فقدان یک زبان بومی استاندارد در یک جامعة اطلاعاتی، مانع فرهنگی بزرگی در گسترش و بهره‌گیری از این فناوری در بین مردمی است که با زبان انگلیسی و یا دیگر زبان‌های فراگیر دنیا آشنایی خوبی ندارند.
در کشور ما در بسیاری از موارد نرم‌افزارهایی که به‌طور عمده توسط کاربران و برنامه‌نویسان کامپیوتر مورد استفاده قرار می‌گیرد، توسط زبان‌های بیگانه با آنها ارتباط برقرار می‌شود.
تنها قشر خاصی از جامعه قابلیت بهره‌گیری مناسب از این فناوری را دارند و دستاوردهای این فناوری برای عموم مردم قابل استفاده نیست.
برای همین به‌نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین وظایف دست اندرکاران فناوری اطلاعات در کشور ما ارائه استانداردهای لازم برای زبان فارسی در نرم‌افزارها و خصوصا سیستم‌های عامل است.
با توجه به نقش با اهمیت سیستم‌عامل به عنوان نرم‌افزار پایه، بستر استفاده از رایانه، واسط کاربر و سخت‌افزار که خود ابزار اصلی فناوری اطلاعات است، لزوم بومیسازی و توسعه زبان فارسی در قالب یک سامانه عامل ملی برای کشور بدیهی است.
علاوه بر مسئله بومیسازی، ویژگی‌های امنیتی و اقتصادی عواملی هستند که باید در یک سیستم‌عامل به عنوان بستر فناوری اطلاعات در نظر گرفته شود. البته در این راستا استقلال نرم‌افزاری و عدم وابستگی کشور به تولیدکنندگان خارجی از دلایل لزوم توجه به وجود یک سیستم‌عامل ملی است.
دو دلیل ذکر شده در بالا، موتور اصلی راه‌انداری طرحی به‌نام طرح ملی لینوکس فارسی بود. رویکرد به سیستم‌عامل‌های متن‌باز از جمله گنو/لینوکس با توجه به در دسترس بودن کد منبع آن، امنیت بالاتر، هزینه پایین‌تر و عدم وابستگی به شرکت و کشوری خاص، به عنوان بهترین گزینه برای رسیدن به یک سیستم‌عامل آزاد برای استقلال نرم‌افزاری کشور است.
بنابراین با توجه به اینکه سیستم‌عامل ملی باید از لحاظ حقوق مادی و معنوی متعلق به هیچ کشور یا شرکتی نباشد تا علاوه بر حفظ استقلال و عزت ملی امنیت لازم را بنا به نیاز هر سازمان تامین کند، گنو/لینوکس به عنوان یک کاندیدای بی‌رقیب برای نیل به این هدف برگزیده شد.
«اما داشتن یک سیستم‌عامل ملی متن‌باز، به تنهایی همه اهداف و به‌خصوص هدف اول را که بومیسازی فناوری اطلاعات است را تامین نمی‌کند. بلکه لازم است که در کنار سیستم‌عامل ملی، نرم‌افزارهای دیگر و مخصوصا نرم‌افزارهایی که کاربردهای اساسی و عمومی‌دارند هم با زبان فارسی سازگار شوند.» بهروز عبادی، مدیر روابط عمومی‌طرح ملی نرم‌افزارهای آزاد- متن‌باز، استدلال فوق را برای تغییر نام این طرح از «لینوکس فارسی» به « نرم‌افزارهای آزاد- متن‌باز» بیان می‌کند.
پیشنهاد فارسی‌سازی گنو/لینوکس در قالب یک طرح پژوهشی در سال 97 توسط مرکز تحقیقاتی «فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف» به شورای عالی انفورماتیک ارائه شد و فعالیت اجرایی طرح از بهمن ماه سال 18 با هدف به‌وجودآوردن بستر یک سیستم‌عامل ملی بر مبنای سیستم‌عامل گنو/لینوکس آغاز شد.
آقای عبادی در این مورد می‌گوید: «در این طرح سه رکن اساسی وجود دارد: مرکز تحقیقات مخابرات ایران در جایگاه دولت به عنوان کارفرمای طرح. که البته تا آخر سال 48کارفرمایی طرح به عهده شورای عالی انفورماتیک و شورای عالی اطلاع‌رسانی بود. و دوم مرکز تحقیقاتی فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته دانشگاه صنعتی شریف در جایگاه دانشگاه به عنوان مدیریت، راهبری و نظارت فنی بر طرح و سوم شرکت‌های انفورماتیکی فعال در زمینه گنو/لینوکس در جایگاه بخش خصوصی به عنوان مجریان پروژه.» از مهم‌ترین شرکت‌های فعال در این طرح می‌توان از «فارسی وب شریف» و «پارسیکس» نام برد.
به گفته عبادی، «طرح ملی» به عنوان ارگانی که هماهنگی‌های لازم در این طرح را انجام می‌دهد، بستری لازم را فراهم آورده که این شرکت‌ها بتوانند ضمن استفاده از خروجی‌ها و داده‌های طرح ملی، نرم‌افزارهای متن‌باز خود از جمله لینوکس را هرچه بهتر ارائه دهند.
با توجه به حجم فعالیت‌های انجام شده، نسخه لینوکس فارسی در حال حاضر آماده و بهره‌برداری از آن با پشتیبانی شرکت‌های داخلی ممکن است. با توجه به پیشرفت 09درصد طرح، تولید و ارائه یک نسخه گنو/لینوکس فارسی برای اکثر شرکت‌های بخش خصوصی هم با استفاده از نتایج این طرح امکان‌پذیر است.
بنابه گفته عبادی، در حال حاضر، امکان دسترسی عموم به خروجی‌های طرح، بین‌المللی‌سازی خروجی پروژه‌ها و فعالیت‌های ترویجی انجام گرفته حداقل۶ توزیع از لینوکس فارسی در داخل کشور (شبدیکس، فارلیکس، پارسیکس، کارآمد، شریف لینوکس و لرنوکس) توسط شرکت‌های خصوصی مانند داده‌پردازی و گروه‌های فعال تولید شده و قابل استفاده است.
اما مدیر روابط عمومی‌طرح ملی در پاسخ به این سوال که «چرا با گذشت بیش از چند سال از شروع پروژه و خروجی‌های ملموس طرح، هنوز نتایج عملی آن در جامعه (حتی در کاربردهای دولتی) مشاهده نمی‌شود؟» گفت: «اول اینکه هر پروژه باید در چارچوب اهداف و حوزه عملکرد آن با ملاحظه هزینه انجام شده مورد ارزیابی قرار بگیرد. هدف عمده طرح که رفع پایه‌ای مشکلات زبان فارسی در نرم‌افزارهای پرکاربرد با بهره‌گیری از تمامی افراد و گروه‌های علاقه‌مند و خبره بوده است. بر این اساس برنامه مدونی تهیه شده است که خروجی‌های آن در قالب توزیع‌های لینوکس فارسی به شکل تجاری یا غیرتجاری در اختیار عموم قرار گرفته است. اما علی‌رغم رسیدن به اهداف اولیه مورد نظر در بخش فنی، دولت در بخش سیاست‌گذاری، تدوین برنامه راهبردی توسعه متن‌باز و تهیه دستورالعمل‌ها و چارچوب‌های تشویقی برای آموزش و مهاجرت هیچ گونه اقدام جدی انجام نداده است.»
اما جالب است بدانید که چنین طرح عظیمی‌با هزینه اندکی انجام گرفته که همین امر ظرفیت عظیم فناوری اطلاعات را برای سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد. برآورد کلی هزینه مورد نیاز انجام پروژه‌ها در حدود یک میلیارد تومان است که با توجه به اهداف، اهمیت و نتیجه آن در مقایسه با دیگر طرحهای ملی مبلغ کمینه و معقولی است که در مقایسه با دیگر طرحهای ملی علی‌رغم حمایت معنوی زیاد از لحاظ تخصیص اعتبار مورد کم توجهی قرار گرفته است.
در رابطه با میزان صرفه‌جویی گنو/لینوکس نسبت به ویندوز با یک تقریب ساده می‌توان هزینه‌های استفاده از سیستم‌عامل ویندوز نسخه خانگی (که ارزان‌ترین نسخه است) به همراه یک سری نرم‌افزارهای کاربردی مانند مجموعه آفیس و بقیه ملزومات آن (مانند یک برنامه ویروس‌کش، یک برنامه طراحی و...) حداقل رقمی در حدود 0001دلار برای هر کامپیوتر خواهد شد.
حال با روند رو به رشد فناوری اطلاعات و تعداد فعلی کامپیوتر که همگی نیاز به سیستم‌عامل و تعدادی از برنامه‌های عمومی دارند، پس از عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی که ملزوماتی از قبیل مالکیت معنوی در آن لحاظ شده‌است، در آینده نزدیک درصد قابل توجهی از درآمدهای کشور صرف خرید نرم‌افزار خواهد شد!
همه موارد بالا لزوم چنین طرح ملی را به خوبی بیان می‌کند. امیدواریم که در آینده نزدیک، شاهد تاثیرگذاری نتایج کار گروه‌های مختلف مشغول در این طرح؛ در سطح جامعه و به‌خصوص کاربران خانگی باشیم.
نرم‌افزارهای متن باز
برای جایگزینی نرم‌افزاری مثل آفیس چندین نرم‌افزار آزاد مشابه تحت گنو/لینوکس مانند Openoffice و Koffice، وجود دارد. کاربران اینترنت اکسپلورر، برای کار با اینترنت می‌توانند از فایرفاکس، موزیلا و چندین نرم‌افزار دیگر استفاده کنند.
برای افرادی که از Outlook Express استفاده می‌کنند نرم‌افزار Thunderbird, Kmail یا Evolution که از لحاظ امنیتی نیز قابلیت‌های بالایی دارند توصیه می‌شود. در مجموع، تعداد نرم‌افزارهای آزاد تحت گنو/لینوکس بیش از صد‌هزار مورد است که در مقایسه با نرم‌افزارهای تحت ویندوز از تنوع بیشتری برخوردار است.
حتی استفاده از بستر برنامه‌نویسیNET. نیز در محیط گنو/لینوکس توسط نرم‌افزار مونو (mono) فراهم شده و برنامه‌نویسان تحت ویندوز می‌توانند برنامه‌های #C خود را در محیط گنو/لینوکس تولید و اجرا نمایند.