این مجموعه را می‌شود در خیابان ملل متحد پیدا كرده و به دیدن بخش‌های مختلف آن رفت، هرچند یك‌روز برای دیدن همه‌ی بخش‌ها واقعاً كم است. بهانه‌ی امروز من، برپایی دو نمایشگاه در این مکان است که ویژگی‌های جالبی دارند. یکی از این نمایشگاه‌ها مجموعه‌ای از نقش مُهرهایی است که بر روی نزدیك به ۱۹هزار نسخه‌ی خطی نادر و نفیس کتابخانه خورده و کتاب‌ها را نشانه‌گذاری كرده‌اند.
«مُهر» از اوّلین و قدیمی‌ترین آثار هنری به حساب می‌آید كه در هر مرحله از زندگی بشر، نقشی ایفا كرده است. ساخت و استفاده از مُهر در ایران پیشینه‌ای چندهزار ساله دارد و از زمانی كه ترسیم پیكرهای گیاهی، جانوری و انسانی بر صخره و سنگ رواج یافت، هنرمندان توانستند با استفاده از ابزارهای ابتدایی، توانایی خود را در این زمینه هم ثبت كنند.
حكاكی تصاویر و خطوط مختلف در كتیبه‌های ایران باستان را حتماً به یاد دارید. هنرمندان آن دوران، اثر خود را نه با مركب بر روی كاغذ آسیب‌پذیر، بلكه نقش آن را بر گِلی كه در آتش یا حرارت آفتاب پخته می‌شد یا بر سنگ‌های سخت، حكاكی می‌كردند تا اثرشان جاودانه شود.
مهدی یساولی، مدیر روابط‌عمومی مجموعه‌ی ملك، درباره‌ی این نمایشگاه به‌دوچرخه می‌گوید: «نقش‌های متنوع روی مُهرها در ادوار مختلف تاریخ، گویای اطلاعات بسیار مهمی درباره‌ی آداب، رسوم، اندیشه‌ها، اعتقادات و اوضاع اجتماعی هر دوره هستند. برای مثال در فرهنگ عیلامی، نقوش گوناگون مُهرها حاکی از الهام طبیعت و آمیختگی آن‌ها با عقاید دینی است؛ مانند نقش کوز‌ه‌ی آب که در اندیشه‌ی عیلامی، نماد خدای بزرگ بود.»
از او می‌پرسم «از چه زمانی استفاده از مُهرها در نامه‌ها و نسخ مختلف رایج شده؟» و پاسخ می‌گیرم كه «پس از ظهور اسلام، مُهر، کاربردی وسیع‌تر یافت و بسیاری از فرمان‌ها، اسناد و مکاتبات رسمی با مُهر سندیّت پیدا كرد. به‌همین دلیل نقش مُهر در ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برجسته‌تر شد. در دورهی اسلامی، برخلاف ادوار پیشین که نقش مُهر بیش‌تر تصویری بود، استفاده از واژه‌ها و عباراتی با مضامین دینی و قرآنی که با خطوطی چون نسخ، ثلث، تعلیق و نستعلیق نوشته می‌شدند، رواج یافت که سندی در زمینه‌ی سیر تاریخ خط و كتابت به‌حساب می‌آید. در آن دوران، مُهرداران و مُهرسازان هم، به‌دلیل حساسیت شغلی خود که صیانت از ارزش و اعتبار فرامین و اسناد بود، مقامی درخور مناسبات اجتماعی یافته بودند.»
به‌گفته‌ی یساولی: «مهم‌ترین نمونه‌ی مُهرها متعلّق به دورهی صفوی و به‌ویژه عصر قاجار هستند. در دورهی قاجار، «مُهرسازی» یکی از مشاغل پررونق بود و اغلب حکّاکان علاوه بر استادی در هنر خوشنویسی و درک عمیق مبانی نظری هنر تجسّمی، از مهارت ویژه‌ی طرّاحی، ترکیب‌بندی و قرینه‌سازی نیز بهره‌مند بوده‌اند.»
از پله‌های مجموعه به سمت طبقه‌ی پایین می‌رویم، جایی که صورت‌های فلکی با ستاره‌های پرنورشان بردرودیوار خودنمایی می‌کنند. این ستاره‌ها در دیگر نمایشگاه مجموعه می‌درخشند. نمایشگاهی که یکی دیگر از هنرهای ایرانیان را در خود جای‌داده است، نمایشگاه ستاره‌شناسی. می‌دانیم كه ایران یکی از مهم‌ترین مراکز گسترش‌دهنده‌ی ستاره‌شناسی بوده و رصدخانه‌های بزرگ و مجهزی را نیز در خود جای‌داده است.
نمایشگاه «در آینه‌ی آسمان» شامل ۲۱ صورت فلکی نیم‌کره‌ی شمالی است که در دنیای باستان معروف بودند. منبع این صورت‌های فلکی دو کتاب «صورالکواکب» نوشته عبدالرحمان صوفی و کتاب «فصول الطبری» اثر محمدکاظم طبری است.
در طبقه‌ی زیرین و محل نمایشگاه هرکدام از این صورت‌های فلکی با تصویرها و داستان‌هایشان روی دیوار نصب‌شده‌اند، بعضی هم در میانه‌ی راه از سقف آویزان هستند و فضایی آسمان‌گونه را پدید آورده‌اند.
برای دیدن این مجموعه و نمایشگاه‌هایش روزهای کاری از ساعت ۸ تا ۱۶ می‌توانید به موزه‌ی ملک بروید.
عکس‌ها: محمود اعتمادی