرد. البته اشکال این حلقه این است که دید بیمار از قبل قابل پیش‌بینی نبوده، به خوبی لنزهای سخت، دید مناسبی را برای بیمار امکانپذیر نمی‌کند. استفاده از پلیمرهایی که بتوان به‌صورت لنز لای قرنیه قرار داد و مانند لنز سخت قادر به اصلاح دید باشد نیز در حال تحقیق است.
- مدت زمان اعمال جراحی لیزیک، لازک و PRK چقدر است؟
اصطلاح عیوب انکساری چشم یا همان کاهش نمره عینک (که در اصطلاح عامیانه وجود دارد)، یک عمل جراحی چنددقیقه‌ای است اما موفقیت این عمل در گرو مراقبت‌های پس از عمل و همکاری بیمار است.
- طی سال‌های اخیر، بهره‌گیری از سلول‌های بنیادی در عرصه پزشکی تحولاتی به‌وجود آورده است. استفاده از سلول‌های بنیادی در درمان بیماری‌های چشمی اینک در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
سلول‌های بنیادی، سلول‌هایی هستند که قادرند تبدیل به بافت‌های مختلف بدن شوند و می‌توان از آنها برای جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده استفاده کرد. این سلول‌ها در جفت، بندناف، خون، بافت چربی، مغز استخوان و همه جای بدن وجود دارند. در آینده به جای استفاده از روش‌های متداول فعلی می‌توان برای مواردی از قبیل بافت سوخته قرنیه، شبکه آسیب‌دیده و بیماری‌های ماکولای چشم (نقطه زرد) از این سلول‌ها استفاده کرد. این سلول‌ها قادرند بافت آسیب‌دیده را اصلاح کرده یا با تکثیر، جای سلول‌های آسیب‌دیده را بگیرند.
- اشاره به استفاده از سلول‌های بنیادی برای درمان بافت سوخته قرنیه کردید، چرا در چنین مواقعی از روش پیوند قرنیه به جای سلول‌های بنیادی استفاده نمی‌شود؟
قرنیه قسمت شفاف جلوی چشم است که به‌علت بیماری‌های اکتسابی مثل سوختگی شیمیایی و... کدر می‌شود. در مواردی که این کدورت پیشرفته باشد و قرنیه عروق جدید آورده باشد، پیوند قرنیه مؤثر نیست که برای جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده تنها می‌توان از سلول‌های بنیادی استفاده کرد.
- اشاره داشتید که در آینده می‌توان نسبت به درمان این بیماری‌ها اقدام کرد. آیا هم‌اینک این بیماری‌های چشمی غیرقابل درمان هستند؟
در حال حاضر تخریب ماکولا که مرکز حداکثر دید در ته چشم است و رنیتیت پیگمانتر که نوعی بیماری ارثی پیش‌رونده به شمار می‌رود و سبب تخریب سلول‌های پیگمانتر چشم می‌شود با روش‌های موجود قابل درمان نیستند، ولی در آزمایش‌هایی که روی حیوانات آزمایشگاهی صورت گرفته، با پیوند سلول‌های بنیادی توانسته‌اند، سلول‌های تخریب شده را با سلول‌های سالم جایگزین کنند.
- آیا هم‌اکنون در مورد عوارض ته‌چشمی دیابت و اختلالات ناشی از افزایش سن در نقطه ماکولا روش درمانی خاصی وجود دارد؟
بیماری AMD و دیابت به‌عنوان 2عامل بسیار شایع نابینایی در جهان شناخته شده‌اند. هم‌اکنون درصورت تشکیل عروق جدید به‌علت دیابت و AMD در ته چشم می‌توان با استفاده از لیزر درمانی ته چشم و تزریق دارویی که مانع رشد عروق نابجا می‌شود، نسبت به درمان بیمار اقدام کرد. از طرف دیگر سلول‌های بنیادی نیز در این مورد می‌توانند سبب جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده با سلول‌های سالم شوند. در مورد بیماری استارگات که فرد از بدو تولد نابیناست نیز امیدهایی برای استفاده از سلول‌های بنیادی برای بیناکردن فرد وجود دارد.
- اخیرا اخباری درباره شیوه‌ای جدید در درمان آب‌مروارید مبنی بر خروج کپسول عدسی آب‌مروارید و جایگزینی آن با عدسی سالم شنیده شده است؛ لطفا در مورد تکنیک آن توضیح دهید.
با استفاده از دستگاه فمتولیزر، هم‌اکنون در برخی مراکز چشم‌پزشکی، کپسول عدسی آب‌مروارید باز نشده و کاتاراکت (آب‌مروارید) خورده شده، خارج، سپس عدسی سالم جایگزین آن می‌شود. این کار دقت عمل آب‌مروارید را به‌شدت بالا برده، زمان عمل را به چند دقیقه کاهش می‌دهد. امید می‌رود در آینده با استفاده از همین روش و با ایجاد سوراخ در کپسول عدسی و خارج کردن آب‌مروارید و تزریق پلیمر مناسب، دیگر نیازی به کاشتن عدسی نباشد و تطابق بیمار برای دیدن اشیای دور و نزدیک هم حفظ شود. تکنولوژی هم اینک چنان در حال توسعه و ارتقاست که امید می‌رود در آینده دیگر نابینایی مفهوم خود را از دست بدهد.
- به‌نظر شما پزشکان ایرانی تا چه‌حد از به کارگیری شیوه‌های جدید استقبال می‌کنند؟
اقبال به روش‌های جدید همیشه علاقه‌مندانی دارد که مایلند با تغییر در شیوه‌های قدیمی، تحولاتی را در عرصه‌های گوناگون به‌ویژه پزشکی ازجمله چشم‌پزشکی دنبال کنند. اما در اینجا می‌بایست به یک نکته بسیار مهم اخلاقی اشاره کنم، متأسفانه در بسیاری از کشورهایی که قوانین مشخصی برای حفظ سلامت بیماران و تبدیل نکردن آنان به موش آزمایشگاهی وجود ندارد، بسیاری از افراد به‌دلیل صرفه اقتصادی یا شهرت، بدون استفاده از روش‌های قانونی و تحقیقات علمی کنترل‌شده در آزمایشگاه‌ها، مستقیما از روش‌های جدید روی بیماران استفاده می‌کنند که گاهی این کارآزمایی بالینی اثر معکوس برجای گذاشته، موجب خسارت‌های جانی می‌شود.
در چنین شرایطی بیماران از روش‌های درستی که درصورت طی صحیح مراحل آزمایش از روی حیوان و سپس انسان می‌توانست در آینده ثمربخش باشد، محروم خواهند شد. بایستی اذعان کرد که متأسفانه در برخی مراکز پزشکی کشورمان نیز این دست اتفاق‌ها رخ داده و همچنان در جریان است. امید می‌رود، انجمن‌های پزشکی ازجمله انجمن چشم‌پزشکی ایران و نیز مراجع قانونی به این مهم توجه کرده، تحقیقات علمی را در مسیر درست کنترل و هدایت کنند.