«در هنگام وقوع زلزله، ضمن حفظ خونسردی، از زیر لوستر به طرف چهارچوب در فرار کنید!» این توصیه را چند بار شنیده‌اید؟ اصلا فکر می‌کنید وقتی که یک زلزله 7 ریشتری خانه‌ای را می‌لرزاند می‌توانید راه بروید؟
دستورالعمل‌های زیادی برای مقابله با زلزله منتشر شده که در مدارس هم آموزش داده میشود. مانورهای زلزله نیز گاه به گاه اجرا میشود. قوانینی برای ساخت و بازسازی ساختمان‌ها وضع شده است که بساز بفروش‌ها دائما سعی می‌کنند از زیر رعایت آنها شانه خالی کنند.
محلات گران‌قیمت شمال شهر تهران به طور کامل روی خط گسل قرار دارد و تقریبا تمام شهر در معرض خطر است. در عین حال مردم با وجود ترس و وحشت از زمین لرزه، در کمال آرامش زندگی خود را به قضا و قدر سپرده‌اند.
انسان نمی‌تواند زلزله را ایجاد کند، از زلزله هم نمی‌تواند جلوگیری کند. حتی نمی‌شود پیشگویی کرد که چه وقت زلزله اتفاق می‌افتد. فقط یک امکان وجود دارد؛ می‌توان با رعایت چند مورد کاری کرد که در زمان وقوع زلزله کمی کمتر آسیب ببینیم.
خیلی‌ها ممکن است در مقابل این توصیه‌ها بگویند «اگر زلزله بخواهد شما را بکشد، پس خواهد کشت.» در پاسخ به این حرف باید گفت مقابله با زلزله مثل بستن کمربند ایمنی در حین رانندگی است. به یاد داشته باشید که هر چقدر هم که زمین‌لرزه قدرتمند و خطرناک باشد، اگر برخی اقدامات احتیاطی باعث شود که احتمال زنده بودنتان 10درصد هم بالاتر برود، باید آنها را انجام دهید.
چیزهایی که خوب است بدانید و کارهایی که خوب است انجام دهید در 3 مرحله معنی پیدا می‌کند؛ قبل از لرزیدن، در زمان لرزیدن و بعد از لرزیدن.
فکر خطر باشید
غیر از داخل کشتی‌ها معمولا در جای دیگری کمد و وسایل آن را به دیوار محکم نمی‌کنند. ولی شما می‌توانید این کار را بکنید. و خیلی کارهای دیگر که در حالت عادی ممکن است عجیب به‌نظر برسد. منتهی علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد.
بد نیست شما هم کمدتان را به دیوار محکم کنید و برای اینکه بند و بست در معرض دید نباشد می‌توانید پیچ را در بالای کمد و نه در طرفین به دیوار بزنید، از همان جا هم با یک تکه سیم، کمد را به آن وصل کنید، در این صورت دیگر یک ضرب سقوط نمی‌کند. اگر هم بعدا جای کمد راتغییر دادید این جای پیچ به عنوان جای تابلو استفاده میشود.
مراقب اشیای معلق و دامنه سقوط آنها باشید. بعضی از آنها مانند لوستر را می‌توانید با یک پیچ اضافی محکم‌تر کنید. پیچ دوم را با فاصله از اولی به سقف بزنید تا اگر لوستر کنده شد توسط این پیچ اضافی متوقف شود و با سقوط آزاد پایین نیاید.
اشیای سنگین و شکستنی را پایین‌تر بگذارید یا در جای خود محکم کنید. تابلوهای کنده‌کاری شده بزرگ، دستگاه‌های تهویه مطبوع، دریچه‌های عبور هوا، پرده و میل پرده‌های سنگین، گلدان‌های آویز و... همه می‌توانند در زمان زلزله به پرواز در بیایند. ظروف شیشه‌ای و کریستال را روی پیشخوان آشپزخانه نگذارید.
آب و غذا ذخیره کنید. میشود از گالن‌های بزرگ یا حتی چندین بطری خالی نوشابه خانواده برای آب استفاده کرد. مواد غذایی فاسدنشدنی مانند کنسرو ، بیسکویت و... نیز برای ذخیره کردن مناسب هستند. بعد از زلزله آب خیلی ارزشمند میشود، این نکته مهم یادتان نرود.
در مورد کپسول آتش‌نشانی درون خانه به نکات زیر توجه کنید:
کپسول در اندازه‌ای باشد که همه افراد بتوانند آن را بردارند و از آن استفاده کنند.
کپسول در یک نقطه کاملا قابل دسترس و در ارتفاع مناسب نصب شود.
افراد خانواده باید روش به کار گرفتن آن را بدانند. برای این آمادگی می‌توانید یکی دو بار در فضای باز و با رعایت احتیاط تمرین کنید.
مدارک، اسناد، طلا و جواهر، وجه نقد و... را در چند مخفی‌گاه مشخص و درون کیف یا کیسه پلاستیکی قرار دهید تا بعدا بتوانید آنها را پیدا کنید. جعبه‌های فلزی هم برای این کار مناسب هستند.
چادر سفری، وسیله بسیار مناسبی است که در اندازه‌های مختلف در بازار پیدا میشود. از فروشنده بخواهید که چادر را یک بار برایتان باز و بسته کند و فراموش نکنید که به عنوان مثال چادر 6 نفره به اندازه 6 نفر کوهنورد است ولی تعداد بیشتری از افراد معمولی در آن جا می‌گیرند.
یک چمدان، ساک یا ترجیحا کوله‌پشتی برای زمان زلزله تهیه کنید و آن را در مکانی مناسب قرار دهید. توی کوله پشتی از وسایل زیر پر میشود:
جعبه کمک‌های اولـیه (پمادهاوداروهای مسکن، مایعات شست‌وشودهنده و ضدعفونی‌کننده، چسب زخم، پودر ORS، باند استریل، آسپرین و تب‌بر).
مواد خوراکی (کنسروها و چند بطری آب)، زیرانداز، پوشاک گرم، لباس زیر، حوله و اگر سالمند یا کودکی در خانواده دارید پوشک و ملحفه.
رادیو، چراغ قوه، کبریت، فندک، شمع، قوطی بازکن، کیسه‌های پلاستیکی، چاقو، دم باریک، نخ و سوزن و طناب.
بی‌هدف فرار نکنید
مهم‌تر از همه اینکه وحشت نکنید. حتی اگر تکه‌هایی از گچ سقف هم روی فرش افتاد، این به معنی خراب شدن خانه نیست. تعداد زیادی از زلزله‌ها تنها یک لرزش کوتاه هستند و به زودی پایان می‌یابند.
در طول زلزله کسی نمی‌تواند راه برود. تنها سعی کنید از اشیای خطرناک خانه فاصله بگیرید. قفسه‌های بزرگ و بوفه‌های شیشه‌ای از جمله این وسایل هستند. اگر در تختخواب هستید به طرف دیوار غلت بزنید.
در مکان‌های عمومی به طرف درهای خروجی هجوم نبرید چون احتمال زیر دست و پا رفتن خیلی بیشتر از زیر آوار ماندن است.
اگر رانندگی می‌کنید به آرامی در کنار خیابان و دور از تیرهای چراغ برق یا ساختمان‌های بلند پارک کنید ولی از خودرو خارج نشوید.
اگر پیاده هستید در گوشه‌ای دور از نمای شیشه‌ای یا قابل ریزش ساختمان‌ها پناه بگیرید و کیف و کاپشن یا هر وسیله‌ای را که به همراه دارید روی سر بکشید و زیر خودروهای پارک شده و درون جوی آب نروید.
اگر درون اتوبوس یا مترو هستید، هیچ کاری نکنید.
اوضاع را بررسی کنید
مفهوم فرار کردن از خانه با تخلیه اضطراری محل سکونت تفاوت دارد. اگر مکان زندگی شما به دلیل ضعف ساختمان امکان تخریب دارد یا چنان ترک‌های بزرگی خورده است که فکر می‌کنید خانه همین الان فرو می‌ریزد، از خانه خارج شوید.
ممکن است پیام‌های رادیویی یا بلندگوهای امدادگران هم از شما بخواهند ساختمان‌ها را ترک کنید. در غیر این صورت، در خانه باقی بمانید و تصور نکنید که حتما پس از زلزله باید به خیابان‌ها هجوم برد.
بعد از زلزله ممکن است در کف خانه، شیشه‌های شکسته پراکنده شده باشد. اگر زلزله در شب اتفاق بیفتد کسانی که از خواب می‌پرند باید مراقب افتادن روی خرده شیشه‌ها باشند.
اگر در چنین موقعیتی زخمی شوید غیر از اینکه قادر به راه رفتن نخواهید بود، ممکن است زخم عفونت کند و به دلیل مشکلات بهداشتی، درمان آن به تاخیر بیفتد. اگر خانه کاملا تاریک است و یک بوفه شکسته هم مقابل شما قرار گرفته است، فرش‌ها را تا بزنید یا پتو و تشک را روی زمین پهن کنید تا راه باز شود.
استفاده از پارچ شیشه‌ای کنار تختخواب هم به همین دلیل ممنوع است. تابلوها و آینه‌های بزرگ نیز می‌توانند باعث پخش شدن خرده‌شیشه شوند.
اگر در خانه هستید ممکن است هنوز لوله‌ها پر از آب باشند. پس شیر را باز کرده و تا جایی که می‌توانید آب ذخیره کنید. فیوز اصلی را قطع کنید. شیر گاز را ببندید. هر وسیله معلقی را جابه‌جا کنید. درها را به آرامی باز و بسته کنید چون ممکن است چهارچوب در از شکل خارج شده و گیر کرده باشد. خطوط تلفن را اشغال نکنید چون نمی‌توانید از حال همه باخبر شوید و علاوه بر آن، ظرفیت تلفن برای امدادرسانی موردنیاز است.
از دستشویی استفاده نکنید. زلزله می‌تواند باعث بسته شدن راه فاضلاب شده باشد. آبی که ذخیره کرده‌اید هم برای مصارف پاکیزگی و بهداشتی نیست. این آب فقط برای نوشیدن است.
در زمستان که احتمالا وسیله‌ای برای گرم کردن تمام خانه ندارید، همگی به یک اتاق بروید و با میخ پتوها را به پشت پنجره‌ها بکوبید تا مانع ورود هوای سرد شود. فقط مراقب باشید دچار گاز گرفتگی نشوید.
اگر تصمیم گرفتید از خانه خارج شوید، بی‌هدف به خیابان نریزید. مدارک، کوله پشتی، چادر و دیگر لوازم ضروری را بردارید و به آرامی بیرون بیایید. در یک صف راه بروید و در راه‌پله مراقب خراب شدن پله‌ها و خالی‌شدن زیر پایتان باشید. اگر در شب بیرون می‌آیید و کودکی به همراه دارید، او را در وسط صف جای بدهید. نفر اول باید راه را باز کند.
از خودرو استفاده نکنید؛ چون بعد از طی کردن یکی دو خیابان در ترافیک گیر می‌افتید و باید همان‌جا آن را رها کنید. حتی اگر به راه‌های خروجی هم دسترسی دارید، باز سعی نکنید در ساعت‌های اول بعد از زلزله از شهر خارج شوید چون پلیس راه برای جلوگیری از هرج و مرج و سرقت، مسیر را خواهد بست و تنها نیروهای امدادی شهرهای دیگر اجازه ورود دارند. احتمالا بنزین هم کمیاب میشود.
بعد از زلزله، شایعات و حرف‌های دهان به دهان مردم را کنار بگذارید. تنها اخبار رادیویی و صحبت‌های امدادگران و مامورانی که یونیفورم دارند، معتبر هستند. به توصیه‌های آنها عمل کنید.
به یاد داشته باشید زلزله‌زدگی تا ابد ادامه پیدا نمی‌کند. با وجود انتقادهایی که به امدادرسانی میشود، در کشور ما در بدترین وضعیت هم به فاصله کمی امدادگران به شما می‌رسند و در نهایت تا یک هفته بعد از زلزله، موقعیت کاملا تثبیت میشود. بیشتر ارگان‌های دولتی و گروه‌های مردمی نیز برای مقابله با زلزله طرح‌ها و تمریناتی را آماده کرده‌اند.
ترس، برادر مرگ
موسی حسینی راوندی:برای ما که در خیابان‌های پرچاله چوله تهران رفت‌و آمد می‌کنیم، تکان خوردن چیز غریبی نیست. بسته به مدل ماشینی که سوارش هستیم و تکنولوژی ساخت کمک‌‌فنرهای آن، این تکان، از مقیاس ویبره تلفن همراه تا چیزی در مایه‌های یک زلزله چند ریشتری، متفاوت است.
ساکنان تهران اگر هنگام وقوع زلزله، سوار ماشین باشند، آن را حس نمی‌کنند مگر آنکه زلزله آن‌قدر شدید باشد که ماشینشان را چپ کند؛ کاری که کمتر پیش می‌آید چاله‌های خیابان‌های تهران انجام دهند. پس ما با تکان خوردن مأنوسیم و نهایت واکنشمان در برابر شدیدترین نوع آن، مقادیر معتنابهی بد و بیراه است و گله و شکایت.
اما همین ما، کافی است در خانه‌مان نشسته باشیم و برای ثانیه‌ای احساس کنیم لوستر بالای سرمان دارد تکان می‌خورد. کافی است احساس کنیم به همراه میز و صندلی و تلویزیون و در و دیوار و یخچال خانه‌مان داریم تکان می‌خوریم.
راه دوری نرویم و همین زلزله اخیر را شاهد مثال بیاوریم. دو تا از درمانگاه‌های نزدیک منزل ما، پس از تکان اخیر، مملو از مردان و زنان پیر و جوان بیهوش و بی‌گوشی شده بود که از شدت ترس، کارشان به بستری شدن و تزریق آرام‌بخش کشیده بود.
ما سال‌هاست منتظر زلزله‌ای هستیم که قرار است بیاید و فاجعه قرن را بسازد! آرشیو خاطراتمان از زلزله بم و صحنه‌های فجیعش، این انتظار را با ترسی عجیب و غریب همراه کرده و بعضی‌ها را اگر خود زلزله نکشد، ترس از زلزله می‌کشد!
زنده‌باد زلزله!
محسن امین : از بچگی به ما - که بچه‌های شلوغ قوم و خویش بودیم - می‌گفتند «زلزله» اما واقعا اتفاق بدی توی جمع آنها نبودیم! لااقلش این بود که توی مهمانی‌ها و جمع‌های فامیلی، با حضور ما کسی حوصله‌اش سر نمی‌رفت؛ یا نمک می‌ریختیم و می‌خندیدند یا واقعا کار زلزله را می‌کردیم و 4 تا کاسه بشقاب و شیشه می‌شکستیم، صدقه سرمان! اصولا زلزله از هر نوعش چیز خوبی است.
نباشد، زندگی آدم‌ها زیادی یکنواخت میشود. به قول یک نویسنده «امنیت زیادی، چیز نامطلوبی است؛ باعث میشود آدم‌ها دست به کار نبرند و درست کار نکنند». خدایی‌اش اگر زلزله نباشد، کجا فرق بساز بفروش با مهندس عمران کاردرست معلوم میشود؟!
فکر می‌کنید اگر یک شب زلزله نیاید، چند تا از خانواده‌هایی که از ترس به پارک پناه می‌برند و شام دور هم می‌خورند یا زیر آسمان شب، توی چادر مسافرتی مهربانانه می‌خوابند، دور هم جمع می‌شوند؟ زلزله که می‌آید، آدم‌ها یک تکان اساسی می‌خورند. تمام هم که میشود، زندگی دوباره می‌آید سر خط و از نو شروع میشود.