همين موضوع است كه باعث مي‌شود كم‌كم همه جا صحبت از تزريق واكسن آنفلوآنزا باشد؛ چون بيشترين احتمال ابتلا به آنفلوآنزا مربوط به دوره زماني مهرماه به بعد است؛ به همين دليل بسياري از مردم به سمت تزريق اين واكسن هجوم مي‌برند و تصور مي‌كنند به‌طور حتم بايد آن را تزريق كنند. حالا بايد ديد كه اصلا مصرف اين واكسن براي همه مردم ضرورت دارد يا نه؟ در اين خصوص عقايد مختلفي ميان متخصصان ديده مي‌شود. بعضي از متخصصان تزريق واكسن آنفلوآنزا را به‌شدت تأييد مي‌كنند اما برخي از متخصصان استفاده از اين واكسن را تنها براي افراد درمعرض‌خطر ضروري مي‌دانند و آنها معتقدند نيازي نيست كه با شروع فصل پاييز همه مردم در هر شرايطي كه هستند خود را ملزم كنند كه اين واكسن را خودسرانه و بدون تجويز و مشورت پزشك مصرف كنند. به همين بهانه به سراغ دكتر داوود يادگاري، متخصص بيماري‌هاي عفوني و رئيس مركز تحقيقات بيماري‌هاي عفوني و گرمسيري دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي رفتيم و در اين زمينه سؤالات احتمالي شما را از ايشان پرسيديم.
چرا واكسن آنفلوآنزا؟
هر ساله با سرد شدن هوا و تغييرات دما و همچنين باز شدن مدارس، خطر ابتلا به بيماري‌هاي ويروسي نيز افزايش مي‌يابد. يكي از اين بيماري‌هاي ويروسي آنفلوآنزاست كه بيشتر افراد را در معرض ابتلا قرار مي‌دهد. آنفلوآنزا يك بيماري مسري تنفسي است كه شرايط سختي را براي افراد مبتلا شده، ايجاد مي‌كند. طول مدت اين بيماري نيز حدود يك هفته است و فرد تقريبا 3روز بايد استراحت كند و از كار و زندگي خودش بيفتد؛ بنابراين نخستين دليل براي تزريق واكسن آنفلوآنزا جلوگيري از اختلال در كار و زندگي است. ويروس آنفلوآنزا همچنين مي‌تواند سبب ايجاد عوارضي نظير عفونت باكتريايي پنمونيا، عفونت‌هاي ويروسي، عفونت گوش، دهيدريشن (كم آبي) و وخيم‌تر شدن بيماري‌هاي مزمني مانند ديابت و آسم شود. اين بيماري مي‌تواند حتي كشنده باشد. اگرچه برخي علائم بيماري سرماخوردگي و آنفلوآنزا مشابه هم است و خيلي‌ها اين دو بيماري را با هم اشتباه مي‌گيرند ولي به گفته متخصصان واكسن آنفلوآنزا در مقابل سرماخوردگي از كسي محافظت نمي‌كند. واكسن آنفلوآنزا 2 تا 3 هفته پس از تزريق عليه 3سويه از ويروس‌ها محافظت مي‌كند، بنابراين دقيقا قبل يا بعد از واكسيناسيون احتمال درگيري با سويه‌هاي بيماري زا كه يك سويه ميكروبي است كه ميكروب‌هاي ديگر از آن پديد مي‌آيند، وجود دارد. يك دليل بزرگ براي تزريق واكسن آنفلوآنزا، جلوگيري از انتقال اين بيماري به افرادي است كه بيشتر در معرض خطر اين بيماري هستند؛ به‌عنوان مثال اكثر عوارض و خطرات اين بيماري در افراد مسن كه تزريق واكسن در آنها به‌خوبي عمل نمي‌كند، اتفاق مي‌افتد. بنابراين مهم‌ترين خاصيت تزريق اين واكسن جلوگيري از ابتلا به اين بيماري و سرايت آن به اين افراد است.
اين واكسن باعث توليد آنتي بادي در بدن مي‌شود. اين آنتي‌بادي، پيشگيري لازم را در مقابل ويروس آنفلوآنزا فراهم مي‌كند. اين عكس‌العمل آنتي بادي ممكن است در بعضي افراد ايجاد خستگي و درد ماهيچه‌اي كند. هر سال، واكسن آنفلوآنزا حاوي چند نوع متفاوت از ويروس است؛ ويروس‌هايي كه به‌نظر محققان ممكن است در آن سال تأثير بيشتري داشته باشند. اگر انتخاب اين ويروس‌ها صحيح باشد مي‌توان گفت كه واكسن 70تا 90درصد در پيشگيري از آنفلوآنزا مفيد است.
اين واكسن ايمني درازمدت ندارد
به‌طور كلي واكسن آنفلوآنزا از ابتلاي دو سوم افراد به اين بيماري جلوگيري مي‌كند، البته اين تأثير با عواملي مثل سن فرد، واكسيناسيون قبلي عليه آنفلوآنزا، گردش ويروس و سيستم ايمني بدن فرد تغيير مي‌كند. بنابراين در مورد ميزان مؤثربودن اين واكسن نمي‌توان به‌طور قاطع و صحيح صحبت كرد. بيشترين قسمت اين نوسان به اين دليل است كه متخصصان و پزشكان بايد ماه‌هايي را كه سويه‌هاي آنفلوآنزا قبل از فصل سرما واقعا ظاهر مي‌شوند، پيش‌بيني كنند. ولي از آنجا كه اين ويروس بسيار سريع، از يك سال به سال ديگر تغيير هويت مي‌دهد در اكثر مواقع واكسن با نوع ويروس تطابق كامل ندارد. تزريق واكسن آنفلوآنزا سبب ايمني درازمدت براي فرد نمي‌شود و به همين دليل تزريق اين واكسن براي افرادي كه در معرض خطر هستند، براي هر فصل توصيه مي‌شود اما به افرادي كه در معرض خطر اين بيماري نيستند تزريق اين واكسن توصيه نمي‌شود؛ ضمن آنكه واكسيناسيون آنفلوآنزا به‌صورت صددرصد از ابتلا به ويروس جلوگيري نمي‌كند و حدود 80درصد از ابتلاي فرد پيشگيري مي‌كند اما ابتلاي 20درصد باقيمانده را نيز تخفيف مي‌كند.
براي اين بيماران ضروري است
بيماران قلبي، بيماران ريوي، بيماران مبتلا به HIV، بيماراني با اختلالات كليوي و كبدي، بيماران ديابتي و بيماران سرطاني و كساني كه شيمي‌درماني مي‌شوند، در معرض خطرات عوارض بيماري آنفلوآنزا قرار مي‌گيرند و بايد واكسن آنفلوآنزا تزريق كنند. همچنين افراد در سن 65سالگي و بالاتر از آن، زنان بارداري كه 3ماه دوم بارداريشان با ماه‌هاي مهر تا اسفند مصادف است و همينطور كساني كه از بيماران و كودكان و نوزادان شيرخوار مراقبت مي‌كنند هم در معرض خطر ابتلا به اين ويروس هستند و بايد واكسينه شوند. همچنين بچه‌هايي كه زير 18سال هستند و به دلايل مختلف آسپرين مصرف مي‌كنند نيز بايد واكسن آنفلوآنزا تزريق كنند چون در معرض خطر هستند. براي كودكان بالاي 6ماه نيز بايد با متخصص كودكان مشورت و بعد از آن نسبت به تزريق آن براي كودكان اقدام كرد.
واكسن از همه رنگ
2نوع واكسن آنفلوآنزا براي بچه‌ها و بزرگسالان وجود دارد. نوع اول آمپول آنفلوآنزاي سنتي است كه حاوي ويروس زنده نيست و باعث آنفلوآنزا نمي‌شود. اين واكسن حاوي ويروس غيرفعال است كه از طريق آمپول دريافت مي‌شود. نوع دوم واكسن آنفلوآنزا به‌صورت اسپري دماغي است كه فلوميست ناميده مي‌شود. اين واكسن حاوي ويروس ضعيف شده است كه معمولا به جز بعضي موارد، باعث بيماري آنفلوآنزا نمي‌شود. اين نوع واكسن تنها براي افراد غيرباردار، افراد سالم و سن 2تا 49سال تجويز مي‌شود.
از داروخانه‌ها بخواهيم
در حال حاضر تنها يك نوع واكسن آنفلوآنزا در داروخانه‌ها موجود است كه اين يك نوع نيز از نظر وزارت بهداشت مورد تأييد است و هيچ‌گونه مشكلي ندارد.
بهترين زمان تزريق چه زماني است؟
به‌دليل اينكه خطر ابتلا به بيماري آنفلوآنزا از ابتداي مهرماه تا پايان ارديبهشت‌ماه است، بهترين زمان براي تزريق واكسن براي افراد در معرض خطر‌ماه‌هاي مهر و آبان است. اما مي‌توان در ماه آذر و حتي ديرتر هم اقدام كرد، البته اقدام سريع‌تر مي‌تواند براي پيشگيري مؤثرتر باشد. معمولا واكسن آنفلوآنزا در پاييز تزريق مي‌شود؛ يعني هنگامي كه تعداد زيادي ويروس شبه آنفلوآنزا در محيط در تبادل و گردش است؛ بنابراين يك مشكل شايع مبتلا شدن به اين بيماري هنگام تزريق واكسن، توسط ساير انواع ويروس‌هايي است كه درمحيط هستند ولي مغز ما تمايل دارد اين دو را به هم مرتبط بداند.
براي اين بيماران ممنوع است
اين واكسن تنها براي افرادي كه به تخم‌مرغ حساسيت دارند توصيه نمي‌شود؛ چرا كه اين واكسن را از تخم‌مرغ تهيه مي‌كنند. همچنين توصيه مي‌شود بيماران گيلن باره نيز اين واكسن را تزريق نكنند. سندروم گيلن باره اختلال نادري است كه در نتيجه حمله سيستم ايمني بدن به اعصاب محيطي ايجاد مي‌شود. به‌دنبال اين حمله احساس ضعف در ماهيچه‌ها، بي‌حسي، گزگز و گاهي اوقات فلجي ديده مي‌شود. تنها اين دو دسته هستند كه نبايد اين واكسن را تزريق كنند ولي براي بقيه افراد تزريق اين واكسن هيچ ضرري ندارد. البته اين واكسن براي كساني كه قبلا نسبت به آن حساسيت نشان داده باشند هم توصيه نمي‌شود. پس استفاده خودسرانه از آن به هيچ وجه صحيح نيست.
براي همه لازم نيست!
ضرورتي ندارد كه به‌طور معمول همه مردم حتما اين واكسن را تزريق كنند. تزريق واكسن آنفلوآنزا ايده بدي نيست اما فقط براي افراد در معرض خطر زياد، ضروري است. متخصصان با اين نظريه كه تزريق اين واكسن را به همه افراد توصيه مي‌كنند، موافق نيستند.
آنفلوآنزا هميشه بد نيست
در واقع يكي از دلايلي كه بسياري از متخصصان پزشكي با تزريق واكسن آنفلوآنزا به همه مردم موافق نيستند اين است كه آنها احساس مي‌كنند آنتي‌بادي‌هاي موجود در واكسن ممكن است نسبت به آنتي‌بادي‌هايي كه بدن در اثر مبتلا شدن به آنفلوآنزا قبلاً توليد كرده است به اندازه كافي تأثير محافظتي نداشته باشند. بهتر است افراد جوان و سالم به جاي تزريق واكسن، به‌طور فعال به اين بيماري مبتلا شوند تا ايمني لازم را در برابر ويروس‌هاي آنفلوآنزا كسب كنند. ولي هنگامي كه افراد به سن 65سالگي مي‌رسند تزريق واكسن مي‌تواند به آنها محافظت اضافه‌تري بدهد. ولي درهرحال اگر كسي معتقد است كه تزريق واكسن آنفلوآنزا برايش ضرورت دارد، بهتر است اول با متخصصان صحبت كند تا درصورت نياز اين واكسن براي او تزريق شود.
عوارض واكسن
در واكسن آنفلوآنزا هيچ نوع سمي وجود ندارد كه بخواهد عوارض داشته باشد؛ يعني احتمالا تزريق آن حتي براي افرادي كه برايشان ضرورت ندارد، زيان‌آور نيست. ولي تزريق اين واكسن جداي از اين اينكه براي برخي افراد لازم و ضروري نيست، براي برخي از افراد نيز به‌طور كلي ممنوع است . پس تزريق آن بدون مشورت پزشك توصيه نمي‌شود.