منهاي پيشينه تاريخي ماجرا، هميشه «فرزند خواندگي» راه‌حل زوج‌هايي بوده كه بچه‌دارشدن قسمت‌شان نشده است. تا سال گذشته و بازنويسي قانون حمايت از كودكان و نوجوانان بي‌سرپرست و بد سرپرست، آنهايي كه در تب داشتن فرزند مي‌سوختند همه گناه‌ها را به گردن قانوني مي‌انداختند كه خواسته‌هاي آنها را برآورده نمي‌كرد. حالا و چند‌ماه پس از اجرايي شدن قوانين جديد، رئيس سازمان بهزيستي كشور از رضايت نسبي اين افراد و بهتر شدن شرايط خبر مي‌دهد.
همايون هاشمي به همشهري مي‌گويد: سالانه حدود يك هزار و 850تا 2هزار نفر در سيستم مراقبت‌هاي شبانه روزي سازمان پذيرش مي‌شوند اما تقريبا يك هزار و850تا يك هزار و 900نفر در همين سيستم ترخيص داريم و تعداد افرادي كه در بهزيستي مي‌مانند كاهش يافته. اين اتفاق به اين دليل است كه خدمات مددكاري تخصصي‌تر از گذشته شده و قانون هم دست سازمان را براي فرزندخواندگي و خانواده‌هاي امين موقت باز‌تر گذاشته است. پيش‌بيني مي‌شود با تصويب اين قانون 40تا 50درصد افراد مقيم در مراكز بهزيستي وارد كانون خانواده شوند.
از مجموع 23هزار كودك و نوجوان بي‌سرپرست و بد سرپرست كه تحت پوشش خدمات مستمر سازمان بهزيستي هستند، سرپرستي تنها 13هزار و 500نفر يعني حدود 60درصد اين افراد به خانواده‌هاي واجد شرايط واگذار شده و بقيه اين تعداد كه حدود 9هزار و 500نفر هستند تحت مراقبت‌هاي شبانه روزي سازمان بهزيستي قرار دارند تا به‌دليل بدسرپرست بودن، دادگاه تكليف سرپرستي آنها را مشخص كند.
با اين حال قانون فعلي باز هم مشكلاتي را ايجاد مي‌كند. مثلا براساس اين قانون كودك و نوجوان زير 16سال كه سرپرستي وي به سازمان بهزيستي كشور واگذار شده، بعد از 2سال از آن تاريخ، اگر پدر و مادر يا جد پدري وي براي اعلام سرپرستي مراجعه نكند و فردي از اقوام وي نيز متقاضي سرپرستي نباشد، مي‌تواند با صلاحديد سازمان بهزيستي در اختيار خانواده‌هاي متقاضي فرزند خواندگي قرار بگيرد. مشكل اما مهلت 2سالهاي است كه در نتيجه آن سن اين كودكان بالاتر رفته و خانواده‌هاي كمتري متقاضي فرزندخواندگي آنها شوند. خانواده معمولا دوست دارند كودكان زير 2سال را به سرپرستي بگيرند تا كودك گذشته را به‌خاطر نياورد و مطابق ميل آنها تربيت شود. البته چشيدن طعم شيرين داشتن خردسال را هم نبايد فراموش كرد.
به گفته رئيس سازمان بهزيستي كشور سال گذشته حدود يك هزار و 200بچه (حدود 13درصد) واجد شرايط فرزندخواندگي به خانواده‌هاي فاقد فرزند واگذار شده‌اند و مابقي اين تعداد كه 87درصد جامعه آماري اين سازمان را تشكيل مي‌دهند داراي خانواده‌هاي بدسرپرست بوده‌اند كه دست‌كم بايد 2سال براي واگذاري آنها به خانواده‌هاي متقاضي صبر كرد.
سالهاي انتظار
آنطور كه همايون هاشمي مي‌گويد هم‌اكنون تعداد متقاضيان سرپرستي فرزند در كشور حدود5/7 برابر تعداد بچه‌هايي كه واجد شرايط فرزند خواندگي هستند. يعني به ازاي هر بچه 5/7زوج (15زن و شوهر) وجود دارد كه اين تعداد در تهران به 11زوج مي‌رسد اما بهزيستي تنها امكان واگذاري يك بچه واجد شرايط (بي سرپرست) به زوجين را دارد و بقيه اين افراد بايد در نوبت بمانند. اين يكي از دلايل طولاني شدن زمان فرزندخواندگي است؛خانواده‌هايي كه گاهي بيش از 10 سال در نوبت مي‌مانند تا بتوانند كودكي را به فرزند خواندگي قبول كنند.
رئيس سازمان بهزيستي سختگيري در تأييد خانواده را لازم مي‌داند و مي‌گويد: سازمان بهزيستي متولي استيفاي حقوق بچه‌هاي بي‌سرپرست و بد سرپرست است نه استيفاي حقوق خانواده‌هايي كه دنبال فرزندخواندگي هستند. براي همين در انتخاب اين خانواده‌ها سختگيري مي‌شود. او البته اين نكته را هم مي‌گويد كه علت طولاني‌شدن فرايند فرزندخواندگي نه به‌دليل تعلل مسئولان بهزيستي كه به‌دليل اين موضوع است كه فرزند واجد شرايط فرزند خواندگي ندارند؛ اگر فرزند واجد شرايطي در سازمان باشد ما راضي به نگهداري طولاني مدت از وي نمي‌شويم و ترجيح اين است كه اين كودك هر چه سريع‌تر به كانون خانواده برود.
به گفته وي، اگر كودك و خانواده واجد شرايطي باشد كل زمان تعيين تكليف قانوني از دادگاه حدود 5/2 ماه زمان مي‌برد كه بعد از اين زمان خانواده متقاضي بايد فرايند مصاحبه با مددكار سازمان، بازديد از منزل و مشاوره‌هاي قبل و بعد از فرزند خواندگي و فرزندپذيري را پشت‌سر بگذارد و در نهايت 6ماه طول مي‌كشد تا خانواده‌اي كه در نوبت فرزند خواندگي است داراي فرزند شود.
بي سرپرست‌ها
اما تكليف ساير بچه‌هايي كه واجد شرايط فرزند خواندگي نيستند چه‌مي‌شود؟ هاشمي در اين‌باره مي‌گويد: حدود 13هزار و 500نفر از بچه‌هايي كه به بهزيستي سپرده شده‌اند در خانواده‌هاي جايگزين زندگي مي‌كنند؛ يعني سرپرستي اكثريت اين بچه‌ها با نظارت‌هاي مددكاري و كارشناسي سازمان به خانواده‌هاي سببي و نسبي خودشان واگذار شده و كمك‌هزينه نگهداري از اين بچه‌ها نيز ماهانه حدود يك ميليون و 750هزار ريال است كه در اختيار خانواده سرپرست قرار مي‌گيرد.
تعدادي از اين بچه‌ها هم با نظارت سازمان تحت پوشش خانواده‌اي امين موقت (شبه خانواده) هستند كه زمان نگهداري از آنها محدود و تازماني است كه والدين بچه‌ها صلاحيت لازم را براي نگهداري‌شان به‌دست بياورند. سازمان بهزيستي در حال تدوين آيين‌نامه‌اي براي اين موضوع است و تا 2ماه آينده جزئيات اين شيوه سرپرستي اعلام خواهد شد.