تا بحال فکر کرده‌اید چرا اغلب بیماران از جراحی بخصوص جراحی باز شکم وحشت دارند؟ گاهی این ترس به حدی زیاد است که موجب می‌شود بیمار دیگر نزد پزشکی که جراحی را برای او لازم دانسته نرود، غافل از اینکه گاهی تاخیر در بعضی از اعمال جراحی مانند آپاندیسیت (التهاب و تورم آپاندیس یا همان زائده روده) ممکن است باعث ایجاد خطر جدی و حتی مرگ بیمار شود.
البته این ترس بی دلیل هم نیست. بالاخره قرار است یک برش عمیق در پوست و گوشت ناحیه شکم ایجاد شود که خالی از درد نیست، بخصوص وقتی بعد از عمل بخواهی کمی در رختخوابت جابجا شوی. در ضمن، وقتی دل و روده آدم را دستکاری می‌کنند ممکن است یکی از اندام‌های داخل شکم دچار مشکل جدیدی به اسم چسبندگی شود. به تمام این‌ها احتمال عفونت و وارد شدن میکروب‌ها به شکم باز شده را هم اضافه کنید؛ آن‌وقت خواهید دید که این ترس خیلی هم بی‌جا نیست.
خوشبختانه فناوری‌های پزشکی که همیشه در خدمت سلامت و آسایش بشر است در چند سال اخیر پیشرفتهای قابل توجهی داشته و هر روز سعی کرده روشهای جدیدی در جراحی ابداع کند تا بیماران اگر مجبور به انجام عمل جراحی شدند، کمتر دردکشیده و زودتر به فعالیت‌های روزمره خود باز گردند.
در قرن بیستم(1980-1990) لاپاروسکپی انقلابی در جراحی ایجاد کرده بود و اکنون در سال2007 با جراحی از طریق منافذ طبیعی بدن شاهد انقلاب جراحی در قرن 21 هستیم. خبر جراحی کیسه صفرا از طریق واژن را همین چند هفته قبل نشنیدید؟
تا چندین سال پیش اگر اسمی از این روش جراحی می‌بردید، احتمالاً شما را از نواده‌های آیزاک اسیموف یا ژول‌ورن لقب می‌دادند؛ همانطور که اگر الان اسمی از نانو رباتها ببرید؛ رباتهایی که اعمال جراحی بسیار کوچک (در ابعاد نانومتری) انجام می‌دهند!
امروز اما این نوع جراحی یعنی جراحی از طریق منافذ طبیعی بدن (NOTES) مانند دهان، بینی، مقعد، واژن و مجرای ادرار امکان‌پذیر شده و به‌نظر می‌رسد تحول جدیدی در علم جراحی آغاز شده است. در این روش از توانایی و امکانات دستگاه اندوسکوپ قابل انعطاف استفاده می‌شود تا جراح بتواند برای تشخیص و درمان به اندامی خارج از مجرای روده دست پیدا کند. پیش از این، دستگاه‌های اندوسکوپی فقط برای تشخیص بیماری‌های گوارشی استفاده می‌شد اما با این روش می‌توان بدون ایجاد زخم، اندام‌های داخلی بدن را جراحی کرد.
در جراحی باز شکم ، جراح یک برش وسیع و لایه لایه در شکم می‌دهد تا بتواند به داخل محفظه شکم دست یافته و یک اندام مثلاً کیسه صفرا را از بدن خارج کند. اما در لاپاروسکوپی این کار با ایجاد چند برش کوچک در چند جای مختلف شکم انجام می‌شود تا جراح بتواند از یکی از سوراخ‌ها دوربین ویدیویی -که به صفحه نشانگر وصل است- را وارد کرده و از سوراخ‌های دیگر ابزار عمل را داخل کند.
اما در روش جراحی از طریق منافذ طبیعی بدن حتی همین چند برش کوچک هم در پوست لازم نیست. استفاده از این روش باعث می‌شود بیمار خیلی زودتر بهبود یافته و کمتر دچار درد شود. علاوه براین بدلیل اینکه برش چاقو در پوست بدن بوجود نمی‌آید، جای زخم و بد شکلی در ظاهر محل جراحی ایجاد نمی‌شود. احتمال عفونت زخم، فتق و چسبندگی که از عوارض جراحی‌های فعلی هستند هم کمتر در این نوع جراحی رخ می‌دهد.
مزیت دیگر این روش کاهش زمان بستری پس از عمل و کاهش نیاز به بیهوشی است. وقتی همه مزایای این روش تازه را کنار هم می‌گذاریم می‌بینیم بی شباهت به چشم بندی نیست.
چشم‌بندی هم وسیله می‌خواهد!
البته انجام این چشم‌بندی به دستگاه‌های پیشرفتهای نیاز دارد. دستگاه اندوسکوپ باید قدرت تفکیک بالایی داشته باشد که بتواند قسمتهای مختلف داخل بدن را به خوبی از هم تشخیص دهد.
محفظه شکم یا هر موضعی که قرار است عمل شود باید با استفاده از یک گاز بی ضرر متسع شود تا دید کافی وجود داشته و امکان حرکت ابزار و دستگاه به راحتی میسر باشد. چون تنها یک دستگاه از طریق مجرا وارد بدن می‌شود لازم است این وسیله سرهای متعددی داشته باشد که هر کدام بتواند کار بخصوصی انجام دهد مثلا یک سر باید مانند دوربینی موضع عمل را نشان دهد. سرهای دیگر باید به کمک همدیگر عضو را در داخل بدن ثابت نگه داشته و برش‌های لازم را در آن انجام دهند. یک صفحه نشانگر هم باید تمام مراحل جراحی را ثبت و نشان دهد. از این روش جراحی می‌توان برای برداشتن کیسه صفرا، طحال، تخمدان، بیوپسی کبد، بستن لوله‌های رحم و... استفاده کرد.
با پیشرفت این دستگاه‌ها عجیب نیست اگر در آینده «تله رباتها» و رباتهای هوشمندی ساخته شوند که از راه دور و از طریق شبکه اینترنت بدون ایجاد هیچ زخمی اعمال بزرگ جراحی را انجام دهند.
یک کار تیمی
این جراحی حتما باید بوسیله یک تیم انجام شود. یک جراح که در انجام لاپاروسکوپی ماهر باشد و یک شخص مجرب در انجام اندوسکوپی مداخله‌ای. البته لازم است که یک هیات هم بر انجام این عمل نظارت داشته باشند تا جلوی خطاهای احتمالی گرفته شود.
دو نکته در انجام این جراحی وجود دارد که ممکن است از نظر دور بماند. اول این که اگرچه در پوست زخمی ایجاد نمی‌شود اما برای اینکه بتوانیم مثلا از طریق دهان، طحال بیمار را برداریم لازم است در دیواره معده سوراخی ایجاد کرده و به همین ترتیب در روده بزرگ، واژن و مثانه هم باید سوراخ‌هایی ایجاد شود تا بتوانیم وارد فضای داخل شکم شویم، تازه بعد از عمل لازم است این سوراخ مجددا بسته شود .
در ضمن باید لوله‌ای که از مقعد وارد روده و سپس فضای داخل شکم می‌شود کاملا استریل و ضدعفونی باشد حتی میکروبهای طبیعی دهان و روده بزرگ هم ممکن است از طریق این لوله وارد فضای شکم شده و عفونت ایجاد کنند.
تاریخچه
تاریخچه این عمل‌ها به همین دهه اخیر بر می‌گردد. در واقع هنوز در مراحل بسیار ابتدایی این اعمال هستیم و مثلا عملی که در دانشگاه فدرال ریودوژانیروی برزیل و پس از مدت کوتاهی در نیویورک و استراسبورگ فرانسه انجام و برای اولین بار کوله سیستکتومی (برداشتن کیسه صفرا) از طریق واژن در چهار بیمار انجام شد، بعد از یک برنامه‌ریزی 3 ساله و با صرف 3 میلیون دلار به سرانجام رسید. این عمل که روز دوم آوریل در بیمارستان دانشگاهی استراسبورگ انجام شد، به نام یک الهه باستانی مصر «آنوبیس» نام گرفت.
اما بد نیست بدانید برای اولین بار دانشمندان دانشگاه جانز هاپکینز بودند که برداشتن آپاندیس از طریق دهان و معده حیوان را آزمایش کردند. سپس در هند این جراحی در انسان هم انجام شد.
تحقیقات نشان داده این جراحی اگر از طریق واژن انجام شود بی خطر‌تر و آسان‌تر است. شاید به همین علت بود که اخیرا نیز جراحی‌های مشابهی انجام شد، که با موفقیت همراه بود. این موفقیت‌ها نشان دهنده این است که به‌همین زودی‌ها الگوی جراحی در دنیا تغییر خواهد کرد و جراحی از طریق منافذ باز بدن، جای لاپاروسکوپی، که در دهه1980 تا 1990 درخششی جدید در زمینه جراحی آغاز کرده بود را خواهد گرفت. البته این «به‌همین زودی» احتمالا 20-30 سالی طول خواهد کشید!