این خبر در حالی هفته گذشته روی خروجی خبرگزاری‌هایی چون رویترز، بی‌بی‌سی و ... قرار گرفت که طی دو سال گذشته این چندمین‌باری است که نوزادانی با بهره‌‌گیری از این شیوه متولد شده‌اند و هربار هم این خبر به عنوان اولین نمونه ذکر شده است.
روش انجماد برای زنانی که به واسطه ابتلا به بیماری‌هایی چون سرطان، تخمدان‌های خود را از دست می‌دهند، امکان بارداری را فراهم می‌کند، اما حجم زیاد برخی از سلول‌ها و بافت‌ها و تشکیل بلورهای یخ به دلیل وجود آب درون سلولی، از مشکلاتی است که امکان انجماد موفق آنها را محدود می‌سازد.
از سوی دیگر گسترش روز افزون استفاده از تکنیک‌های لقاح خارج رحمی و استفاده از روش‌های تحریک تخمک‌گذاری به منظور دستیابی به تعداد بیشتر تخمک و در پی آن تشکیل تعداد زیادی جنین در هر سیکل درمانی، باعث شده است تحقیقات گسترده‌ای برای حفظ و نگهداری آنها در شرایط انجمادی انجام شود. در کشور ما هم محققان درباره این روش مطالعه می‌کنند.
اگرچه روش‌های اولیه مورد استفاده با موفقیت چندانی مواجه نبود اما در حال حاضر با استفاده از روش موسوم به انجماد شیشه‌ای (Vityrification) امکان دستیابی به جنین و اووسیت (تخمک) سالم پس از انجماد بیشتر شده است.
مهرداد سلیمانی مسئول امور آزمایشگاهی مرکز تحقیقاتی درمانی ناباروری یزد، در این زمینه به همشهری می‌گوید: بطور کلی در تکنیک‌های انجمادی با افزودن مقادیر مشخصی پروپان دی ال، گلیسرول، اتیلن گلیکول، DMSO و سوکروز به محیط کشت در چند مرحله تا حد ممکن آب درون سلولی را خارج و یکی از مواد فوق و یا ترکیبی از آنها را به درون سلول وارد می‌کنند.
در مرحله بعد یکی از روش‌های انجماد آهسته، انجماد سریع و یا انجماد فوق سریع برای سرد کردن جنین‌ها و یا اووسیت‌ها تا مرحله انجماد به‌کار گرفته می‌شود. در روش انجماد شیشه‌ای یا فوق سریع دما طی 2 ثانیه به C196-0 می‌رسد. سلول‌های منجمد شده در مخازن مخصوص حاوی نیتروژن مایع برای سال‌ها نگهداری می‌شوند.
به گفته وی، برای بازگشت جنین‌ها و اووسیت‌های منجمد شده، پس از خروج آنها از نیتروژن مایع بلافاصله در محیط کشت ویژه با دمای 37 درجه سانتیگراد قرار می‌گیرند. به این ترتیب در مدت زمان 2 تا 3 ثانیه دمای آنها از 196- به 37 درجه سانتیگراد خواهد رسید. سپس در طی چند مرحله آبی که قبل از مرحله انجماد از سلول خارج شده به آن بازگردانده می‌شود و مواد محافظ افزوده شده از آن خارج می‌شود.
پس از بررسی جنین‌ها و ارزیابی آسیب‌های احتمالی ، جنین‌های با کیفیت مناسب به رحم مادر انتقال داده می‌شوند؛ اما اگر تخمک منجمد شده باشد، پس از بازگشت از انجماد و انجام عمل لقاح تخمک با اسپرم با استفاده از تکنیک میکرواینجکشن جنین‌های تشکیل شده به رحم مادر منتقل می‌شوند.
به گفته سلیمانی، انجماد جنین‌های اضافی حاصل از لقاح خارج رحمی، انجماد تخمک‌های بالغ بدست آمده در سیکل‌های ART (تکنیک‌های کمک باروری)، انجماد تخمک‌های بالغ زنانی که تحت درمان با روش‌هایی چون رادیوتراپی و شیمی‌درمانی قرار می‌گیرند که به قدرت باروری آنها آسیب می‌رساند، انجماد بافت تخمدان، انجماد اسپرم و بافت بیضه برخی از موارد استفاده از روش‌های انجمادی هستند.
جدیدترین شیوه درمان نازایی
پس از سال‌ها بررسی و تحقیق، پانزدهم فروردین ماه امسال برای نخستین بار در ایران در مرکز تحقیقاتی درمانی ناباروری یزد، نوزادی حاصل از لقاح مصنوعی به روش IVM متولد شد. تکنیک IVM (In Vitro Maturation ) به معنای بلوغ تخمک در آزمایشگاه جدیدترین شیوه درمانی ناباروری به شمار می‌رود.
به گفته دکتر مریم افتخار، فلوشیپ نازایی مرکز تحقیقات ناباروری یزد، در این شیوه تخمک نابالغ را از مادر می‌گیرند و در شرایط ویژه آزمایشگاهی در زمانی بین 36 تا 48 ساعت آن را بالغ می‌کنند.
سپس این تخمک در شرایط آزمایشگاهی و با استفاده از شیوه‌های تلقیح مصنوعی با اسپرم لقاح می‌یابد و سلول تخم حاصل 2 تا 5 روز پس از لقاح با استفاده از شیوه میکروانجکشن داخل رحم مادر قرار می‌گیرد.
دکتر افتخار با بیان این مطلب، تفاوت این روش با شیوه معمول IVF را استفاده از تخمک نابالغ مادر و بالغ سازی آن در شرایط آزمایشگاهی ذکر می‌کند و مزایای شیوه جدید را این چنین عنوان می‌کند: در تکنیک IVF (In Vitro Fertilization) ما از تخمک بالغ مادر استفاده می‌کنیم و این درحالی‌است که در هر سیکل عادی بیش از یک تخمک بالغ وجود ندارد، بنابراین برای بالابردن شانس باروری مجبوریم با استفاده از دارو و تحریک تخمدان‌ها تعداد تخمک‌ها را افزایش دهیم که علاوه بر هزینه بالای داروها به هرحال ممکن است با عوارض جانبی داروها مواجه شویم.
اما در شیوه جدید چون از تخمک‌های نابالغ استفاده می‌کنیم که در حالت عادی تعداد زیادی از آنها در هر سیکل ماهانه خانم‌ها تولید می‌شود بدون تحریک تخمدان و یا با استفاده از کمترین مقدار دارو به نتیجه می‌رسیم و عوارض جانبی به حداقل ممکن می‌رسد.
IVM با انجماد اضافی
آنچه شیوه مورد استفاده محققان ایرانی را از شیوه تولد کودکی که اخیراً در کانادا متولد شده است متمایز می‌سازد، استفاده از یک مرحله انجماد تخمک نابالغ پیش از بلوغ تخمک در آزمایشگاه است.
سلیمانی در این زمینه می‌گوید: چند سالی است که روی انجماد بافت تخمدان و تخمک‌های نابالغ حاصل از آن در دنیا کار می‌کنند و تا به حال تولد 5 یا 6 مورد نوزاد زنده حاصل از این تخمک‌ها گزارش شده است.
اما انجماد تخمک در این میان چه نقشی دارد؟ دکتر افتخار به این سؤال اینگونه پاسخ می‌دهد: در مورد برخی بیماران مانند مبتلایان به سرطان این نگرانی وجود دارد که در اثر پرتودرمانی و یا استفاده از داروهای خاص توانایی باروریشان را از دست بدهند.
در چنین شرایطی فریز کردن تخمک نابالغ بیمار پیش از شروع دوره درمان این امکان را فراهم می‌آورد که پس از بهبودی و در شرایطی ایمن عملیات باروری بیمار با شیوه IVM انجام شود.
استفاده از این روش در شرایطی که مرد امکان باروری ندارد و تحت درمان است نیز مورد دیگری است که سلیمانی به آن اشاره می‌کند: گاهی مرد تحت درمان است ولی این نگرانی وجود دارد که با گذر زمان سن همسرش بالا رود و از قابلیت و کیفیت باروری او نیز کاسته شود. در این شرایط هم فریز کردن تخمک‌های زن امکان بچه‌دار شدن زوج در آینده را بالا می‌برد.
سلیمانی با بیان اینکه در شیوه انجماد سریع که از سوی متخصصان ایرانی هم مورد استفاده قرار می‌گیرد امکان بازگشت تخمک‌ها به حالت عادی پس از خروج از انجماد حدود 80 درصد است، می‌گوید: در حال حاضر تحقیقاتی برای بلوغ تخمک‌های بدست آمده از بافت تخمدان در مرکز تحقیقاتی درمانی ناباروری یزد در جریان است و امیدواریم در آینده نزدیک به این هدف دست یابیم.