كه معاون بهداشتي دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي شناسايي نخستين مورد ابتلا به وبا در استان تهران را تأييد كرد، سرعت انتشار خبر از سرعت انتشار يك بيماري واگيردار هم بيشتر شد. وبا آنقدر ترسناك هست كه حتي شايعه انتشارش هم باعث اضطراب مردم شود. در سال‌هاي گذشته هر چند وقت يك‌بار نسبت به‌احتمال شيوع وبا هشدار داده شده اما امسال چقدر بايد نگران باشيم؟ شايعه‌ها چقدر تا واقعيت فاصله دارند و آيا بايد از شناسايي يك مورد وبا در تهران بترسيم يا نه؟!
- داستان وبا
وبا بيماري امروز و ديروز نيست. رد وبا را در نوشته‌هاي سانسكريت و آثار بقراط مي‌شود به‌عنوان اسهالي مرگ‌آور زد. ايراني‌ها وبا را «مرض‌موت» يا «مرگامرگي» ناميد‌ه‌اند. وبا را در گذشته بيماري فقر مي‌ناميدند كه البته خودش هم فقر مي‌آورد. وبا محصول سال‌هاي قحطي بود و وقتي مي‌آمد، قحطي هم مي‌آورد. اما حالا وبا را بايد نه بيماري فقر و نه محصول قحطي بلكه نتيجه بي‌اطلاعي درباره اهميت رعايت بهداشت دانست. هرچنداين بيماري بيشتر از نقاط محروم و مناطقي كه آب آشاميدني مناسبي ندارند شروع مي‌شود،گسترش آن در شهرهاي بزرگ‌تر نتيجه بي‌توجهي به رعايت بهداشت فردي و عمومي است؛ موضوعي كه هميشه كارشناسان نسبت به آن هشدار داده‌اند.
يكي از نخستين گزارش‌هاي شيوع وبا در ايران مربوط به دوران سلطنت آقامحمد‌خان قاجار است. در سال1244 در زمان سلطنت فتحعلي‌شاه قاجار هم سري به تهران زد. در دوران ناصرالد‌ين شاه هم وبا طوري به جان مردم افتاد كه موجب فرار گروهي از تهران شد. سال۱۲۷۷ در تبريز ۲۴۷۴ نفر و در سال۱۲۸۲، چهل‌هزار نفر مردند و سال ۱۲۸۸ روزي ۲۰۰ تا ۴۰۰ نفر در كوچه و بازار و محله‌هاي تهران قرباني مي‌شد‌ند. اميركبير براي ريشه كني وبا در ايران در محيط‌هاي عمومي امكان شست‌وشوي دست‌ها را فراهم كرد و جزوه‌هاي آموزشي هم چاپ كرد. با لوله‌كشي آب تهران در سال ۱۳۳۴ وبا هرگز همه گير نشد اما هرچند وقت سر و كله‌اش پيدا مي‌شد. از سال1344 كه تعداد زيادي مردند تا همين سال1377 كه 11هزار مورد مبتلا در ايران شناسايي شد. رقم عجيب 11هزار در سال77، حالا به يك مورد در سال93 كاهش يافته ولي هنوز هم نگراني‌هايي هست اما چرا ؟!
- نگران نباشيد
مدير اداره بيماري‌هاي واگيردار وزارت بهداشت در پاسخ به اين پرسش كه چقدر بايد از شناسايي يك مورد مبتلا به وبا در تهران نگران باشيم، همه‌‌چيز را تمام‌شده مي‌داند و توضيح مي‌دهد كه ديگر حتي از آن يك مورد هم خبري نيست:«اين خبر صحت ندارد. بيمار مبتلا فردي بود كه به‌طور غيرقانوني از يكي از كشورهاي شرقي به كشور آمده بود كه بلافاصله شناسايي و درمان شد.» درسال‌هاي گذشته هم مواردي از ورود وبا به كشور از طريق مرزهاي شرقي گزارش شده بود.
دكتر محمدمهدي گويا از جلسات منظم وزارت‌هاي بهداشت و نيرو براي كنترل آب مي‌گويد و توضيح مي‌دهد: از چند‌ماه قبل و در مجموع سالانه تمهيدات لازم براي كنترل وبا از ساير كشورهاي مرزي انجام شده و مرزهاي سيستان و بلوچستان، كرمان و خراسان در اين مورد به دقت كنترل مي‌شود. وزارت بهداشت بيشتر از مردم براي حفظ و تأمين سلامت مردم حساس است.»
گويا انتشار اخباري مبني بر اينكه هر 5 سال يك‌بار بيماري وبا اپيدمي مي‌شود را رد مي‌كند و مي‌گويد: «با اين دقت نمي‌توان پيش‌بيني كرد اما مي‌توان گفت كه وبا به‌دليل شرايط آب و هوايي در برخي از سال‌ها احتمال بروز آن بيشتر است.»
- آمار چه مي‌گويد؟
آمار ابتلا به وبا چندان منظم منتشر نمي‌شود. بامرور فوري آرشيو اخبار چند سال گذشته مي‌شود به 57 مورد ابتلا در سال86 به‌دنبال اپيدمي 26هزار نفري در عراق رسيد. سال 87هم خبر ابتلاي 84 نفر منتشر شده كه 3مورد هم مربوط به تهران بوده است. ديگر از آمار خبري نيست تا سال91 كه نزديك به 200نفر در كشور شناسايي شده‌اند. اين آمار در سال92 بيشتر از 256نفر اعلام مي‌شود. در اين سال به گفته وزارت بهداشت 243هزارو64 نمونه مشكوك به آزمايشگاه‌هاي تشخيص وباي كشور ارسال مي‌شود كه نتيجه 256 ابتلا بود. مردان، حدود 91درصد و زنان كمتر از 10درصد مبتلايان به وبا در سال92 كشور را تشكيل مي‌دادند. از اين تعداد 75درصد مبتلايان ساكن روستاها و 25درصد ساكن شهر‌ها بوده‌اند.
اينكه وبا براساس آمار رسمي در 2 سال گذشته بيشتر از 200مورد بوده و اينكه در سال‌جاري فقط يك مورد شناسايي شده را چگونه بايد تفسير كرد؟ آيا اين مي‌تواند به‌معناي پنهانكاري در آمار و انتشار اخبار براي حفظ آرامش جامعه باشد؟ مشاور معاونت نظارت راهبردي رئيس‌جمهور در پاسخ به همشهري مي‌گويد: «بدون ترديد مردم نسبت به مسائل سلامت خود بسيار حساس هستند و نسبت به شايعات يا برخي از مسائل كه مستند و يا غيرمستند درباره سلامت مطرح مي‌شود دچار فشارهاي عصبي و رواني مي‌شوند.
بنابراين مهم است كه مقامات مسئول در وزارت بهداشت به‌طور مستمر شرايط جامعه را از حيث مسائل، چالش‌ها و تنش‌هاي بهداشتي و درماني رصد كرده و پاسخگو باشند. اين رصدكردن بايد در سطح استان‌ها و شهرستان‌ها هم صورت گيرد.» دكتر محمدرضا واعظ مهدوي با اشاره به اينكه در كشورهاي پيشرفته روزنامه‌هاي محلي و اطلاع‌رساني‌هايي كه ساير سازمان‌ها و دستگاه‌هاي محلي در اين زمينه مي‌كنند نقش برجسته‌اي در كنترل بيماري‌ها بازي مي‌كند، مي‌گويد: «البته در ايران هم وزارت بهداشت ساختاري را براي آموزش سلامت مردم دارد كه اطلاع‌رساني درباره انواع بيماري‌هاي واگيردار و غيرواگير در اين ساختار جايگاه ويژه‌اي دارد.
آنچه مردم بايد بدانند آن است كه سازوكارهاي وزارت بهداشت براي كنترل و ثبت بيماري وبا بسيار دقيق، متقن و حساب‌شده است. اين هم به‌دليل آن است كه در گذشته بيماري وبا در ايران همه‌گيري داشته است. به‌همين دليل در زمينه وبا چنانچه حتي موردي مشكوك ديده شود بلافاصله توسط ساختارهاي مربوط به اداره بيماري‌هاي وزارت بهداشت پيگيري مي‌شود. در اين زمينه پنهانكاري نمي‌شود و هشدارهاي لازم هم به اطلاع مردم مي‌رسد.» البته اين را هم نبايد ناديده گرفت كه اعلام آمار سال‌هاي 91 و 92 مربوط به ماه‌هاي پاياني است، شايد كه امسال هم به اسفند برسد، آمار مشابهي داشته باشيم اما هرچه هست حالا اوضاع تحت‌كنترل است. تنها مي‌ماند هشدار دائم پزشكان براي رعايت بهداشت.