تاكنون بيش از ۸ هزار زيارتگاه در كشور شناسايي شده است كه براساس آخرين آمار رسمي اعلام شده، بيش از ۹۰ ميليون زائر در طول يك سال در اين زيارتگاه‌ها استخوان سبك مي‌كنند. البته در اين آمار تعداد زائران حريم قدس رضوي، آستان حضرت معصومه(ع)، آستان حضرت عبدالعظيم(ع) و آستان حضرت شاهچراغ(ع) درنظر گرفته نشده است. اگر مي‌خواهيد مهارت «زيارتگاه‌شناسي‌تان» زياد شود(!) با ما همراه شويد تا درباره تقسيم‌بندي زيارتگاه‌هاي كشور برايتان بگوييم. البته ما در اين معرفي كوتاه، نامي از معروف‌ترين زيارتگاه‌ها يعني حرم ائمه اطهار(ع) و پيامبر اكرم(ص) نياورده‌ايم.
بقعه پيامبران
بقاع متبركه زيادي در سراسر دنيا به نام پيامبران الهي شناخته مي‌شود. بد نيست بدانيد كه ۳۳ بقعه متبركه مربوط به پيامبران الهي در كشور ما وجود دارد. همه اين بقاع هم به‌عنوان زيارتگاه شناخته مي‌شوند. معروف‌ترين زيارتگاه منسوب به پيامبران بقعه دانيال نبي در دزفول است. بقعه پيامبران در استان‌هاي زنجان، همدان و سمنان هم از نظر شناخته شده بودن در درجه‌هاي بعدي قراردارند. اگر در اطراف تهران دنبال بقعه از يك پيامبر هستيد بايد به رباط‌كريم، روستاي پيغمبر برويد. بقعه زيارتگاهي اين روستا را به حضرت لوط نسبت مي‌دهند.
قدمگاه
تا به حال به قدمگاه نيشابور رفته‌ايد؟ آنهايي كه معمولا با خودروي شخصي به سمت مشهد مقدس مي‌روند، براي استخوان سبك كردن سري هم به اين قدمگاه مي‌زنند. ايراني‌ها آنقدر براي ائمه اطهار(ع) احترام قائلند كه حتي قدمگاه آنها را نيز تبديل به زيارتگاه كرده‌اند. در حال حاضر ۴۰۸ زيارتگاه در كشور معروف به قدمگاه يكي از ائمه است كه معروف‌ترين آنها قدمگاه حضرت امام رضا(ع) به‌حساب مي‌آيد. مي‌گويند معمولا اين قدمگاه‌ها مكان وقوع اتفاق‌هايي براي ائمه اطهار(ع) بوده كه اين محل توسط مورخان ثبت شده است.
محل عبادت
بعضي‌وقت‌ها محل عبادت بزرگان مي‌شود زيارتگاه ديگران؛ مثلا غار حرا محل عبادت پيامبر(ص) بوده است و به همين دليل زائران زيادي براي عبادت و زيارت به اين غار در نزديكي شهر مكه مي‌روند. در كشور ما نيز اماكن مذهبي ديگري وجود دارد كه به محل عبادت معروف شده‌اند. كارشناسان مذهبي احتمال مي‌دهد كه اين زيارتگاه‌ها محل اجابت دعا يا مشاهده كرامتي از يكي از بزرگان دين بوده كه به‌تدريج ميان مردم شهرت يافته‌اند و تبديل به زيارتگاه شده‌اند. تاكنون ۲۵۶ محل از اين نوع زيارتگاه در كشور توسط اداره اوقاف شناسايي شده است.
مسجد
خيلي‌ها وقتي به مسجد جمكران مي‌روند مي‌گويند كه به «زيارت» رفته‌ايم. كاربري بعضي از مساجد كشور به شكل زيارتگاه است كه معروف‌ترين آنها مسجد جمكران محسوب مي‌شود. اين مساجد معمولا داراي ويژگي خاصي هستند. درباره بعضي از اين مساجد، روايتي از قول معصومان(ع) نقل شده است و بعضي ديگر هم به‌دليل اجابت دعاهاي مردم يا مشاهده شفاي بيماران تبديل به محل زيارت شده‌اند. به غيراز مسجد جمكران، ۵۱ مسجد ديگر كشور هم تا به حال به‌عنوان زيارتگاه شناخته شده‌اند كه مسجد كوه خضر يكي از آنهاست.
سقاخانه
هنوز هم مي‌توان ردپاي سقاخانه‌ها را در برخي از محله‌هاي قديمي تهران و برخي شهرهاي ديگر پيدا كرد. سقاخانه‌ها جزو زيارتگاه‌هايي بوده كه قديمي‌ها بيشتر به آنها اعتقاد و توجه داشتند. در حال حاضر هم سقاخانه‌هاي زيادي در شهرها وجود دارد، ولي فقط ۳۵ سقاخانه كشور توسط اداره اوقاف به‌عنوان محل زيارت ثبت شده است. اين سقاخانه‌ها معمولا چشمه آبي هستند كه اكثر آنها به نام حضرت ابوالفضل(ع) يا با يكي از القاب ايشان شناخته مي‌شود. چند كاسه براي نوشيدن آب و يك سنگ حجاري شده جزو وسايل موجود در اكثر اين سقاخانه‌هاست.
حسينيه
ما معمولا حسينيه‌ها را به‌عنوان محلي براي برگزاري مراسم‌هاي مذهبي مي‌شناسيم اما برخي از آنها هم در كشور هستند كه كاربري زيارتگاه دارند. اين حسينيه‌ها هم معمولا به‌دليل كثرت اجابت دعا يا شفاي بيماران در داخل آنها شهرت يافته‌اند و تبديل به زيارتگاه شده‌اند. ۱۱۸ حسينيه در كشور شناسايي شده‌اند كه زيارتگاه مردم به‌حساب مي‌آيند. يكي از معروف‌ترين اين حسينيه‌ها، حسينيه «پهنه كلاه» در نزديكي شهر ساري است. حسينيه اعظم زنجان و تكيه صاحب‌الزمان(ع) نيشابور را هم مي‌توان جزو همين دسته از زيارتگاه‌ها قرارداد.
بقعه علما
اگر سري به آرامستان ابن‌بابويه در شهرري بزنيد، بقعه متبركه شيخ صدوق را خواهيد ديد كه روزانه عده زيادي به زيارت آن مي‌روند. احترام ايراني‌ها به علماي مذهبي‌شان آنقدر زياد است كه قبور بعضي بزرگان دين را زيارتگاه مي‌دانند. تعداد قبور علماي ديني ايران بسيار زياد است، ولي فقط آرامگاه ۹۲۸ شخصيت مذهبي در نقاط مختلف كشور تبديل به زيارتگاه شده. ازجمله معروف‌ترين اين نوع زيارتگاه‌ها مي‌توان به بقعه شيخ كليني و شيخ صدوق اشاره كرد. حرم مطهر حضرت امام(ره) هم جزو همين دسته از زيارتگاه‌ها قرار مي‌گيرد.
بقعه امامزادگان
زيارتگاه‌هاي امامزادگان، تقريبا معروف‌ترين زيارتگاه‌هاي كشور است كه در هر استان كشور، تعدادي از آنها را مي‌توان يافت. بقاع متبركه فرزندان پيامبراكرم(ص) سال‌هاست زيارتگاه عاشقان خاندان وحي به‌حساب مي‌آيد. مرقد مطهر امامزادگان از نظر اداره اوقاف به 2دسته تقسيم مي‌شود؛ دسته اول كه تعدادشان بيشتر است همان امامزادگان بزرگواري هستند كه مردم از نسب آنها اطلاع ندارند، ولي مطمئن هستند كه اين بقاع متبركه متعلق به نوادگان ائمه(ع) است. دسته دوم هم بقاع متبركه امامزادگاني است كه شجره‌نامه كاملا مشخص دارند.
زيارت مجازي از خانه
اگر دلتان هواي زيارت كرده و امكان سر زدن به زيارتگاه‌هاي تهران را نداريد، شايد يك سفر مجازي بتواند كمي از دلتنگي‌تان كم كند. پيشنهاد ما به شما اين است كه سري به نشاني اينترنتيvirtualtour. tehran. ir بزنيد و پورتال گردشگري مجازي تهران را ببينيد. در اين پورتال تصاوير ۳۶۰ درجه‌اي و سه‌بعدي از زيارتگاه‌هاي شهر پيدا مي‌كنيد كه با بهترين كيفيت، شما را مهمان فضاي اين زيارتگاه‌ها مي‌كنند. كافي است روي بخش «اماكن مذهبي» كليك كنيد تا اطلاعات و تصاوير ۱۵ زيارتگاه شهر را ببينيد. اگر به اينترنت دسترسي نداريد، يك گزينه ديگر برايتان باقي مي‌ماند؛ شنيدن حال و هواي حرم مطهر امام رضا(ع) با خط تلفني ۵۱۱۲۰۰۳۳۳۴ اين البته به هيچ وجه جاي زيارت را نمي‌گيرد اما براي رفع دلتنگي گزينه خوبي به‌حساب مي‌آيد.
دخيل‌هايي كه حاجت روا نمي‌شوند
نمي‌شود به امامزاده برويد و خبري از دخيل‌هاي نخي و پارچه‌اي و قفل‌هاي فلزي نباشد. حاجت خواستن براي خيلي از زائران با دخيل بستن معنا پيدا مي‌كند و حاجت گرفتن براي خيلي‌هايشان با باز شدن دخيل‌هايي كه قبلا بسته بودند اما اين رسم قديمي هم يكي از مظاهر خرافات است كه به باورهاي ديني راه پيدا كرد.
مراجع عظام آيت‌الله وحيد خراساني، آيت‌الله ناصر مكارم شيرازي و آيت‌الله نوري همداني دخيل بستن را بدعت و خرافه مي‌دانند و مسلمانان را از اين كار نهي مي‌كنند.
دفتر آيت‌الله وحيد خراساني در پاسخ به استفتايي كه در اين‌باره صورت گرفته مي‌گويد: «باز كردن قفل براي مسئولان نگهداري اماكن متبركه مستلزم مشقات بسياري است. بهتر است به جاي اين كار نخ دل خود را به نخ دل حضرت دوست ببندند. انجام ندادن اين كار بهتر است؛ چرا كه بدعت و خرافات محسوب مي‌شود. اگر هزاران نفري كه براي زيارت به اين اماكن مي‌روند هر كدام‌يك نخ را به ضريح ببندند بازكردن اين نخ‌ها براي مسئولان حفظ و نگهداري اماكن متبركه مستلزم مشقات بسياري است.»
دفتر آيت‌الله ناصر مكارم‌شيرازي هم اينطور پاسخ مي‌دهد: «اين كار از خرافات است و از آن بپرهيزيد.»دفتر آيت‌الله نوري همداني هم دخيل بستن به ضريح اماكن متبركه را بدعت و حرام اعلام كرده است.