دانش‌آموزان هم اين پول را خرج خوراكي‌هايي خواهند كرد كه در بوفه مدارس فروخته مي‌شود. به اين ترتيب بوفه مدارس مهم مي‌شود، حتي گاهي به اندازه آشپزخانه منازل.در سال‌هاي اخير سعي شده با بخشنامه‌هاي متعدد بوفه مدارس سالم‌سازي شود ولي در عمل چنين اتفاقي در همه بوفه‌ها نيفتاده است. در شرايطي كه بودجه مدرسه كفاف امور فرهنگي دانش‌آموزان را نمي‌دهد، بوفه به محل درآمد مدرسه تبديل شده است.
«قاسم اميري» كه چند وقتي است بازنشسته شده و تجربه معلمي، مديري و ناظمي در مدرسه را دارد، در مورد وضعيت بوفه مدارس مي‌گويد: بهتر است دور بوفه مدارس يك خط قرمز بكشيد. بيشتر مديرها بوفه را به كساني- عموما به سرايدار مدرسه- اجاره مي‌دهند كه بتوانند از آن درآمد بيشتري كسب كنند. اين فرد هم هدفش تغذيه سالم دانش‌آموز نيست. هر سال در مورد تغذيه سالم بخشنامه صادر مي‌شود ولي از اجرا خبري نيست. بوفه‌اي كه سوسيس و كالباس و چيپس و پفك نفروشد، سود نخواهد داشت.
- سيب‌زميني سرخ شده در مدرسه
پاي صحبت هر معلمي كه بنشيني، از مشكلات تغذيه دانش‌آموزان حرف‌ها و نكات زيادي دارد. يك معلم بازنشسته ديگر به همشهري مي‌گويد: اعضاي خانواده‌اي كه تا ديروقت پاي تلويزيون مي‌نشينند، صبح نمي‌توانند به‌موقع از خواب بيدار شوند، در نتيجه نخستين چيزي كه حذف مي‌شود صبحانه است. در بهترين حالت دانش‌آموز خودش را با كيك سير مي‌كنداينكه بعضي خانواده‌ها حتي توان خريد شير را ندارند هم يك واقعيت است. در نتيجه در دراز‌مدت دانش‌آموز دچار سوء‌تغذيه و اختلال در رشد مي‌شود. اين اختلال در دوران بلوغ بيشتر خود را نشان مي‌دهد. پفك در لحظه كودك را سير مي‌كند ولي نيروي كافي را براي بدن او تأمين نمي‌كند.
او از مقايسه دانش‌آموزاني كه تغذيه درستي داشته‌اند با آنهايي كه شكم‌شان را با خوراكي‌هاي بوفه پر مي‌كرده‌اند مي‌گويد: دانش‌آموزي كه تغذيه سالمي دارد دريافت بهتري از مباحث درسي خواهد داشت. بچه‌هايي كه صبحانه نمي‌خورند امتحانات را به خوبي سپري نمي‌كنند. حتي اگر در بوفه مدارس مواد غذايي سالم توزيع شود، باز جاي صبحانه‌اي كه در منزل صرف مي‌شود و لقمه و ميوه‌اي كه خانواده‌ها براي بچه‌شان مي‌گذارند را نمي‌گيرد. چند سال پيش طرحي براي شير و كيك اجرا شد كه در ابتدا خوب بود ولي به‌دليل مشكلات اجرايي كلا منتفي شد.
خانم احيا رضايي، معلم مدرسه دوره متوسطه كه 28سال سابقه كار دارد هم با تأييد حرف‌هاي اين معلم بازنشسته مي‌گويد: بوفه مدارس براي سود مالي اجاره داده مي‌شود. هنوز هستند مدارسي كه در بوفه‌شان اسنك، ذرت مكزيكي چرب، سيب‌زميني سرخ‌شده، ساندويچ فلافل كه ارزش غذايي مناسبي ندارند، توزيع مي‌شود.
او از طرحي مي‌گويد كه براساس آن قرار بود اعضاي اوليا و مربيان غذاي بوفه را تهيه كنند و بوفه مدارس غذاي خانگي بدهند؛ «چند سال پيش مادران براي يك وعده از تغذيه بچه‌ها اولويه يا غذا‌هاي ساده خانگي ديگري تهيه مي‌كردند و سود حاصل از فروش آن را هم به يك خيريه اهدا مي‌كردند كه اين طرح هم ادامه پيدا نكرد.»
تجربه و مشاهدات يك مدير باسابقه مدرسه هم تأييد مي‌كند كه بيشتر خانواده‌ها وظيفه ميان وعده فرزندان‌شان را به بوفه‌ها واگذار كرده‌اند. او مي‌گويد: متأسفانه بيشتر مادرها وقتي مي‌بينند كه بچه مي‌تواند از عهده كار‌هاي خود بربيايد، صبحانه را رها مي‌كنند. بچه خودش از خواب بلند مي‌شود، لباس مي‌پوشد و عموما گرسنه از خانه خارج مي‌شود و تا زنگ اول چيزي نمي‌خورد. تازه در زنگ تفريح اول سراغ بوفه مدرسه مي‌روند. 95درصد بچه‌ها با همين روش سير مي‌شوند. بيشتر آنها مي‌گويند كه وقتي به مدرسه مي‌آيند مادرشان خواب است.
- آموزش و پرورش چه مي‌گويد؟
اين روش زندگي و نحوه برخورد با سلامت و تغذيه كودكان توسط والدين را مسئولان آموزش و پرورش نيز مي‌دانند، به همين دليل بيشترين رويكرد آنها فرهنگ‌سازي است. مديركل دفتر سلامت و امور تندرستي وزارت آموزش و پرورش در گفت‌و‌گو با همشهري مي‌گويد: 3 عاملي كه سلامت جامعه را تهديد مي‌كند بيماريهاي واگير، غيرواگير و آسيب‌هاي اجتماعي است. در آموزش و پرورش توصيه‌ها و برنامه‌هايي براي جلوگيري از بروز بيماريهاي ذكرشده وجود دارد. آموزش سلامت بايد منجر به تغيير رفتار در دانش‌آموزان شود و سواد بهداشتي آنها را بالا ببرد.
مثلا اينكه پس از استفاده از سرويس بهداشتي دستشان را با مايع دستشويي بشويند يا اگر سرما مي‌خورند در خانه بمانند و استراحت كنند. اما موضوع ديگري كه سلامت دانش‌آموزان را تهديد مي‌كند بيماريهاي غيرواگير مانند چاقي، بيماريهاي قلبي، استرس، ديابت و فشار خون است. بخشي از اين بيماري‌ها ناشي از سبك زندگي و عادات غذايي ناسالم است. نه‌تنها دانش‌آموزان كه حتي والدين آنها نيز بايد عادات غذايي خود را تغيير دهند. خانواده‌ها نبايد از فست‌فود، كالباس، سوسيس، چيپس و پفك استفاده كنند.
دكتر حسن ضياءالديني با اشاره به اينكه كودكان وقتي در مدرسه هستند و از سبك زندگي والدينشان الگوبرداري مي‌كنند، توضيح مي‌دهد: «والدين براي حفظ سلامت فرزند خود بايد علاوه بر صبحانه، ميان‌وعده‌هاي خانگي، ميوه و خشكبار به فرزندان‌شان بدهند. تحقيقات زيادي نشان داده است كه يادگيري دانش‌آموز به مواد غذايي كه در ميان وعده مي‌خورد بسيار مرتبط است.»
او به اين پرسش كه آيا بخشنامه‌هاي تغذيه سالم به‌عنوان تكليف به مدرسه‌ها ارائه مي‌شود يا اختياري است، را چنين پاسخ مي‌دهد: دستورالعمل پايگاه تغذيه سالم كه همان بوفه مدارس است تدوين شده. در اين مكان بايد مواد سالم و مجاز مانند خشكبار و شير، انواع ميوه‌ها، دانه‌هاي روغني، لقمه غذايي سالم مانند نان و پنير و گردو و بيسكوئيت‌هاي بدون كره عرضه شود. متصدي اين بوفه بايد كارت بهداشت داشته باشد. دستگاه‌هاي نظارتي در آموزش و پرورش با بوفه‌هايي كه مواد غذايي ناسالم مانند چيپس و پفك، نوشيدني‌هاي گازدارو... عرضه مي‌كنند برخورد خواهد كرد. خانواده‌ها نيز بايد به كودكانشان ياد بدهند كه اگر اين مواد خوراكي در بوفه مدارس ارائه شد، سراغ‌شان نروند.
با وجود اين در عمل بوفه مدارس جايي نيست كه بچه‌ها به خوردن خرما و شير تشويق شوند و هنوز چيپس و پفك خريدار دارد. دكتر حسن ضياءالديني در اين مورد مي‌گويد: مشكلات بوفه‌هاي مدارس به جاي خود اما بخشي از اين موضوع مربوط به خانواده‌هاست. كودكي كه صبحانه نخورده به مدرسه مي‌آيد و توشه‌اي هم همراهش نيست، از هر خوراكي‌اي استقبال مي‌كند. مسئوليت تغذيه دانش‌آموزان برعهده والدين است. ما مي‌توانيم به خانواده‌ها آموزش بدهيم كه اگر مي‌خواهند كودكشان ديابت نگيرد، چاق نشود، بيماريهاي قلبي- عروقي نگيرد چه كنند اما نيروي كافي نداريم كه در همه مدارس بر مسئله تغذيه كودكان نظارت كند البته مي‌خواهيم از دانش‌آموزان براي نظارت بر اين موضوع استفاده كنيم. امسال تشكل‌هاي بهداشت‌ياران در دوره ابتدايي، پيشگامان سلامت در متوسطه اول و سفيران سلامت در دوره متوسطه دوم مسئله خود مراقبتي را ترويج خواهند كرد.
مديركل دفتر سلامت و امور تندرستي وزارت آموزش و پرورش در مورد نظارت بر اجراي بخشنامه‌هاي آموزش و پرورش مي‌گويد: بخشنامه‌ها در بچه‌ها شايد نتواند تغيير رفتار ايجاد كند ولي آموزش مي‌تواند در پيشگيري از بيماري مؤثر باشد. نظارت برعهده مربي بهداشت مدارس است ولي از آنجايي كه همه مدارس مربي بهداشت ندارند، بخش بازرسي وزارت بهداشت آموزش پرورش بر فروش مواد خوراكي سالم در مدارس نظارت خواهد كرد. همچنين اگر خانواده‌ها مورد خلاف قانوني مشاهده كردند به بخش بازرسي آموزش و پرورش منطقه محل سكونت خود اطلاع دهند.
همه اينها يعني اينكه بوفه جاي امني براي تغذيه نيست. هر چقدر هم كه بوفه‌ها ملزم به رعايت استاندارد‌هاي آموزش و پرورش و وزارت بهداشت باشند، باز خوراكي‌هاي آنها نمي‌تواند جاي لقمه خوشمزه‌اي كه مادر هر روز در كيف فرزندش مي‌گذارد را بگيرد.