همشهری آنلاین-مهدی تهرانی: در بین ژانرهای سینمایی قرابت چیز غریبی نیست. حتی گاهی ممکن است یک فیلم سینمایی در چندین ژانر طبقه بندی شود. گونه‌ی شرح حال بشرطی که از تمام قواعد ژانر استفاده کرده باشد؛ عمدتا با ژانر اقتباس ارتباط تنگاتنگ دارد. این مهم یکی از ویژگی‌های ژانر شرح حال است.
ابتدا باید نکته مهمی را در باره این ژانر در نظر بگیریم. بارها در هنگام دیدن یک فیلم سینمایی در سکانس افتتاحیه با این عبارت مواجه شده‌اید: این فیلم برمبنای یک رویداد حقیقی ساخته شده است. یا ممکن است در همین سکانس افتتاحیه این جمله را ببینید: این فیلم اقتباسی از فلان منبع و یا رمان است.
باید در نظر داشته باشید سینمای اقتباسی یا سینمایی برمبنای یک رویداد حقیقی و حتی ژانرتاریخی به لحاظ قواعد ژانر با گونه‌ی شرح حال متفاوتند.
روایت در سینمای شرح حال، تمام و کمال و انحصار در اختیار یک شخص است. سالروزها؛ تاریخ‌ها و حوادث با او معنا پیدا می‌کنند و در یک کلام این شخص است که مهم‌است و نه زمان و مکان به لحاظ فرم و محتوی فیلم.
در ژانر شرح حال عمدتا آنچه ساخته شده مربوط به مشاهیر است. افرادی که به هرحال در دنیا به دلایل مختلف فرهنگی؛ سیاسی؛ تاریخی و اجتماعی شناخته شده‌اند. حتی برخی از ساخته‌های این ژانر به دلیل شخصیت ضد فرهنگی و اقدامات غیر فرهنگی و حتی غیرانسانی برخی از این مشاهیر بوده است.
برای مثال برخی آثار که در باره هیتلر ساخته شده در این دسته بندی قرار می‌گیرد. همچنین ساخته‌هایی که در باره یاغی‌ها بوده‌اند؛ مانند دشمنان مردم ساخته مایکل مان محصول 2008 یا قتل جسی جیمز بدست رابرت فورد بزدل ساخته‌ی اندرو دومینیک محصول 2006 در ژانر شرح حال و برمبنای روایت یک ضد قهرمان شکل گرفته‌اند.
در این میان البته تولیداتی نیز بوده اند که قهرمان ماجرا برای یک جامعه یا ملت شناخته شده بوده اما با اکران این فیلم، شخص در سطح جهان مشهور( نه الزاما محبوب) شده است. برای مثال سالومون نورثاب ؛ قهرمان فیلم 12 سال بردگی ساخته‌ی استیو مک کوئین فیلمی که در اسکار 86 بهترین فیلم شناخته شد؛ یک شخصیت تقریبا ملی است که بیش از یک قرن از فوتش می‌گذرد اما بواسطه اکران این فیلم به فردی با هویت جهانی تبدیل گردید.
در سینمای شرح حال هیچ چیز براساس حدس و گمان نیست. واقعیت‌ها در باره نوع رفتار و شخصیت فرد باید براساس منابع مستند باشد. اگر این فرد زنده باشد به هرحال این منابع در دسترس‌تر و به لحاظ صحت و سقم قابل اعتناترند.
توجه داشته باشیم که قرار نیست یک فیلم شرح حال حتما به تمام زندگی یک فرد بپردازد. البته این روند خالی از اشکال است که یک فیلم سینمایی بیوگرافیک کل زندگانی فرد را در بر بگیرد اما در نظر بگیرید که عمده شرح حال اشخاص نقاط عطف دارد. در سینمای شرح حال عمدتا این نقاط عطف با شدت و قوت بیشتری روایتگری می شوند. این از مهمترین قواعد ژانر شرح حال است.
برای مثال فیلم فراست-نیکسون ساخته‌ی ران هاوارد محصول 2008 به بخشی از زندگی ریچارد نیکسون و دیوید فراست پرداخته می‌شود. بخشی بسیار مهم که در آن نیکسون مغرور اما از اسب افتاده مقابل دوربین دیوید فراست قرار می‌گیرد تا در باره ماجرای واترگیت با وی گفتگو کند.
بر این مبنا فراست-نیکسون یک فیلم شرح حال صرف نیست.اگرچه بخش مهمی از زندگی سیاسی نیکسون را بزرگ نمایی می‌کند. حتی این فیلم برای دیوید فراست نیز فیلمی در ژانر بیوگرافیک نیست. فراست -نیکسون در جا می‌تواند به گونه‌ی تاریخی-سیاسی و حتی درام تعلق بگیرد.
فیلم رکن پنجم ساخته‌ی بیل کاندن محصول 2013 نیز اینگونه است. رکن پنجم در باره اقدامات افشاگرانه‌ی جولیان آسانژ است اما داستانک‌های فیلم فقط بخش خاصی از زندگی او را بازگو می‌کنند. از این رو رکن پنجم نیز نمی‌تواند یک فیلم بیوگرافیک کامل باشد.
کاپیتان فیلیپس ساخته‌ی پاول گرین گراس محصول 2013 نیز فیلمی است که حدود 48 ساعت اسارت ناخدا ریچارد فیلیپس در دست دزدان دریایی سومالیایی را روایت می‌کند. کاپیتان فیلیپس یک روایت زندگی نامه‌ای کامل نیست اما بخش مهمی از زندگی ریچارد فیلیپس را بازگو می‌کند.
حال فیلم نیکسون ساخته‌ی الیور استون محصول 1995 با بازی آنتونی هاپکینز در نقش ریچارد نیکسون، را در نظر بگیرید.که یک فیلم بیوگرافیک محض است. چرا که روایت؛ تماما در اختیار کاراکتر نیکسون است و او محوریت بر تمام داستانک‌ها دارد.
فیلم دبلیو دیگر ساخته‌ی الیور استون محصول 2008 که زندگی سیاسی جورج دبلیو بوش رئیس جمهور پیشین ایالات متحده آمریکا را روایت می‌کند نیز یکی دیگر از این مثالها می‌تواند باشد.
سینمای شرح حال حتی می‌تواند به لحاظ ساختار و سبک تولید نیز متنوع باشد. آثار شاخصی حتی به صورت گونه‌ی‌انیمیشن در ژانر شرح حال تولید شده‌اند. برای مثال کارتون تحسین شده باد می وزد محصول 2013 ساخته‌ی هایائو میازاکی استاد برجسته سبک انیمیشن سنتی سینمای جهان؛ روایتش شرح حال و زندگی جیرو هوریکوشی نابغه‌ی صنعت هوا و فضای ژاپن است.
نکته مهم دیگر در ژانر شرح حال؛ حقیقت است. بسیاری از ساخته‌ها در این گونه؛ بر مبنای رمان و کتاب و اسناد نوشتاری ساخته شده‌اند. این بسیار مهم است که فیلمنامه‌ی نهایی با اعتدال به رشته تحریر در آمده باشد. البته به دفعات اثبات شده که تماشاگران و منتقدان به هرحال یا در زمان اکران و یا حتی مدتها بعد نسبت به فیلم‌های بیوگرافیک که حقیقت را نگفته باشند واکنش نشان داده‌اند.
در ذیل نمونه یادداشت‌ها و نقدهایی را می‌بینید که پیش از این در صفحه سینما و تلویزیون همشهری آنلاین و مرتبط با ژانر شرح حال یا بیوگرافیک؛ ارائه شده بودند:
- فراست-نیکسون: تلنگر به حافظه/ساخته ران هاوارد؛ محصول 2008
- 12سال بردگی: نوستالژی آزادی از دست رفته/ ساخته استیو مک کوئین؛ محصول 2013
- باد می‌وزد: با این انیمیشن عاشق شوید/ ساخته هایائو میازاکی؛ محصول 2013
- باشگاه خریداران دالاس: نگاه روشن به آینده/ ساخته ژان مارک والی؛ محصول 2013
- خدمتکار: مروارید کوچک/ ساخته تیت تیلور؛ 2011
- داخل طوفان: حقارت‌های خاکستری وینستون/ ساخته تاد اس سولیوان؛ محصول 2009
- دبلیو: یک زندگی پر از هیچ/ ساخته اولیور استون؛ 2008
- درون لوین دیویس/ ساخته برادران کوئن؛ محصول 2013
- دشمنان مردم/ ساخته مایکل مان؛ محصول 2008
- سخنرانی پادشاه/ ساخته تام هوپر؛ محصول 2010