بعثه در لغت عربي به معاني مختلف اعم از تسريع، سفر، اردوکشي و هيأت و نمايندگان اعزامي كاربرد دارد و وقتي در معناي «هيأت و نمايندگان اعزامي» با «حج» همراه مي‌شود، تلقي نمايندگان اعزامي كشور اسلامي به موسم حج را متبادر مي‌كند.
بعثه در زبان عربي به صورت تركيب‌هاي ديگري اعم از «بِعْثَةٌ عَسْكَرِيَّة» (هيأت نظامى)؛ «بِعْثَةٌ ثقَافِيَّة» (هيأت فرهنگى)، «بَعِثةُ دبلوماسية» (هيات سياسي، نمايندگان سياسي)؛ «بعثة شَرف» (هيات تشريفات، گروه تشريفات، هيات افتخاري)؛ «بَعِثةُ صدقة» (هيات دوستي)؛ «بَعِثةُ علمية» (هيات علمي، هيات تحقيقاتي) و «بَعِثةُ ولاء» (هيات دوستي) كاربرد دارد.
بيش از 50 كشور اسلامي كه هر ساله زائران آنها براي انجام مناسك حج عازم مدينه منوره و مكه مكرمه مي‌شوند، هيات‌هايي رسمي به عربستان سعودي اعزام مي‌كنند كه داراي محل استقرار مشخصي در مدينه و مكه بوده و پرچم كشور مربوطه را بر فراز آن محل برافراشته مي‌كنند.
هيات اعزامي هر كدام از كشورها به عربستان سعودي در موسم حج، كارگزاران حج آن كشور محسوب مي‌شوند كه رسيدگي به امور رفاهي زائران كشور خود را بر عهده دارند. البته بعثه‌هاي حج كشورهاي مختلف در زمينه سطح كمي و كيفي خدمت‌رساني به زائران خود متفاوت هستند؛ در عين حال روساي بعثه‌هاي حج كشورهاي مختلف در ايام حج طي ديدارهايي كه صورت مي‌دهند، سعي در كسب تجربه از يكديگر براي ارتقاي سطح خدمت‌رساني به زائران كشور خود هستند.
بعثه‌هاي حج علاوه بر مأموريت‌هاي اجرايي در خدمت‌رساني به زائران، به عنوان تشكيلاتي‌ترين مجموعه‌ها در زمينه ساماندهي فعاليت‌هاي ديني و فرهنگي زائران سرزمين وحي محسوب شده و به عنوان نماينده رسمي كشور خود، احياي بعد سياسي و اجتماعي حج به معناي بهره‌گيري از ظرفيت اين فريضه براي تقويت وحدت و برادري امت اسلامي و آسيب‌شناسي مشكلات مسلمانان و كشورهاي اسلامي و همچنين راه‌حل‌يابي براي آنها را در دستور كار دارند.
با اين وجود، ساختار هيات اعزامي جمهوري اسلامي ايران به عربستان سعودي، ويژگي‌هايي نسبت به بعثه‌هاي حج ساير كشورها دارد كه مهمترين آن جداسازي مسئوليت سياستگذاري و ساماندهي امور و مراسم فرهنگي و ديني از مسئوليت‌هاي اجرايي حج است.
سياستگذاري و ساماندهي امور و مراسم فرهنگي، ديني و تبليغي و عهده‌داري احياي ظرفيت‌هاي سياسي و اجتماعي حج كه اغلب در قالب ديدار با روساي بعثه‌ها و هيات‌هاي اعزامي ساير كشورهاي اسلامي تبلور پيدا مي‌كند، بر عهده بعثه حج جمهوري اسلامي اسلامي ايران است كه رياست آن بر عهده نماينده ولي فقيه در امور حج و زيارت قرار دارد.
نماينده ولي فقيه در امور حج و زيارت كه با حكمي از سوي مقام معظم رهبري منصوب مي‌شود، سرپرست حجاج ايراني نيز است كه بر روند خدمت‌رساني به زائران نظارت مي‌كند.
اما كارگزاران اجرايي حج كه عهده‌دار ساماندهي امور انتقال و اعزام زائران به عربستان؛ اسكان، تغذيه و حمل‌ونقل زائران در داخل عربستان سعودي و همچنين برافراشتن چادرهاي حجاج ايراني در عرفات و منا هستند نيز در قالب سازمان حج و زيارت كه يك معاونت از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي محسوب مي‌شود و رييس آن را وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي منصوب مي‌كند، فعاليت مي‌كنند.
در كنار اين دو مأموريت مهم، مركز پزشكي حج و زيارت به عنوان زيرمجموعه جمعيت هلال احمر جمهوري اسلامي ايران، با اعزام پزشكان متخصص و عمومي و پرستاران، همچنين با برپا نمودن درمانگاه‌ها و بيمارستان‌هاي ايراني و داير كردن داروخانه‌هايي در مدينه منوره و مكه مكرمه، در زمينه ارائه خدمات بهداشتي و درماني به زائران ايراني فعاليت مي‌كنند.
گفتني است علاوه بر بعثه حج جمهوري اسلامي ايران، بعثه‌ها و دفاتر نمايندگان مراجع عظام تقليد شيعه از جمله حضرات آیات مکارم شیرازی، موسوی اردبیلی، سیستانی، حکیم، وحید خراسانی، فیاضی، نوری همدانی، سبحانی، صافی گلپایگانی، حسینی زنجانی، شبیری زنجانی، حسینی حائری، شاهرودی و جوادی آملی نيز در موسم حج در عربستان سعودي داير مي‌شود كه هيات‌هاي اعزامي اين مراجع عظام، در محل استقرارشان پذيراي مقلدان و عاشقان مرجعيت بوده و به سوالات شرعي آنها پاسخ مي‌دهند.
فعاليت بعثه حج جمهوري اسلامي ايران بر خلاف بعثه‌هاي بسياري كشورها، محدود به موسم حج نشده بلكه در ايام عمره نيز بعثه حج ايران در مدينه منوره و مكه مكرمه فعال است.