همزماني‌ماه رمضان و تابستان در چند سال اخير تقريبا براي همه ما تجربه متفاوتي است. ديروز اهوازي‌ها گرماي 49درجه‌اي را تحمل كردند. گرماي هوا در تهران و بندرعباس هم به يك اندازه بود؛39درجه. طبيعي است كه در چنين شرايطي بخواهيم بيشتر بخوابيم و استراحت كنيم تا به قول يكي از همان پيامك‌هاي طنز «تا دم افطار شارژ تمام نكنيم». خيلي از كساني كه كار آزاد دارند ساعات كاري‌شان را تغيير داده‌اند اما امسال هم مانند سال گذشته ساعات كار ادارت دولتي تغيير نكرد. دولت معتقد است وظيفه‌اي براي كم كردن ساعت كاري ندارد و كارمندان بايد مثل همه سال سركار بيايند. حالا و در سومين روز از‌ماه رمضان تقريبا مي‌توان گفت پرونده اين موضوع براي امسال بسته شده و بعيد است دولت در تصميمش تجديدنظر كند، با اين حال بررسي موضوع مي‌تواند مفيد باشد، دست‌كم براي سال آينده...
روزه‌داري در دود
حتي آنها كه چند دهه قبل روزهاي تابستان را روزه گرفته‌اند، هم چنين تجربه‌اي ندارند. زندگي در آن سال‌ها به اندازه حالا شهري و پيچيده نشده بود. آن سال‌ها هواي تهران دلپذير بود، نه اينقدر آلوده. آن سال‌ها تهران اين همه ماشين نداشت، ترافيك يقه‌اش نكرده بود و رفتن از يك گوشه‌اش به گوشه ديگر جان آدم را بالا نمي‌آورد. از همه مهم‌تر پايتخت اين همه كارمند نداشت. مردم زندگي خودشان را مي‌كردند و به‌ماه رمضان هم كه مي‌رسيدند همه‌‌چيز خيلي طبيعي و ساده با فصل مهماني خدا تنظيم مي‌شد. از چند سال قبل و با همزماني‌ماه رمضان و تابستان اما روزه‌داري در كلانشهر‌ها سخت‌تر شده است. تغيير ساعات كاري در ايران هم اگر چه سابقه طولاني دارد اما جدي‌ترين تغييرات مربوط به روي كار آمدن دولت نهم است. آخرين‌ماه رمضان در دولت هشتم، از 24مهر شروع شد و ضرورتي براي كاهش ساعات وجود نداشت. دولت دهم اما از سال 85يعني سالي كه‌ماه رمضان از سوم مهر شروع شد، ساعات كاري اداري را كاهش داد. هر سال‌ماه رمضان 10روز جلوتر مي‌آمد، هوا گرم‌تر مي‌شد و دولت هم هر سال ساعت كاري را كم مي‌كرد. از همان سال‌هاي ابتدايي تصميم براي كاهاش ساعات كاري، عده‌اي از نمايندگان مجلس به اين تصميم دولت انتقاد مي‌كردند ولي دولت هم كار خودش را مي‌كرد. به اين ترتيب ساعت شروع فعاليت اداري 9صبح و ساعت پايان كار 14 بود. دولت يازدهم در رمضان سال ۹۲ اما راضي به كاهش ساعت كار ادارات دولتي نشد و امسال هم دستگاه‌هاي دولتي مجاز موظف شدند ساعات كار ادارات شهر تهران را با رعايت ماده 87قانون مديريت خدمات كشوري و تبصره‌هاي ذيل آن و مصوبات هيأت وزيران، با سقف 44ساعت در هفته تنظيم و اجرا كنند.
چند روز مانده به‌ماه رمضان، اعلام تصميم دولت مبني بر كاهش ندادن ساعات كاري با حاشيه‌هايي همراه شد. عده‌اي از نمايندگان مجلس از دولت انتقاد كردند و عده‌اي نيز تصميم دولت را ستودند؛ موضوع مورد توجه مردم قرار گرفت و كار به شبكه‌هاي اجتماعي هم كشيده شد.
موافقان:كارمند‌ها كار نمي‌كنند
موافقان، ترويج تنبلي ميان كارمند جماعت، پرداخت غيرقانوني حقوق براي كاري كه انجام نشده و بي‌عدالتي بين كارمند‌ها و غيركارمند‌ها را مهم‌ترين دلايل حمايت از تصميم دولت اعلام مي‌كنند. دكتر عبدالرضا عزيزي، رئيس كميسيون اجتماعي مجلس به همشهري مي‌گويد:من با صحبت‌هاي آقاي نوبخت، سخنگوي دولت موافقم. چرا بايد ساعات كار كارمندان را كم كنند درحالي‌كه كشاورزان بايد مثل قبل‌ماه رمضان سركار بروند. حقوق كارمند را از ماليات تأمين مي‌كنند، از جيب همان كشاورز. بعد آقاي كارمند زير كولر گازي نشسته باشد، روزي 2 ساعت كمتر سركار بيايد و حقوق هم بگيرد؟ اين بي‌انصافي نيست؟ بله. روزه‌داري سخت است اما هر كسي مي‌خواهد كار كردن مزاحم روزه‌اش نباشد خب مرخصي بگيرد؟
عده‌اي از موافقان هم با همان انتقادات مركز پژوهش‌هاي مجلس از اين طرح در زمان دولت‌هاي نهم و دهم انتقاد مي‌كنند. در بخشي از اين گزارش آمده بود: «كاهش قابل‌توجه ساعات كار به‌مدت يك‌ماه باعث كاهش توليد خدمت در دستگاه‌هاي دولتي شده و از سوي ديگر بر عملكرد بخش‌هاي توليدي نيز تأثير منفي مي‌گذارد. همچنين مطالعات نشان داده كه كاركنان در ساعت اوليه روز از انرژي بيشتري براي انجام كارها و وظايف محوله برخوردارند كه تصميم اخير دولت موجب هدرروي بخشي از اين انرژي مي‌شود». عده‌اي معتقدند به‌دليل كم كاري هميشگي در ادارت ايران، كارمندان ايراني مستحق هيچ كمكي نيستند و حتي بايد آنها را نقره داغ كرد. مخاطب يكي از سايت‌هاي پربيننده خبري ذيل مطلبي در اين‌باره مي‌نويسد:«ساعات كار مفيد در كشوري مثل ژاپن حدود ۲۴۰۰ ساعت است اما در ايران در بهترين حالت مردم تنها ۸۰۰ ساعت كار مفيد دارند. كارمند‌هاي ما كه اصلا كار نمي‌كنند، الان هم دنبال كار نكردن بيشتر هستند. واقعا خسته نباشند».
مخالفان: تغيير سبك زندگي ضروري است
مخالفان تصميم دولت اما گرماي هوا، دشواري روزه‌داري، توصيه‌هاي ديني، تجربه‌هاي ديگر كشور‌ها و مسئوليت دولت در قبال دينداري مردم را دلايل لزوم تجديدنظر در اين تصميم مي‌دانند. حجتالاسلام والمسلمين قرائتي سال‌هاست از لزوم تغيير سبك زندگي در‌ماه رمضان مي‌گويد. نگاه او البته كلان‌تر از كارمندان است و از همه بخش‌هاي جامعه حرف مي‌زند: تقريبا در 34سال زندگي‌ام ديده‌ام و كسي هم گوش نمي‌كند، من اگر هم 34سال ديگر زنده باشم، اين را خواهم گفت، اشكالي دارد كه دولت ما يك برنامه‌ريزي كند و نانوايي‌ها شب پخت كنند؟ چه اشكالي دارد شب‌ها نانوايي‌ها پخت كنند و شب‌ها مردم نان بگيرند؟ البته بعضي از نانواها با شكنجه روزه مي‌گيرند، ظلم است به‌خاطر نان تازه، ده‌ها هزار نانوا روزه بخورند، يعني واقعا دولت در اين 34سال نتوانست يك برنامه‌ريزي كند.
حجت الاسلام محمدرضا زائري سال گذشته و وقتي دولت با كاهش ساعات كاري مخالفت كرد، از دولت خواست اجازه بدهد مردم بخوابند. او در يادداشتي با همين عنوان نوشت: روزه گرفتن در گرما و اشتغال به‌كار تا جايي قابل تحمل و طبيعي است و از آن به بعد يا افراد بايد كارشان را تعطيل كنند يا روزه را كنار بگذارند و با افزايش گرما و شرايط كار در ايام تابستان تقريبا عموم مخاطبان با همين وضع روبه‌رو هستند. اين موضوع جاي تعارف ندارد. معلوم است كسي كه زير آفتاب از صبح تا غروب كار مي‌كند تا يك جايي تحمل دارد و اين روزه‌خواري علني كارگر ساختمان و مجري نماي اتوبان و باغبان فضاي سبز و كارگر پمپ بنزين معلوم است چه اثر تخريبي در فضاي اعتقادي و عمومي خواهد داشت.
دكتر زائري امسال هم خواسته‌اش را تكرار كرد و گفت: ماه رمضان فقط روزهاي ضربت خوردن و شهادت حضرت علي(ع) روزهاي اندوه و عزاداري نيست. شهروند جامعه اسلامي بايد لذت و شادي‌ماه رمضان را بچشد. مردمي كه در گرماي كشنده اين روزهاي كشور روزه بگيرند، قاعدتا نمي‌توانند لذت و شادي ماه رمضان را درك كنند؛ بنابراين حاكميت وظيفه دارد تا شرايط را براي روزه‌داري مردم آماده كند.
او پاسخ كساني كه كاهش ساعت‌كاري را موجب كاهش بهره‌وري مي‌دانند چنين مي‌دهد: چرا تعارف مي‌كنيم؟ در طول سال، از 8 ساعت كار روزانه، نيم ساعت كار مفيد هم انجام نمي‌شود. با اين اوصاف اما هيچ‌كس از مسئولان و مديران اعتراض به كم شدن بهره‌وري و ساعات كار مفيد نمي‌كنند اما تا ماه‌رمضان مي‌شود، روزه‌داران را به بهانه كم شدن بهره‌وري اذيت مي‌كنند.
حجتالاسلام زائري به همشهري مي‌گويد: برخي رسانه‌ها اين حرف‌ها را سياسي تلقي كرده‌اند. اما اين تلقي اشتباهي است. عرض بنده اين است كه روزه نگرفتن نتيجه طبيعي چنين شرايطي است. عوام مردم كه اولياء‌الله نيستند و تحمل هر دشواري‌اي را ندارند. اگر از فرصت رمضان درست استفاده نكنيم، از دستمان رفته است. ماه‌مبارك مي‌تواند فرصتي براي تحكيم روابط خانواده، صله رحم، آشتي با قرآن و تمركز بر ابعاد معنوي زندگي باشد. دولت اگر مي‌خواهد راه بهشت را براي مردم باز كند، بسم‌الله، راهش همين توجه به ماه رمضان است.
حجتالاسلام عبدالمقيم ناصحي، عضو شوراي شهر تهران هم به همشهري مي‌گويد: به‌نظرم مردم از كاهش ساعات كار استقبال مي‌كردند. روزها طولاني و هوا گرم است. به‌نظرم خوب است دولت محترم در اين زمينه تخفيف به كارمندان بدهد و ساعات كاري را جوري تنظيم كند كه به عبادت و استراحت برسند. اين را هم بدانند كه در اين صورت مردم ما احساس مسئوليت بيشتري مي‌كنند و به تعهدات‌شان بهتر از قبل عمل خواهند كرد، ضمن اينكه فقط كميت حضور مهم نيست، بايد كيفيت را هم فراموش نكنيم. استفاده اين عضو شوراي شهر از كلمه «تخفيف» را مي‌توان اشاره‌اي به حديث حضرت رسول(ص) دانست كه فرمودند: «هركس در اين‌ماه كارهاي مستخدمان خود را سبك گرداند، خدا در قيامت حساب او را آسان كند.»
استانداري قم پس از مخالفت دولت با كاهش ساعات كاري با صدور بخشنامه‌اي اعلام كرده به‌منظور بهره‌مندي از فضايل ماه مبارك رمضان و ارائه خدمات بهتر به همشهريان عزيز ساعات كار ادارات در ايام ماه مبارك رمضان از ساعت 6و 45دقيقه تا 13و 45دقيقه است. استانداري قم با اعمال اين تغيير در واقع ساعت كاري كارمندان را طوري تنظيم كرده كه ۸ ساعت كاري آنها يعني همان ۴۴ ساعت در هفته پر مي‌شود. به اين ترتيب آنها كار را زودتر شروع مي‌كنند و زودتر هم به پايان مي‌برند. هر چه هست، هر چه باشد دولت امسال هم تصميمش را گرفته و بعيد است تغيير كند اما هنوز چند سالي مانده تا رمضان در روزهاي كوتاه را تجربه كنيم. تعارف چرا، روزه گرفتن در روزهاي گرم و طولاني واقعا سخت است!
تجربه‌هاي ديگران
واقعيت اين است كه رمضان در ايران با رمضان در ديگر كشورهاي مسلمان جهان تفاوت زيادي دارد. در بيشتر اين كشور‌ها آغاز‌ماه رمضان مساوي با شروع جشن و شادي است. يك ايراني ساكن در جده به همشهري مي‌گويد: ساعات كار دولتي و رسمي در اينجا از ساعت 8صبح تا 4عصر است. با شروع‌ماه رمضان صبح‌ها كارمندان ساعت 10سركار مي‌روند و 2ساعت زودتر كارشان تمام مي‌شود. تعطيلات عيد فطر هم در اينجا 10روز است. كاهش 4ساعته زمان كاري در عربستان در حالي است كه در كشورهاي كويت، بحرين، عمارت، عمان و مصر هم ساعات كاري از 1تا 3ساعت كم مي‌شود. در ديگر كشورهاي اسلامي مانند مالزي، اندونزي، سودان، الجزاير، تركيه و جمهوري آذربايجان، اگرچه تغيير چنداني در مجموع ساعت كاري كارمندان به‌وجود نمي‌آيد اما كارمندان مسلمان مي‌توانند زودتر به محل كار بيايند تا بتوانند زودتر به خانه برگردند. همچنين نيم ساعت وقت ناهار از مجموع ساعت‌كاري روزانه آنها كاسته مي‌شود.