بي‌احتياطي راننده، بي‌توجهي وزارت راه و سازمان استاندارد و تخلف شركت سازنده، 4مقصر در تصادف مرگباري بودند كه شهريور سال 92رخ داد و شايد تا سال‌ها بعد نيز از ذهن‌ها پاك نشود.آن شب يك دستگاه اتوبوس اسكانيا از اصفهان به سمت تهران در حركت بود كه در كيلومتر 28 آزادراه قم - تهران دچار حادثه‌اي وحشتناك شد. لاستيك جلوي اتوبوس ناگهان تركيد و اتوبوس پس از برخورد با خودروي هوندا از مسير منحرف شد و با شكستن گاردريل وسط آزادراه، وارد لاين مخالف شد. اين حادثه در حالي رخ داد كه يك اتوبوس اسكانيا همزمان در لاين مخالف و از تهران به مقصد اردكان يزد در حركت بود.
راننده اتوبوس دوم با ديدن اتوبوسي كه وارد مسير او شده بود تغيير مسير داد اما اين عكس‌العمل هم نتوانست ناجي مسافران شود. هر دو اتوبوس از روبه‌رو با هم به‌شدت برخورد كردند و آتش گرفتند. به‌دنبال اين حادثه، مسافراني كه هنوز زنده بودند، براي خروج از اتوبوس‌ها به تكاپو افتادند؛ درهاي اتوبوس باز نمي‌شد و تنها راه خروج آنها شكستن شيشه‌هاي پنجره‌ها بود. درحالي‌كه دود و شعله‌هاي آتش به داخل اتوبوس‌ها نفوذ كرده بود، عده‌اي توانستند با شكستن شيشه‌ها خود را به بيرون پرت كنند و جان سالم به در ببرند اما شدت آتش‌سوزي و دود به حدي بود كه عده زيادي از سرنشينان هردو خودرو موفق به فرار نشدند و جانشان را از دست دادند. اينگونه بود كه اين حادثه جان 44نفر را گرفت و عده زيادي را راهي بيمارستان كرد.
- شناسايي مقصر؛ خواسته خانواده‌ها
پس از تصادف و با شكايت خانواده قربانيان، ابتدا يك هيأت 5نفره كارشناسي، مأمور بررسي علل حادثه شدند اما به‌دليل اينكه در گزارش آنها برخي موارد لحاظ نشده بود، پرونده در اختيار هيأت 7نفره قرار گرفت. پس از تهيه گزارش اين هيأت، خانواده قربانيان كه عقيده داشتند در اين گزارش تمامي جوانب درنظر گرفته نشده است، به آن اعتراض كردند و با حضور در شعبه دوازدهم بازپرسي در دادسراي عمومي و انقلاب قم خواستار به‌كار گرفتن هيأت 9نفره كارشناسي براي بررسي پرونده شدند.
به اين ترتيب بود كه 9نفر از كارشناسان دادگستري مأمور شدند تا با مطالعه پرونده، شنيدن حرف‌هاي مطلعين و مصدومان، بررسي محل حادثه و خودروهاي حادثه ديده، بررسي مدارك مربوط به استانداردهاي اعطايي به شركت خودروساز و مطابقت آنها با اتوبوس‌هاي حادثه ديده، حضور در محل كارخانه اتوبوس‌سازي و بازديد از خط توليد و بررسي كيفيت قطعات توليدي و اظهارات ناظرين تصادف با نگاه به حوادث متعدد اتوبوس اسكانيا در زمان‌هاي قبل و بعد از اين تصادف و مطالعه و بررسي تحقيقات صورت گرفته، نظر كارشناسي و فني خود را درخصوص علت يا علل حادثه و عوامل تشديدكننده آن و همچنين شناسايي مقصر يا مقصران ظرف 15روز اعلام كنند.
- اعلام مقصران
هيأت 9نفره پس از پايان بررسيهاي گسترده‌اي كه درخصوص اين حادثه انجام داد درنهايت گزارشي را در 20صفحه تكميل كرد كه خبرگزاري فارس روز گذشته به انتشار آن پرداخت. در صفحات 19و 20اين گزارش، 4علت اصلي و مقصران وقوع سانحه به تفكيك بيان شده است. در اين نظريه كارشناسي آمده است: علل وقوع و عوامل تشديدكننده و مقصران حادثه به شرح زير تعيين مي‌شود:
اول: بي‌احتياطي و نقض مفاد ماده 119آيين‌نامه راهنمايي و رانندگي از جانب راننده اتوبوس اول به‌علت تغيير مسير و تجاوز به چپ.
دوم: عدم‌رعايت ضوابط فني و ايمني و نقص ساختار اتوبوس به‌دليل عدم‌رعايت استحكام لازم در استقرار صندلي‌هاي مسافران، نقص ايمني در مخزن سوخت (عدم‌رعايت ظرفيت، ضخامت ورق و استقرار مناسب) و نقص ايمني در عقب (باز نشدن در مواقع اضطراري) از جانب شركت عقاب افشان.
سوم: عدم‌رعايت نظامات دولتي از جانب وزارت راه و شهرسازي به‌دليل نداشتن مقاومت و استحكام لازم حفاظ‌هاي مياني (گاردريل) براي گروه «M3» (وسايل نقليه سنگين) كه نقص مؤثر راه در تصادف به شمار مي‌رود.
چهارم: عدم‌رعايت نظامات دولتي و نقض مواد 3و 4قانون اصلاح قوانين و مقررات مؤسسه تحقيقات صنعتي ايران از جانب سازمان ملي استاندارد ايران به‌علت عدم‌تدوين مناسب استانداردها، عدم‌نظارت، عدم‌انطباق استانداردها به‌طور دقيق و فرايندي در زمان توليد و ناكافي بودن استانداردهاي ايمني و عملكردي در صنعت خودرو به‌ويژه خودروهاي عمومي مثل اتوبوس. همچنين در اين گزارش آمده است كه راننده اتوبوس اول(اتوبوسي كه از اصفهان به سمت تهران در حركت بود) نسبت به همه خسارات وارده به سواري هوندا نيز مسئول است.
- جاده، مرگ را فرياد مي‌زند
اين گزارش در حالي از سوي كارشناسان رسمي دادگستري منتشر شده كه با نگاهي به حوادث متعدد جاده‌اي، مي‌توان رد پاي برخي از مقصران معرفي شده را در بسياري از تصادفات مرگبار جاده‌اي ديگر هم مشاهده كرد. جدا از راننده‌ها و نقص ايمني در خودروها كه دليل بسياري از تصادفات جاده‌اي هستند، خود جاده‌ها نيز سهم بسزايي در اين تصادفات مرگبار دارند. نبود تابلوهاي رانندگي در برخي از جاده‌ها، استفاده نكردن از حفاظ و گاردريل‌هاي مناسب، نبود روشنايي كافي و عدم‌مهندسي درست جاده‌ها از عمده دلايلي هستند كه جاده‌ها را در فهرست مقصران اصلي تصادفات مرگبار قرار مي‌دهند؛ موضوعي كه طي سال‌هاي اخير، كارشناسان پليس راهنمايي و رانندگي نيز به بيان آن پرداخته‌اند.
يكي از حوادث مرگباري كه جاده نقش مهمي در وقوع آن داشت، شهريور سال 91در جاده شيراز- كازرون رخ داد. آن روز يك دستگاه اتوبوس ولوو كه حامل زائران كربلا به مقصد بندرعباس بود، در 45كيلومتري شيراز، از جاده منحرف و واژگون شد. در اين حادثه 20نفر از مسافران اتوبوس جان سپردند و 23نفر ديگر دچار جراحت شدند. در آن زمان رئيس مركز فرماندهي و كنترل ترافيك پليس راهور گفت: راننده اين اتوبوس به‌دليل ناآشنايي با جاده در سراشيبي، سرعت مطمئنه را رعايت نكرده و به همين دليل دچار حادثه شده است. به گفته وي، طبق نظريه تيم‌هاي كارشناسي، در اين حادثه راننده اتوبوس به ميزان 50درصد و جاده نيز به‌علت مشكلات مهندسي به ميزان 50درصد مقصر شناخته شدند.
- مرگ نخبه علمي
مرگ نخبه علمي در تصادف خودرو با قطار، يكي ديگر حوادثي بود كه نبود تابلوهاي هشدار‌دهنده و نقص گاردريل از دلايل اصلي آن معرفي شد. در اين حادثه كه مرداد امسال و در كمربندي شهر اراك رخ داد يك دستگاه خودروي ال 90با يك دستگاه پژو برخورد كرد كه به‌دنبال آن خودروي پژو به پايين پل سقوط و با قطاري كه در حال عبور از آنجا بود برخورد كرد. در اين حادثه 4نفر ازجمله يكي از نخبه‌هاي علمي كشور جانش را از دست داد و كارشناسان پليس در بررسيهاي خود، خودرو ال 90را به ميزان 50درصد و عدم‌رعايت نظامات دولتي به‌علت عدم‌نصب گاردريل و حفاظ ايمن در كناره پل و نبود تابلوهاي هشداري را نيز به ميزان 50درصد مقصر اين حادثه اعلام كردند.
در تصادفي ديگر كه آن هم به‌دليل نبود گاردريل در شيراز رخ داد، يك دستگاه سواري فولكس گل در مسير شمال به جنوب بلوار شهيد چمران با يك خودروي ديگر برخورد كرد و به لاين مخالف پرتاب شد. در لاين مخالف يك خودروي پرايد كه سرويس مدرسه بود، در حركت بود. خودروي گل روي سرويس مدرسه فرود آمد و در اين حادثه راننده سرويس مدرسه و 2نفر از دانش‌آموزان جان باختند. به گفته رئيس پليس ترافيك شهري شيراز، يكي از دلايل اصلي اين حادثه نبود گاردريل در وسط خيابان بود كه مي‌توانست از پرت شدن خودروي گل به لاين مخالف جلوگيري كند. مرور اين حوادث و ده‌ها حادثه ديگر كه طي سال‌هاي اخير در جاده‌هاي كشور رخ داده است نشان مي‌دهد كه جاده‌ها از مقصران اصلي تصادفات مرگباري هستند كه در شهرهاي مختلف كشور رخ مي‌دهند و درصورت بي‌توجهي به آنها، ممكن است هر لحظه حادثه مرگبار ديگري را هم رقم بزنند.
- وقتي گاردريل‌ها كم مي‌آورند
يكي از عوامل معرفي شده در تصادف آزادراه قم-تهران، گاردريل‌هايي است كه در اين آزادراه مورد استفاده قرار گرفته است. حفاظ ايمني موجود در سرتاسر آزادراه از نوع گاردريل دوموج متداول در ايران و داراي رده عملكردي N2 در استاندارد اروپاست. رده عملكردي N2براي برخورد وسيله نقليه سواري درنظر گرفته شده، به‌طوري‌كه آزمايش‌هاي استاندارد اين تيپ حفاظ براي عملكرد خودروهايي با وزن حدود هزاركيلوگرم و با سرعت 100كيلومتر بر ساعت و زاويه 20درجه آزمايش شده و نمره قبولي نيز گرفته است. در تصادف بزرگراه تهران- قم علاوه بر اتوبوس اسكانيا، 2سواري هوندا و پژو كه در اين تصادف آسيب ديدند با گاردريل طولي جاده برخورد كردند كه توقف آنها پس از اين برخورد نشان مي‌دهد كه عملكرد گاردريل‌ها تنها براي خودروهاي سواري مثبت است و در حقيقت اين گاردريل‌ها درصورت برخورد خودروهاي سنگين كم مي‌آورند و قادر به متوقف كردن آنها نيستند.