استان قزوین جاذبه های تاریخی و طبیعی زیادی دارد که آرامگاه پیغمبریه، زیارتگاه امامزاده حسین(ع)، قلاع الموت و سمیران، دریاچه اوان، چشمه سارهای الموت، طارم سفلی، کاروانسراهای بویین زهرا و دهها آثار گردشگری دیگر که تک تک آنها جذابیت خاصی برای گردشگران و جهانگردان دارد.
ثبت یک هزار و 274 اثر تاریخی که 12درصد بناهای تاریخی کشور را شامل می شود، این استان را در رتبه نخست کشوری قرار داده است.
- آب‌انبار سردار / آب‌انبار حاج کاظم / بازار قزوین / آرامگاه حمدالله مستوفی / کلیسای کانتور / کاخ موزه چهلستون / سر سردر عالی قاپو / تپه زاغه / قره‌تپه / قلعه شیرکوه / برج باراجین / برج‌های دوگانه خرقان / میمون قلعه / قز قلعه / قلعه یا دژ شمیران / مسجد النبی / قلعه الموت /
استان قزوین با شش شهرستان و 25شهر، 19بخش، 46دهستان، هزار و 547 آبادی و 15هزارو 821کیلومتر مربع، حدود یک درصد از مساحت ایران را شامل که از شمال به استان های مازندران و گیلان، از غرب به زنجان و همدان، از جنوب به مرکزی و از شرق به استان تهران محدود می شود.
دژهای متعدد، قلعه ها، مساجد تاریخی، زیارتگاه ها، مدارس، عمارت ها، بازارها، خانه های قدیمی، دروازه ها، کاروانسراهای شهری و بین راهی، کلیساها، برج ها، مقبره ها، آب انبارها و گرمابه ها روایتگر تاریخ غنی و پرافتخار بخشی از سرزمین بزرگ ایران هستند که استان قزوین بخش از این آثار کشور را در خود جای داده است.
* سرای سعدالسلطنه به عنوان بزرگترین کاروانسرای ایران، مجموع باغ فرهنگی و منطقه الموت به عنوان محورهای مهم گردشگری در استان قزوین قلمداد می شوند.
ازسوی دیگر 171سال مرکزیت فرقه اسماعیلیان در قزوین و الموت و 53 سال پایتختی دوره صفوی بر اهمیت این خطه افزوده و بی تردید این پیشینه نیازمند توجه بیشتر و بازشناسی بیش از پیش است.
بازارها و کاروانسراها :
موقعیت جغرافیایی ممتاز قزوین و قرار گرفتن در مسیر ارتباطی مناطق شمالی و غرب کشور همواره باعث پویایی اقتصاد و گسترش بازرگانی در این شهر بوده است.
مجموعه بازار قزوین از با ارزش ترین آثار بجای مانده معماری شهر قزوین است که تاریخ ساخت این مجموعه به دوره صفویه باز می گردد، درحالی که بخش زیادی از بناهای کنونی متعلق به دوره قاجاریه است.
تعریف و تمجید ˈناصرخسروˈ از رونق و گستردگی بازار دوره سلجوقی شهر قزوین نشانگر فراوانی سراها، تیمچه ها و مراکز داد و ستد این شهر است.
از بازارهای معروف شهر قزوین می توان به بازار قیصریه، سعدیه، مسگرها، وزیر، رضوی و حاج رضا اشاره کرد.
* ˈبازار قیصریهˈ به صنف فرش فروشان اختصاص دارد که در شمال مسجدالنبی است و این بازار با طاق های آجری بلند در بین مسجدالنبی وسرای رضوی واقع شده و ˈسرای وزیرˈ نیز در شرق این بازار قرار گرفته که سرایی دو طبقه و مختص صنف چوب است.
* ˈˈسرای رضویˈ در جنوب قیصریه و دارای دو طبقه و سه ورودی، متعلق به دوره قاجاریه بوده و از سراهای فعال بازار است، سرای ˈحاج رضاˈ نیز در دو طبقه با حیاط وسیع که حجره های بازرگانان در چهار سوی آن گسترده شده است.
همچنین در کنار این بازارها برای اقامت مسافران و گردشگرانی که از نقاط مختلف برای خرید مراجعه می کردند و برای استراحت کاروانها و حمل و نقل کالای آنان کاروانسراهایی در شهر و میان راهی ایجاد شده است.
کاروانسراهای سعدالسلطنه، گلشن، ضرابخانه، پنبه، گلشن مولوی، تیمچه سرباز، تیمچه سرپوشیده، دالان دراز، حاج نقدعلی و حاج محمد از مهمترین کاروانسراهای درون شهری قزوین بشمار می روند.
همچنین کاروانسراهای میان راهی شاه عباسی محمدآباد، هجیب، شاه عباسی آوج، آراسنج، خرزان، قاقازان و پیچ بن محلی برای استراحت کاروان ها بوده است.
* کاروانسرای تاریخی سعدالسلطنه قزوین که در حد شمالی هسته تاریخی - فرهنگی شهر قزوین می باشد با
2/6هکتار بزرگترین و شاید یکی از زیباترین عناصر معماری بافت کاروانسرای تاریخی کشور است که با پشت سرگذاشتن یک دوره فراموشی، اکنون پس از مرمت به مکانی برای گردشگران تبدیل شده است و البته بخش های وسیعی از بازار قدیمی نیز هنوز مرمت نشده است.
این مجموعه تاریخی از ارزشمندترین آثار بافت قدیم کشور است که در مجموعه بازار تاریخی قزوین قرار دارد و در دوران ناصرالدین شاه قاجار و به دستور باقرخان سعدالسلطنه فرماندار این شهر احداث شده است.
این کاروانسرا بصورت چهار ضلعی احداث شده و چهار ایوان در چهار ضلع حیاط دارد که طاق نمای ایوان ها آجرکاری و سقف داخلی ایوان دارای تزیین است، این کاروانسرا یادآور رونق نسبی تجارت بخش خصوصی ایران در عهد قاجار با اروپا از طریق روسیه است.
* کاروانسرای شاه عباسی شهر آوج از منزل گاه هایی است که در مسیرهای اصلی کشور به دستور شاه عباس احداث و در زمان پادشاهی شاه ˈصفیˈ پایان یافت.
* کاروانسرای ˈهجیبˈ در محور تاریخی قزوین- ساوه در کنار روستای هجیب قرار دارد این بنا با مساحتی حدود پنج هزار و 850مترمربع و چهار هزار مترمربع بنا و 36حجره در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
* کاروانسرای محمدآباد در 25کیلومتری جنوب قزوین و در دشت وسیع بویین زهرا و در مسیر کاروان رو قزوین - اصفهان قرار گرفته، این کاروانسرا از عهد صفوی به جای مانده و در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
دژها و قلعه ها: قلعه الموت در شمال غربی استان قزوین در روستای ˈگازرخانˈ واقع شده است و به علت آنکه پایگاه اصلی ˈحسن صباحˈ مروج مذهب اسماعیلیه در دوره سلجوقی بوده، شهرت جهانی کسب کرده است.
این قلعه در شمال غربی روستای گازرخان منطقه الموت و بر بلندای کوهی از سنگ یکپارچه با ارتفاع دو هزار و 100متر از سطح دریا قرار گرفته است.
آثار بجای مانده از قلاع الموت از جمله شیرکوه، شهرک، نویزر شاه، لمبسر، قسطین لار، میمون دژ، قلادوش، هندا بازرگاه، سپوهین، کیاکلا قلعه و کیاندشت هنوز مشتاقان تاریخ اسماعیلیان را از گوشه و کنارجهان به این منطقه می کشاند.
* قلعه لمبسر مهمترین قلعه اسماعیلیه پس ازˈ قلعه الموتˈ در نزدیکی شهر رازمیان مرکز بخش رودبار شهرستان واقع شده است.
* قلعه میمون دژ، سومین قلعه بزرگ در منطقه الموت بوده و درباره محل دقیق این قلعه مورخان با هم اختلاف نظر دارند، در تاریخ جهانگشای جوینی آمده این قلعه درسال های ( (618-635و در زمان علاالدین محمد ساخته شده است.
مقبره ها و برج ها :
برج های دوگانه خرقان، مقبره پیرتاکستان، مقبره حمدالله مستوفی، آرامگاه ملا خلیلا، مقبره شهید ثالث، سلطان اویس، کافر گنبد، برج باراجین، میل خرم آباد، یل گنبد، مقبره سنگی حسن آباد، مقبره سنگی شاه کوه، مقبره رییس المجاهدین، مقبره صدر جهان، مقبره میر حسینا و مقبره شفایی از برج ها و مقبره های استان قزوین است.
* بقعه پیر تاکستان در جنوب شهر تاکستان و در مجاورت قبرستان قدیمی شهر و و تپه باستانی خله کوه قرار گرفته است.
این بنا طرحی به شکل مربع به ابعاد 6/50و6/10 متر دارد و پوشش آن گنبدی است که توسط چهار سکنج بر روی طرح مربع سوار شده است.
بنای پیر تاکستان در نهایت سادگی دارای شیوه معماری استوار است و براساس نحوه ساخت می توان آن را از بناهای دوره سلجوقی بشمار آورد.
بقعه پیر تاکستان در سال 1330به شماره 348در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
عمارت ها و بناهای تاریخی :
کاخ چهلستون، حسینیه امینی ها، دروازه تهران، دروازه در کوشک، کلیسای آشوریان، کلیسای کانتور، حسینیه رضوی، عمارت سپهدار، خانه مستشار، خانه بهشتی، خانه اسدی، خانه رئوفی، عمارت شهرداری، خانه آرازی، خانه زرنگار، خانه زعیم، خانه بهروزی، خانه امام جمعه و دیوانخانه قاجاری قزوین را در این ارتباط می توان نام برد.
* کاخ چهلستون از بناهای تاریخی ارزشمند شهر قزوین است که شاه طهماسب صفوی در سال 951 هجری قمری به علت تهدید حملات ترکان عثمانی تصمیم به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین گرفت و در همین سال بود که شاه اراضی موسوم به زنگی آباد را از میرزا شرف جهان یکی از بزرگان و معتمدان شهر خرید و به معماران برگزیده کشور دستور داد تا باغی به شکل مربع بسازند و در میان آن عمارتهای عالی، تالار، ایوانها و حوض های زیبا بنا کنند.
عمارت چهلستون ساختمانی هشت گوش و در دو طبقه به مساحت تقریبی 500متر مربع بنا شده است.
نقشه بنا دارای طرحی با محورهای صلیبی و برون گرا و سقف طبقه همکف پوشیده از مقرنس با طرح های بدیع و سقف طبقه فوقانی خنچه پوش است.
عمارت چهلستون در بهمن ماه سال 1334به شماره 389در فهرست آثار تاریخی ایران ثبت شده و هم اکنون به موزه خوشنویسی قزوین تبدیل شده است.
* حسینیه امینی ها از جمله نمونه های کامل و زیبای خانه های سنتی است که در خیابان مولوی قزوین در سال 1275 هجری قمری توسط ˈحاج محمدرضا امینیˈ از تجار معتبر و مومن شهر بنا و بخشی از آن وقف گردیده است.
این بنا دارای چهار حیاط و فضاهای مختلف در دو طبقه همکف و زیر زمین است که زیباترین قسمت خانه از سه تالار که در موازات یکدیگر قرار گرفته و به وسیله ارسی های زیبایی به یکدیگر مرتبط هستند، تشکیل شده است.
تالار جنوبی با نه دهنه ارسی و شیشه های رنگی از شاهکارهای هنری است، سقف تالارها دارای نقاشی، آیینه کاری، رف های کاسه ای مزین گچبری و گره بندی چوبی است و در زیر تالارها سردابه، زیر زمین، شربتخانه قرار دارد.
آب انبارها و گرمابه ها :
قزوین را باید به یک اعتبار شهر آب انبارها بدانیم و ساخت و وقف بیش از 100بنای ویژه و پرهزینه برای انباشت و ذخیره آب در شهری که از دیرباز به کم آبی شهره بوده و افزون بر هزاران واحد آب انبار خانگی، نشان از همت بلند مردم نیکوکار قزوین دارد.
زمان آبگیری آب انبارها که معمولا در چله زمستان صورت می گرفت، علاوه بر رعایت بهداشت در حد ممکن، بهره برداران را از مصرف یخ در تابستان بی نیاز می کرد.
از جمله این آثار می توان به آب انبارهای سردار بزرگ و کوچک، مسجد جامع، ملاوردیخانی، سردار کوچک، زنانه بازار، آقا، حاج کاظم و حکیم اشاره کرد.
* ˈآب انبار سردارˈ بزرگترین آب انبار تک گنبدی ایران است که درسال 1227 هجری قمری در کنار خیابان راه آهن قزوین ساخته شده است.
این بنا دارای گنبدی رفیع و آجری که نورگیرهایی بر بدنه آجری آن قرار گرفته است.
بانیان ساخت این آب انبار، دو برادر به نام های محمدحسن خان و محمد حسین خان، از امرا و سرداران زمان فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه قاجار بودند.
در دو طرف در ورودی ˈآب انبار سردارˈ سکوی سنگی برای نشستن و استراحت کردن وجود دارد و همچنین راه سنگی پله ای در این انبار تعبیه شده که به کانلی مشهور به راه شیر منتهی و برای دسترسی به آب 12/5متر باید پایین رفت.
* آب انبار ˈزنانه بازارˈ در ضلع غربی مسجدالنبی قرار گرفته و ورودی آن از بازار مسگرها و بانی آن مرحوم حاج ملا عبدالوهاب از علمای بنام شهر و اولین متولی مسجد سلطانی معاصر فتحعلی شاه قاجار است.
راه شیر این آب انبار در حال حاضر دارای 43عدد پله و سقف آن طاق آهنگ و فاقد تزیینات و مخزن آن مستطیل شکل است که گنجایش دو هزار و 350 متر مکعب آب دارد.
گرمابه ها :
شهر قزوین بیش از 30 گرمابه دارد که حدود نیمی از آنها تخریب شده و تعدادی از گرمابه های باقی مانده بسیار زیبا و در نوع خود بی نظیر و برخی ساده بنا شده است.
گرمابه دو در، قجر، حاج محمد رحیم (صفا)، سردار، آخوند، امجد، سعدیه ، قوشه، بلاغی، میرزا رحیم و دیمج از ان جمله می باشند.
* گرمابه آخوند در محله آخوند واقع و بنای فعلی آن متعلق به دوره پهلوی است که دارای سردری با پلان دایره و گرمخانه بوده که با طاق و گنبد پوشیده شده است.
* گرمابه قجر در خیابان عبید زاکانی و متعلق به دوره صفویه است، این گرمابه نیز تمامی فضاهای گرمابه ها را دارا بوده و از زیباترین گرمابه های قزوین بشمار می رود.
آبگرم های قزوین :
* چشمه های آب معدنی ˈارشیاˈ در شهر آبگرم از مهمترین آب گرم معدنی استان قزوین است که قابلیت های درمانی دارد.
این مجموعه دارای استخر آب گرم عمومی، سایت خصوصی و سفره خانه سنتی بوده و هر سال میزبان هزاران نفر از گردشگران کشور است.
آب گرم معدنی ارشیا از نوع آهکی بوده و خاصیت درمانی آن برای بیماریهای درد مفاصل، روماتیسم، سوء هاضمه، سنگ کلیه، اعصاب و اگزما موثر است.
غارهای طبیعی:
غارهای طبیعی از کهن ترین کانون های استقرار انسان در زمان های بسیار دور و مکانی امن برای پناه گرفتن و زندگی بشر بوده است.
امروزه تنها اطلاعات ناچیزی از ساکنان اولیه و زوایای زندگی آنها در دست است و می توان گفت تنها یک تصور ذهنی از ساکنان غارها در نزد ما وجود دارد و سووال های بسیاری از این مکانهای اسرارآمیز بی پاسخ مانده است.
غارهای سلطان بلاغ، آق بابا، شهرباز، کول، قره قورتان، شاکین، آلابار باغلاری قزل قلعه، چهل دختر، آلتین کش، بروج، ماهین، ملکشاه، اسکول و غار پلنگ از غارهای طبیعی استان قزوین است که مورد توجه باستانشناسان است.
مساجد تاریخی و مدرسه ها :
مسجدها و مکان های متبرکه استان قزوین همانند سایر استانهای کشور در طول تاریخ بین مردم از جایگاه و کارکردهای ویژه ای برخوردار بوده وهستند که این کارکردها باعث شده تا مسجد همواره به عنوان مکانی مقدس، از ارزش خاصی برخوردار باشند.
* مسجد جامع کبیر در محله ˈدباغان ˈ شهر قزوین با چهار هزار متر مربع زیر بنا احداث شده که مناره های باشکوه، ایوان رفیع و گچبری های نفیس آن نشانگر معماری دوره اسلامی است.
قدیمی ترین بخش این مسجد یک چهار طاقی باقیمانده از دوره ساسانی است که در نزدیک طاقی موسوم به هارونی قرار دارد و در زمان هارون الرشید خلیفه عباسی در سال 192هجری قمری به آن افزوده شده است.
* مسجد پنجه علی در غرب خیابان پیغمبریه مقابل محوطه باغ صفوی، متصل به مدرسه امام صادق (ع) واقع و توسط شاه طهماسب صفوی احداث شده است.
اما بنای مسجد قدیمی تر از صفویه و نام ˈپنجه علیˈ به خاطر وجود سنگ مرمر واقع درمحراب آن است که نقش پنجه ای درآن دیده می شود و آن را جای پنجه حضرت علی(ع) می دانند که سنگ مذکور در سال های اخیر به سرقت رفته است.
* مسجدالنبی (ص) از بزرگترین و وسیع ترین مساجد ایران است که ساختمان اصلی بنا را به دوران صفویه نسبت می دهند که پس از تخریب در زمان قاجاریه به فرمان فتحعلی شاه تجدید بنا شد که این مسجد از نوع مساجد چهار ایوانی است که 14هزار متر مربع مساحت دارد.
مسجدالنبی دارای چهار شبستان مشابه و هر یک از جهات چهارگانه مسجد، ایوانی بلند دارد و دو گوشواره و دو شبستان در دوسوی آن بنا شده است.
شبستان شمالی و جنوبی هر یک چهار تاق نما و شبستان های شرقی و غربی هر کدام 9تاق نما دارند.
حیاط مسجد طرحی مستطیل شکل است که حوض بزرگی در وسط آن قرار دارد و ایوان های چهارگانه با کاشی های مینایی تزیین شده و در هر ایوان کتیبه ای از کاشی لاجوردی به خط نسخ کار گذاشته شده است.
متاسفانه با وجود این همه آثار گردشگری در قزوین ناکافی بودن تبلیغات برای جذب گردشگران داخلی و
خارجی، کمبود امکانات رفاهی و اقامتی در استان بویژه هتل، سرمایه گذاری ناکافی در امر گردشگری و مسائل فرهنگی باعث شده است تا استفاده بهینه از این جاذبه ها بعمل نیاید.