بهورد يكي از ده‌ها روستايي است كه با اجراي اين طرح زندگي به آن بازگشته است.در حال حاضر ما فقط با بحران كم آبي مواجه نيستيم، خاك كشور هم وضعيت بهتري ندارد ما از نظر فرسايش خاك رتبه نخست جهان را داريم و در برخي حوضه‌ها فرسايش خاك به بيش از 20تن در هر هكتار در سال رسيده است. آنطور كه مهندس هوشنگ جزي، مدير طرح مديريت پايدار منابع آب و خاك حبله‌رود مي‌گويد، اگر وضعيت به همين روند ادامه پيدا كند تا 30سال ديگر ما با بحران خاك مواجه مي‌شويم.
درواقع ما نه‌تنها در بخش آب با مشكل مواجه هستيم كه به‌زودي با از دست دادن خاك‌هاي حاصلخيز با بحران خاك هم مواجه مي‌شويم. اكنون اما غول كم آبي از شيشه سردر‌آورده و هر از گاهي هياهوي نزاع بر سر آب از گوشه و كنار كشور به گوش مي‌رسد. نزاعي كه مدت‌هاست دامن مسئولان را هم گرفته است هر مسئولي تلاش مي‌كند تا معضل كم آبي حوضه تحت مسئوليت خودش را به هر بهايي برطرف كند با همين نگاه است كه تمام هم وغم مسئولان محلي حفظ آب در مناطق تحت مسئوليت‌شان است اين بخشي‌نگري بر معضلاتي كه آب و خاك كشور را تهديد مي‌كند دامن زده است.
طرحي براي نجات اين سرزمين
بازديد از پروژه حبله رود بيش از هر چيز نشان مي‌دهد كه مسئولان راه گم كرده‌اند آنها مي‌توانند با بررسي دستاوردهاي اين پروژه و اجراي اين طرح درحوزه خود علاوه بر مقابله با بحران كم آبي و فرسايش خاك، مانع خالي شدن روستاها شوند.
روستاها كه احيا شوند ده‌ها شغل بومي و سنتي با كمترين هزينه رونق مي‌گيرد اين دستاوردهايي است كه هر مسئولي در بازديد از پروژه حبله رود مي‌تواند به چشم ببيند. اما به‌نظر مي‌رسد مهم‌ترين معضل مجاب كردن مسئولان و تغيير نگاه آنهاست. مسئولان در صدر نشسته‌اند و مجريان پروژه حبله رود در ذيل. بازديد شماري از اصحاب رسانه از پروژه حبله رود با همين هدف صورت گرفت تا مگر انعكاس دستاوردهاي اين پروژه تلنگري باشد براي مسئولاني كه همه‌‌چيز را از بالا مي‌بينند.
مهندس هوشنگ جزي مدير اجرايي طرح مديريت پايدار منابع آب و خاك حبله‌رود مي‌گويد كه اجراي اين طرح براساس برنامه مشترك دولت جمهوري اسلامي ايران و برنامه توسعه ملل متحد در ايران در 2 فاز در دستور كار قرار گرفت كه فاز نخست آن از سال 78درحوضه آبخيز حبله رود با مساحت 1ميليون و 200هزار هكتار در استان‌هاي تهران و سمنان به اجرا درآمد. برنامه عمران سازمان ملل متحد براي فاز نخست طرح يك‌ميليون و 200هزار دلار اختصاص مي‌دهد كه به‌دليل ناهماهنگي و بي‌برنامگي، ايران فقط از 300هزار دلار اين اعتبار برخوردار مي‌شود. براي فاز دوم طرح هم از محل برنامه عمران سازمان ملل متحد 700هزار دلار اعتبار براي اين پروژه اختصاص يافته است.
جزي مي‌گويد كه مشاركت مردم در اجرا از اهداف اصلي پروژه بود و با اين رويكرد فاز نخست پروژه سال 78آغاز شد و سال 83به پايان رسيد با اجراي فاز نخست طرح، روستاهاي بالادست حبله‌رود كه 7سال بود از سكنه خالي شده بودند احيا شدند. براي نمونه در حال حاضرروستاي بهورد به يكي از صادركنندگان انار تبديل شده است.
برداشت نادرست آب در حبله رود و تغيير كاربري اراضي باعث كاهش آب سفره‌هاي زيرزميني و وقوع سيل‌هاي پي‌در‌پي در منطقه شده و حوضه حبله رود را با بحران مواجه كرده بود؛ به‌طوري كه نفوذ آب شور از پايين‌دست به بالادست اين حوضه را به‌شدت تهديد مي‌كرد. اين معضلات به تخليه روستاهاي منطقه منجر شد اما اكنون روستاها احيا شده و مهاجران بازگشته‌اند. كشاورزي و شغل‌هاي سنتي و بومي رونق گرفته و جوامع بومي به‌ويژه زنان در قالب تعاوني‌ها مشغول فعاليت هستند. با اين فعاليت‌ها زمينه حفاظت از منابع آب، خاك و منابع طبيعي با مشاركت مردم بومي فراهم شده است اينها بخشي از دستاوردهاي پروژه حبله رود است.
او مي‌گويد: فاز دوم طرح از سال 91با تمركز روي مشاركت مردم و انسجام نهادها و دستگاه‌هاي ذيربط در حوضه آبخيز حبله‌رود با هدف دستيابي به الگوي كشت مناسب آغاز شد. تهيه طرح آمايش سرزمين براي كل حوزه، ايجاد كميته‌هاي مديريت حوضه آبخيز با رياست فرمانداران منطقه و فعال كردن كميته‌هاي فني از تمام دستگاه‌ها مرتبط در پروژه حبله‌رود از ديگر اقداماتي بود كه در فاز دوم عملي شد. براساس اين اقدامات مدلي تهيه شده كه نشان مي‌دهد سازمان‌هاي مختلف دخيل در يك حوضه آبخيز چطور مي‌توانند در كنار هم قرار بگيرند.
محمد هادي نوچه، معاون آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي استان سمنان هدف از ا جراي طرح را تغيير تفكر بهره‌برداري از منابع آب و خاك عنوان مي‌كند و مي‌گويد طرح حبله رود به‌دنبال ارائه يك الگوي توسعه مبتني برفرهنگ ومذهب ماست كه در آن مشاركت مردم نقش اصلي دارد. وي كه مديريت اجرايي طرح حبله‌رود در استان سمنان را برعهده دارد مي‌گويد با اجراي اين طرح برخي كانون‌هاي بحران ريزگرد با ايجاد بادشكن‌هايي كه با كاشت درخت در اطراف مزارع ايجاد شد تثبيت شده و مانع توسعه بيابانزايي شده است. افزايش محصولات كشاورزي در شرايط دشوار كويري، كاهش تبخير رطوبت زمين و احياي دانش بومي، اشتغال‌زايي و رونق گرفتن صنايع‌دستي و مشاغل سنتي از ديگر اهدافي است كه با اجراي طرح مديريت پايدار منابع آب و خاك حبله‌رود به آن دست‌يافته‌اند.
با اجراي پروژه حبله رود نشاط و زندگي به روستاهاي خالي از سكنه بازگشته و به يمن اجراي اين پروژه، نه‌تنها كشاورزي رونق گرفته كه شماري از زنان روستايي هم پا به بازار كار نهاده‌اند؛ بازاري كه به همت خودشان ايجاد شده است.كلاه از سر برمي‌داري و بي‌اختيار دست به سينه مي‌گذاري وقتي در مقابل زناني قرار مي‌گيري كه با دست‌هاي خالي و اندوخته‌هاي كوچك 10هزار توماني بي‌هيچ پشتوانه‌اي دست به‌دست هم داده تعاوني تشكيل داده‌اند و با تلاش به تشكل‌هاي كارآفرين تبديل شده‌اند؛ آنها سزاوار تكريم‌اند وسپاس. اما آنها وقتي لب به سخن مي‌گشايند شرمسار مي‌شوي از نامهرباني‌ها و بي‌توجهي شماري از مسئولاني كه قدر نمي‌شناسند و به جاي تعظيم به ولي نعمتان خود، وعده و وعيد مي‌دهند بي‌آنكه خود را متعهد به اجراي اين وعده‌ها بدانند؛ بازخواستي هم نيست.
زنان كارآفرين روستايي از تسهيلات بانكي محرومند
خانم مينا رامه، مديرعامل تعاوني روستايي زنان منطقه رامه كه با همدلي و همياري شماري از زنان اين روستا توانسته است در قدوقامت يك تعاوني موفق ظاهر شود و اكنون محصولات توليد شده اين تعاوني و ديگر تعاوني‌هاي روستايي شامل عسل، گياهان صنعتي و دارويي، شيريني و نان سنتي، رشته و صنايع‌دستي فراتر از استان سمنان در بازارهاي پايتخت هم جايي براي خود بازكرده است مي‌گويد كه سياستگذاران وعده مي‌دهند اما عمل نمي‌كنند. براي نمونه، تعاوني ما به‌عنوان تعاوني نمونه انتخاب شد پس از آن، رئيس بانك كشاورزي استان قول داد با پرداخت 100ميليون تومان تسهيلات بانكي با اقساط بلندمدت و بهره كم به تعاوني ما كمك كند. 2سال از اين وعده گذشته اما هنوز خبري از اين وام نيست.
رامه مي‌گويد: يك‌بار هم كه تعاوني ما در هفته جهادكشاورزي به‌عنوان تعاوني نمونه انتخاب شد استاندار سمنان قول داد به هر عضو تعاوني 10ميليون تومان وام بدهد اما هنوز خبري از اين وام‌ها نيست. خانم رامه در عين حال از همكاري مديركل منابع طبيعي استان براي واگذاري بهره‌برداري از 11هكتار زمين براي كشت گياهان صنعتي و دارويي به اين تعاوني تشكر مي‌كند. رامه كه اكنون تعاوني او به مركزي براي برگزاري دوره‌هاي آموزشي ساير زنان روستايي تبديل شده است، مهم‌ترين مانع براي توسعه فعاليت‌هاي تشكل‌هاي زنان روستايي را كمبود بودجه عنوان مي‌كند و مي‌گويد وقتي براي دريافت وام به بانك‌ها مراجعه مي‌كنيم از ما وثيقه مي‌خواهند وثيقه‌هايي كه تهيه آن براي زنان روستايي امكان پذير نيست. با وجود اين مشكلات، تعاوني روستايي رامه طي 15سالي كه از فعاليت آن مي‌گذرد در 50نمايشگاه شركت كرده است.يكي از زنان عضو تعاوني مي‌گويد كه هيچ تسهيلاتي براي ما وجود ندارد حتي ما وقتي براي شركت در نمايشگاه به تهران يا مركز استان دعوت مي‌شويم به ما محل اسكان نمي‌دهند.
بي‌برنامگي مسئولان
تشكل بانوان فروان شهرستان آرادان از ديگر تشكل‌هاي زنان روستايي در استان سمنان است كه با اجراي پروژه حبله رود رونق گرفته و اكنون با نزديك به 200عضو، محصولات خود را كه شامل صنايع‌دستي، رشته، گياهان صنعتي و دارويي است در فروشگاه‌هاي مختلف عرضه مي‌كنند. خانم شيرين سعادت مديرعامل اين تشكل روستايي مي‌گويد كه از يك سال ونيم قبل كه طرح حبله رود به ما معرفي شد صندوقي تشكيل داديم و هر عضو با پرداخت 50هزار تومان عضو صندوق شد و اكنون ماهانه هر عضو 10هزار تومان به صندوق مي‌ريزد. با اين كار توانستيم زنان را توانمند كنيم بعد تصميم گرفتيم چه كارهايي انجام بدهيم تا فشار از آب وخاك و منابع طبيعي كم شود.
در اين طرح زنان روستايي از كلاس‌هاي آموزشي استقبال كردند و در حال حاضر بسياري از زنان عضو اين تشكل از همين راه امرار معاش مي‌كنند حتي زنان سرپرست خانوار هزينه زندگي‌شان را از اين راه تأمين مي‌كنند. خانم سعادت مي‌گويد كه من به‌عنوان يك آدم كوچك به مسئولان ارگان‌هاي دولتي مي‌گويم كه اگر مي‌خواهيد كاري در روستا انجام بدهيد فكر آينده آن كار را هم بكنيد. براي نمونه الان كارگاه‌هاي رشته بري ما 3ماه است كه آرد ندارند. ما مي‌رويم دنبال آرد، اما نهادها ما را به يكديگر پاس مي‌دهند. صنايع‌دستي مان هم بازار فروش ندارد.
دولت حمايت كند
هوشنگ جزي، مدير اجرايي طرح مديريت پايدار منابع آب و خاك حبله رود، با تأييد مشكلات زنان روستايي مي‌گويدكه دولت بايد از تشكل‌هاي روستايي حمايت كند. چرا دولت بايد به فكر ايجاد كارگاه‌هاي بزرگ باشد چرا هميشه مي‌خواهد شهرك صنعتي ايجاد كند ؟ چرا از كارگاه‌هاي كوچك و كارهاي خرد حمايت نمي‌كند. او ضمن انتقاد از بانك‌ها تصريح مي‌كند كه بانك‌ها بايد سرمايه‌گذار خرد را هم به رسميت بشناسند چون سرمايه‌گذار خرد اشتغال پايدار ايجاد مي‌كند. اما در حال حاضر، براي اشتغال، وام‌هاي كمتر از 100ميليون اختصاص داده نمي‌شود.
زنان كارآفرين روستايي و دست‌اندركاران طرح مديريت پايدار حبله‌رود در حالي از بي‌مهري بانك‌ها سخن مي‌گويند كه بسياري به مدد رانت و رانت خواري بي‌آنكه اشتغالي ايجاد كنند بي‌آنكه نقشي در توليد داشته باشند وام‌هاي چند‌صد ميلياردي گرفته‌اند و نه اقساط آن را پرداخت كرده‌اند و نه اصل آن را. در اين ميان، بانك كشاورزي ازجمله بانك‌هايي است كه با وجود آنكه بايد با تسهيلات بانكي از كشاورزان و كارآفرينان روستايي حمايت كند اما اين بانك هم مثل ساير بانك‌ها تسهيلات خود را از تشكل‌هاي روستايي كارآفرين دريغ مي‌كند.