انگار همين ديروز بود كه با مناجات امام زين‌العابدين (ع) به استقبال مبارك‌ترين روزهاي سال رفتيم و حالا بايد دعاي 45صحيفه سجاديه را باز كنيم و همنوا با امام چهارم در وداع با ماه مبارك رمضان بگوييم. حالا كه سفره در حال جمع شدن است، وقت حساب و كتاب رسيده. بايد به شكرانه اين روزهاي رويايي كه توفيق دركش را داشتيم، دست در جيب كنيم و فطريه‌مان را بپردازيم. بايد زكات جانمان را بدهيم. در اين مطلب سعي كرده‌ايم نكاتي را درباره فطريه و كم و كيف پرداخت آن براي شما توضيح دهيم.
چه كساني بايد فطريه بپردازند؟
طبق احكام اسلامي پرداخت فطريه به كساني واجب مي‌شود كه در زمان غروب شب عيد فطر، يعني آخرين روز ماه مبارك رمضان شرايط لازم پرداختن فطريه را داشته باشند. اين افراد نه‌تنها براي خود بلكه بايد براي همه كساني كه نانخور او محسوب مي‌شوند فطريه كنار بگذارند؛ حتي اگر كسي كه نانخور او محسوب مي‌شود مسلمان نباشد. ساده‌ترش اين مي‌شود كه شما بايد به تعداد همه فرزندان مجرد خود و هر فرد ديگري كه سرپرستي‌اش را به‌عهده داريد فطريه بدهيد.
فطريه مهمان شب عيد فطر با كيست؟
داستان فطريه مهمان از آن مسائلي است كه گاهي اوقات باعث دردسر مي‌شود. اين مسئله بين مراجع تقليد، با اختلاف نظرهايي همراه شده است و مهمان و ميزبان بايد قبل از حساب و كتاب به‌نظر مرجع خود مراجعه كنند. مثلا امام‌خميني(ره) در اين‌باره فرموده است: «فطريه مهماني كه قبل از غروب شب عيد فطر با رضايت ميزبان وارد شده و نانخور حساب شود بر ميزبان واجب است».
از سوي ديگر فتواي مقام معظم رهبري اين است: «با يك شب، مهمان نانخور حساب نمي‌شود». البته مراجع ديگري هم هستند كه فطريه را برعهده ميزبان مي‌دانند، مثل مرحوم آيت‌الله بهجت(ره)؛ «اگر مهمان قبل از برآمدن هلال ماه شوال براي خوردن غذا آمده باشد- و لو بعدا نتواند غذا صرف كند- فطريه‌اش بر ميزبان واجب است.» با اين حال، اگر شخصي چند روز پيش از عيدفطر وارد خانه ميزبان شود و تا عيدفطر مهمان او باشد، درنظر تمام علما نانخور ميزبان است و بايد فطريه‌اش را بپردازد.
چه كساني از فطريه معاف مي‌شوند؟
نگران نباشيد! اسلام فكر همه جايش را كرده است. بعضي افراد به دلايلي خاص از پرداخت فطريه معاف هستند:
فقير: پرداخت فطريه شامل افراد فقير نمي‌شود. از نظر اسلام فقير كسي است كه هزينه امرار معاش متعارف يكساله خودش و نانخور‌هايش را به‌صورت يكجا يا به‌طور متناوب نداشته باشد. پس اگر كسي در شب عيد فطر خرجي يك‌سالش را ندارد اما شاغل است و هر ماه درآمدي دارد، فقير به‌حساب نمي‌آيد. كسي كه بيكار است ولي خرجي يك‌سال آينده‌اش را دارد فقير نيست اما كسي كه بيكار است و به‌اندازه خرجي يك‌سال آينده‌اش دارايي ندارد فقيراست.
نانخور:
نانخور‌ها يا عيال از پرداختن فطريه معافند و هزينه‌هايشان مي‌افتد گردن نان‌آور! فرقي هم ندارد نانخور‌ها بزرگ يا كوچك، عاقل يا غيرعاقل و مسلمان يا غير‌مسلمان باشند.
جنين در شكم مادر:
فطريه‌دادن براي بچه‌اي كه در شكم مادر است و هنوز متولد نشده واجب نيست چون طبيعتا نانخور به‌حساب نمي‌آيد!
نوزادي كه بعد از غروب رمضان به‌دنيا بيايد:
اگر نوزادي بعد از غروب آفتاب آخرين روز ماه مبارك رمضان به‌دنيا بيايد فطريه ندارد اما اگر نوزادي در ماه مبارك رمضان و قبل از غروب آفتاب آخرين روز اين ماه به دنيا بيايد، پدرش يا كسي كه مخارج مادر را مي‌دهد بايد فطريه‌اش را بپردازد.
دختري كه به خانه شوهر برود:
اگر دختري قبل از غروب آفتاب آخرين روز ماه مبارك رمضان به خانه شوهر برود و به‌طور رسمي زندگي مشترك خود را شروع كند، فطريه‌اش برعهده شوهر است اما اگر بعد از غروب آفتاب آخرين روز ماه رمضان به خانه شوهر برود، پدرش بايد فطريه او را بپردازد؛ يعني دختري كه عقد كرده ولي در خانه پدر زندگي مي‌كند، فطريه‌اش برعهده پدر اوست.
چقدر بايد فطريه بدهيم؟
مي‌رسيم به حساس‌ترين بحث؛ يعني ميزان فطريه. احتمالا قاعده شرعي‌اش را بدانيد كه بايد ۳كيلوگرم از قوت غالب را به‌عنوان فطريه كنار گذاشت. قوت غالب، يعني اصلي‌ترين غذاي شما در طول سال. احكام شرعي، اين قوت غالب را به ۶ دسته تقسيم كرده‌اند؛ برنج، گندم، جو، خرما، كشمش و ذرت. در روزگار ما بعيد است كه قوت غالب كسي كشمش و ذرت باشد، احتمالا بيشتر مردم مشتري ثابت نان و برنج هستند و طبيعتا بايد هزينه ۳ كيلو گندم و برنج را بپردازند.
مطمئن باشيد با پرداخت درست فطريه مالتان بركتي مضاعف پيدا مي‌كند. پس اگر قوت غالبتان برنج است، به‌خاطر چند هزار تومان خودتان را گول نزنيد كه ما هميشه نان مي‌خوريم و برنج اصلا به مزاجمان نمي‌سازد و اين حرف‌ها! ولي اگر حقيقتا اهل برنج نيستيد و بيشتر نان مصرف مي‌كنيد، هزينه 3 كيلو گندم را محاسبه كنيد كه امسال تقريبا حدود ۴هزار تومان مي‌شود؛ يعني اگر خانواده شما ۴ نفر هستند، بايد ۱۶هزار تومان فطريه پرداخت كنيد اما اگر برنجي هستيد، بايد هزينه ۳ كيلو برنج مصرفي خودتان را كنار بگذاريد. اعداد دقيق اين موارد معمولا از طريق دفاتر علما اعلام مي‌شود.
فطريه سادات چگونه است؟
حتما مي‌دانيد كه در احكام شرعي بر اين نكته تأكيد شده كه سادات نمي‌توانند از غيرسادات فطريه بگيرند. در اين موضوع بايد به ۲ نكته توجه كرد:
سرپرستي كه سيد نيست:
در اين صورت نمي‌تواند فطريه را به سيد بدهد، حتي اگر يك يا چند نفر از افراد تحت تكفل او سيد باشند. مثلا مردي كه هزينه مادر سيده‌اش را مي‌پردازد، باز هم به اين دليل كه خودش سيد نيست بايد فطريه را به غيرسادات بپردازد.
سرپرستي كه سيد است:
در اين صورت مي‌تواند فطريه خودش و افراد تحت تكفلش را به سادات يا غيرسادات بپردازد.
زمان پرداخت فطريه چه موقعي است؟
شما كه فطريه‌تان را كنار گذاشته‌ايد و قصد داريد اين تكليف شرعي را انجام دهيد، پس لطفا كمي زمان‌شناس هم باشيد و فطريه را در زمان مقرر پرداخت كنيد. درباره زمان پرداخت فطريه ۳ نكته وجود دارد:
قبل از نماز عيد فطر: اگر كسي مي‌خواهد نماز عيد فطر را بجا بياورد، احتياطا قبل از نماز عيد بايدفطريه‌اش را پرداخت كند.
بعد از نماز عيد فطر تا اذان ظهر: اگر كسي قصد اقامه نماز عيد فطر را ندارد تا زمان اذان ظهر عيد فطر فرصت دارد فطريه‌اش را بپردازد.
استثنا: اگر كسي به هر دليلي موفق نشد تا موقع اذان ظهر عيد فطر فطريه‌اش را پرداخت كند بايد در نخستين فرصت ممكن اين كار را انجام دهد. البته در اين حالت نبايد نيت ادا يا قضا كند. البته يادتان باشد كه زمان دقيق پرداخت فطريه بعد از غروب آخرين روز ماه مبارك رمضان است و پرداخت فطريه در اين ماه صحيح نيست.