تاریخ هشت ساله جنگ تحمیلی رژیم بعث عراق علیه ایران به مثابه معدنی است که انتهایی برای آن نمی‌توان تصور کرد. این مخزن، انباشته از فرهنگ‌های مختلفی است که در این صحنه، فرصت بروز یافته و جوانان مسلمان ایرانی در بالاترین حد ممکن آنها را به منصه ظهور رسانده‌اند.
با بررسی جنگ تحمیلی، به این نتیجه می‌رسیم که اگر چه جنگ ویران‌گر و از نفرت‌انگیزترین پدیده‌های اجتماعی است، اما رزمندگان اسلام زیبائی‌هایی را در میان این زشتی آفریدند که می‌توانیم امروزه بگوئیم این جنگ به دلیل ماهیت دفاعی آن که بر اساس ارزش‌ها و باورهای اعتقادی شکل گرفته یک جنگ الهی و محل فضیلت‌های انسانی بوده است که می‌توان دستاوردهای آن را به عنوان الگوئی تمام عیار برای نسل کنونی و نسل‌های آتی مطرح کرد. به تعبیری دیگر، اگرچه جنگ مشکلاتی را به بار آورد ولی در مجموع، توده مردم را با مؤلفه‌هائی همچون خودکفائی، استقامت، پایداری، عزت و شرف آشنا کرد.
فرهنگ دفاع مقدس به ما آموخت که چگونه روی پای خود بایستیم، ریشه‌های پربار انقلاب اسلامی‌مان را محکم و حُسن برادری و وطن پرستی را در نهاد یکایک ملت بارور کنیم.
تحت این شرایط، یادآوری جنگ، خاطرات تلخ و آزاردهنده را به همراه نخواهد داشت و بازگوئی خاطرات آن دوران، می‌تواند در کنار تمام دردها، رنج‌ها و غم‌هایش یادآور دوران خاصی از عزت، شرف، غرور و حماسه باشد که از زیبائی‌های خاص خود برخوردار است. شناساندن این فرهنگ موجب تقویت روحیه ملی شده و ارائه دهنده تجربه‌ای واقعی از حکومت دینی در عصر حاضر و به تعبیری کاربرد دین در جامعه است.
نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با تلاش کم‌نظیر و غیر قبل وصف کارکنان خود، در تخصّص‌های مختلف اعم از عملیاتی، اطّلاعاتی، پدافندی، فنی و... با به پرواز در آوردن عقابان تیز پرواز خود در آغازین روزهای جنگ، با حملات سهمگین و صاعقه‌وار، بذرهای شکست خصم را در سرزمین‌های داغ خوزستان و کوه‌های سر به فلک کشیده کردستان و کرمانشاه افشاند، که داعیه فتح سه روزه ایران اسلامی را در سر می‌پروراند. و اینک وارثان آن قهرمانان گمنام در تلاشند تا با بیان گوشه‌هایی از حماسه‌های بی‌دلیل پیشکسوتان خود، دِین خویش را به این قهرمانان ادا کنند. در این راستا سرهنگ ستاد قاسم اکبری مقدم و سرگرد سهراب زارعی از سازمان حفظ آثار و نشر ارزشهای دفاع مقدس ارتش، طی یاداشتی که دراختیار سرویس فرهنگ حماسه ایسنا گذاشته‌اند،نقش سوخت‌رسانی و سوختگیری‌هوایی در جنگ تحمیلی را تبیین کرده‌اند.
در این یادداشت می‌خوانیم: در طول جنگ تحمیلی،نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران با توجه به ماهیّت مأموریت و توان انجام واکنش سریع و نیز توانایی تجهیزات جنگی که در اختیار داشت،با رساندن خود به اهداف حیاتی دشمن در عمق خاک دشمن، درسریع‌ترین زمان ممکن، یکی از نیروهایی بود که از آغازین دقایق شروع جنگ تحمیلی، پاسخ تجاوزات ارتش بعثی عراق را با توان بالا و قدرت و سرعت مثال‌زدنی داد و کلیه معادلات دشمن، در زمینگیر شدن نیروی هوایی ایران را برهم زد.
در این مجال به بیان گوشه کوچکی از نقش و عملکرد یکی از مأموریت‌های پشتیبانی رزمی نیروی هوایی به نام "سوختگیری هوایی" در انجام موفق عملیات‌ها و حراست از آسمان کشور می‌پردازیم. سوختگیری هوایی به فرآیند انتقال سوخت از یک هواپیما(سوخت‌رسان) به هواپیمای دیگر(سوختگیر) در آسمان و در حین پرواز گفته می‌شود.
اهمیت سوخت گیری هوایی:
عملیات سوخت رسانی در هوا، ضمن این که عملیات ظریف و دقیقی است، به مهارت‌های حرفه‌ای نیز نیاز دارد و یک عملیات استراتژیک هم محسوب می‌شود. سوختگیری هوایی به هواپیما این امکان را می‌دهد که مدت زمان بیشتری را در هوا مانده، برد و شعاع عملیاتی آن افزایش پیدا کند. برای پشتیبانی از نیروهای رزمنده زمینی و انهدام اهداف حساس و حیاتی دشمن و برای حفاظت دائمی از مراکز سیاسی و اقتصادی و مرزهای هوایی کشور در مناطق عملیاتی توسط هواپیماهای«اف-4 فانتوم» و «اف-14 تامکت» توان سوختگیری هوایی به یکی از مهمترین قابلیتهای نهاجا تبدیل شد.
سوختگیری هوایی، یکی از با ارزش‌ترین توانایی‌های نیروی هوایی به شمار می¬آید و کمک شایان توجهی به افزایش توان رزمی کرده است که برای اجرای مأموریت‌های گوناگون، قابلیت فوق‌العاده‌ای به هواپیماهای شکاری می‌بخشد. از روش‌های مختلفی برای سوختگیری هوایی استفاده می‌شود.
یکی از این روش‌ها میله پروازی است که ظرفیت انتقال سوخت بالا و خوبی را فراهم می‌آورد،اما نیازمند یک جایگاه متصدی و یک ظرف طراحی شده ویژه است. در این روش از یک لولهٔ تلسکوپی سخت و انعطاف‌ناپذیر استفاده می‌شود که در زیر آن دو بال کوچک وجود دارند و آن را در زاویه‌های محدودی هدایت می‌کنند و متصدی داخل هواپیمای سوخت‌رسان آن را به داخل میله‌گیر هواپیمای سوختگیر متصل می‌کند. این نوع روش سوخت‌رسانی عموماً برای سوخت‌رسانی به یک هواپیما صورت می‌گیرد و عموماً هواپیماهای گیرنده از نوع دوربرد هستند و یا بزرگ‌تر از هواپیماهای جنگندهٔ معمولی هستند.
راه دیگر، میله و مهار چتری یک روش سوخت‌رسانی با قابلیت سوخت‌رسانی همزمان به چند هواپیما است. در این روش یک شلنگ به مخزن آئرودینامیکی وصل شده و آن هم به تانکر سوخت متصل است و قسمت دیگر شلنگ به شکل چتر است و با میلهٔ خارج شده از جنگنده یا دیگر هواپیماها اتصال برقرار می‌کند و عمل سوختگیری هوایی صورت می‌گیرد. قسمت مهار چتری به شکل توپ بدمینتون است. هواپیمای گیرندهٔ سوخت دارای یک میلهٔ سخت است که در دماغهٔ هواپیما و یا در بدنه نصب می‌شود که در هنگام استفاده نشدن از آن به داخل واپس کشیده می‌شود. هواپیمای سوخت‌رسان به صورت مستقیم و تراز پرواز می‌کند و شلنگ یا مهار چتری را خارج می‌کند که تعدادشان می‌تواند به بیش از دو شلنگ باشد. این عمل اجازه می‌دهد تا جنگنده به رابط سوختگیر متصل شود. جنگنده عقب سوخت‌رسان پرواز می‌کند و مهار چتری را تعقیب می‌کند. فاصلهٔ سوختگیر تا سوخت‌رسان فاصلهٔ معینی است و این فاصله به اندازهٔ طول شیلنگ‌ها است.
یکی از قطعات پر مصرف و حساس در هواپیماهای نظامی، ترمز هواپیما است که به علت نشست و برخواست‌های مکرر سریعاً باید تعویض شود. به همین دلیل کمبود قطعات ترمز هواپیمای اف-14احساس شد. آمریکا نیز ایران را مورد تحریم قرارداده بود و هیچ قطعه هواپیما به ایران نمی‌آمد. یکی از چهره‌های خوش فکر نیروی هوایی، شهید سرلشکر بابایی به فکر چاره‌ای افتاد و آن این بود که نشستن و برخواستن هواپیمای اف-14، که مسئولیت گشت‌زنی 24 ساعته هوایی و حراست را از کشتی‌های نفتکش را بر عهده داشتند، به حداقل برساند و آن هم از طریق سوختگیری هواپیما درآسمان بود. زیرا هواپیمای اف-14 فقط برای سوختگیری بیشتر بر زمین می‌نشست.
در نتیجه، متخصصان این نیرو همواره در آماده نگاه داشتن و حفظ ناوگان سوخت‌رسان کشور کوشش کرده و خلبانان هواپیماهای سوخت‌رسان بوئینگ707 و 747 با هماهنگی کامل با هواپیماهای رزمی و از خودگذشتگیهای فراوان در تلاش رزمندگان ایران اسلامی برای کسب برتری در مقابل ارتش بعث عراق کارنامه درخشانی از خود برجای گذاشتند.
در جنگ تحمیلی دسترسی به نقاط حساس و حیاتی در اعماق خاک دشمن و انجام حملات هوایی به منابع استراتژیک آن توسط هواپیماهای شکاری به دفعات با انجام سوخت‌رسانی در هوا میسر شد و اصولاً کشوری که به این توانایی دست پیدا کند، می‌تواند در بسیاری از جریانات سیاسی منطقه‌ای تأثیرات دلخواه خود را داشته باشد.
یکی از مهمترین، پیچیده‌ترین، حساس‌ترین و قاطع‌ترین عملیات‌های دوران دفاع مقدس نیروی هوایی ارتش، عملیات حمله به پایگاههای" الولید،3H-" در غرب عراق و نزدیک مرز اردن توسط جنگندههای اف-4 نیروی هوایی بود. در این عملیات هوایی نقش برجسته، مهم و سرنوشت‌ساز سوخت‌رسانی هوایی غیر قابل انکار و چشم پوشی است. در این عملیات هشت فروند جنگنده اف-4 در چهار نوبت سوختگیری هوایی از هواپیماهای بوئینگ- 747 و707 انجام دادند، دو مرحله در داخل خاک ایران و بر فراز دریاچه ارومیه( یک مرحله قبل از خروج جنگنده‌ها از مرز ایران و یک مرحله بعد از انجام عملیات) و دو مرحله در ارتفاعات نوار مرزی عراق با کشور سوریه(یک مرحله قبل از رسیدن به هدف و یک مرحله پس از اجرای عملیات) انجام شد.
حفاظت دائم از کاروان کشتی‌های تجاری و نفتکش و حراست آسمان پایانههای نفتی خصوصاً جزیره خارک توسط جنگندههای نهاجا تنها به کمک همین ناوگان سوخت‌رسان و سوختگیری هوایی ممکن شد.
10 ساعت بدون فرود، در حال گشت هوایی
در طول جنگ تحمیلی، با استفاده از سوختگیری هوایی در تمام مدت شبانه روز، این امکان فراهم شد که هواپیماهای شکاری بمب‌افکن، به ویژه هواپیماهای "اف-14" بتوانند برای مدت‌های طولانی در آسمان باقی مانده و به حفاظت از آسمان کشور در مقابل حملات دشمن بپردازند. هواپیماهای "اف-14"توانستند با سوختگیری در روز و شب، در پاره‌ای شرایط، تا حدود ده ساعت درحال پرواز بوده، با گشتزنی‌های ممتد هوایی، مراقب آسمان منطقه نبرد باشند. در واقع، امکان گرفتن سوخت در هوا موجب می‌شد که با بهره‌گیری از تعداد کم‌تری از هواپیماها، مأموریت‌های بیشتری انجام شود و در جریان جنگ تحمیلی، خدمات ارزشمندی توسط نیروی هوایی ارائه شود.
سوختگیری هوایی هواپیماهای شکاری بمب‌افکن از هواپیماهای سوخت‌رسان، درهر سال، هزاران بار انجام گرفته و تدریجاً به یکی از ابزارهای دائمی و متداول اجرای مأموریت‌ها تبدیل شده بود. سوختگیری در شب بسیار حیاتی و درعین حال بسیار خطرناک مأموریت سوختگیری هوایی، مانند هر مأموریت جنگی دیگری، خطرات فراوانی را به همراه دارد؛ به طوری که کوچکترین غفلت و اندکی بی‌توجهی، حادثه آفرین بوده و علاوه بر صدمات مالی، خسارات جبران ناپذیر جانی و به خطر افتادن مأموریت‌های اصلی را نیز در پی خواهد داشت.
اجرای عملیات سوختگیری هوایی، خصوصاً در شرایطی که دید کم باشد، بسیار مشکل است. برای مثال، سوختگیری در شب و در تاریکی مطلق، درحالی که چراغ‌های راهنمای هواپیمای تانکر نیز خاموش باشد، باید با دقت عمل و مهارت بسیار زیاد صورت پذیرید. پرواز در چنین شرایطی، همراه با وضعیت جوی نامناسب و ابرهای خطرناک، به مراتب پیچیده‌تر شده، جرأت و جسارت توأم با خون سردی و مهارت بسیار را می‌طلبد.
یکی از خطرناکترین مراحل سوختگیری، نزدیک شدن هواپیمای سوختگیر به سیستم سوخت‌رسان هواپیمای تانکر است که باید با کنترل کامل و در نظر گرفتن تمامی عوامل انجام شود. به عبارت دیگر، رعایت سرعت تقرب هر دو هواپیما و موقعیت آنها نسبت به یکدیگر، دارای اهمیت حیاتی است. موقعیت سبد سوخت‌رسان نیز، در حین نزدیک شدن برای سوختگیری باید دقیقاً مورد توجه قرار گیرد، زیرا چنانچه هنگام تقرب، سبد مزبور در مقابل قسمت ورودی هوای موتور هواپیما قرار گیرد، موجبات از کار افتادن موتور را فراهم می‌کند وهمین امر باعث عدم تعادل در پرواز هواپیما خواهد شد. به همین خاطر، خلبان باید در حین سوختگیری، دائماً به کلیه آلات دقیق موتورهای هواپیما توجه داشته باشد تا از بروز چنین شرایطی، به موقع جلوگیری کند.
جدا شدن از هواپیمای سوخت‌رسان نیز حتماً باید با دقت و احتیاط کامل صورت گیرد. هرگونه بی‌احتیاطی، موجب خواهد شد تا سیستم سوخت‌رسان، به هواپیمای شکاری برخورد کرده، خطرات زیادی را در حد صدمه به هواپیما و خلبانان به وجود آورد. آموزش سوختگیری هوایی، با توجه به نیاز شدید به انجام آن در طول جنگ تحمیلی، از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار بود. در این مدت، تمرینات متوالی و اجرای آن در پروازهای گشت دائمی گشت هوایی، موجبات مهارت فوق‌العاده خلبانان را فراهم کرد.
به طور مثال مهارت و تجربه خلبانان هواپیمای اف-14 تا به آن حد افزایش یافت که توانستند در هر شرایطی از روز و یا شب و در هوای نامساعد و ابرهای خطرناک، مبادرت به سوختگیری هوایی کنند و بر همه مشکلات موجود در این زمینه فائق آیند.
در تب و تاب دوران جنگ تحمیلی، زمانی که هواپیماهای شکاری "میگ-25" عراقی ماموریت بمباران شبانه تهران را داشتند، به هواپیماهای اف-14 مأموریت مقابله و جلوگیری از دسترسی آنها به اهداف مورد نظرشان داده شده بود. به همین منظور، گشت هوایی در تمام طول شبانه روز برفراز تهران با سوخت گیری هوایی انجام می‌گرفت.
متخصصان کشورمان نیز با درک برخی مشکلات و محدودیتهای استفاده از هواپیماهای سوخت‌رسان بزرگ و احتمالاً نحوه عملیات میراژهای عراقی در حمله به هواپیمای سوخت‌رسان، در اواخر جنگ تحمیلی اقدام به توسعه سامانه سوخت‌رسانی هواپیماهای جنگنده به جنگنده کردند. اولین محصول این ایده، سامانه سوخت‌رسانی با سبد نصب شونده زیر بدنه جنگنده اف-4 فانتوم برای سوختدهی به هواپیماهای رهگیر اف-14 بود و دارای این مزیت بود که هواپیمای جنگی سوخت‌رسان(اف-4 )به هواپیمای اف-14 در حال گشت‌زنی نزدیک شده و بدون خالی شدن منطقه از هواپیمای شکاری عملیات سوختگیری هوایی نیز انجام شود.
در پایان یاد و خاطره جانفشانی‌های شهدا، جانبازان و ایثارگران هشت سال دفاع مقدس بویژه غیور مردان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران را گرامی می‌داریم و به روح پر فتوح شهدا، صلوات و فاتحه می‌فرستیم.
روحشان شاد، یادشان گرامی و راه‌شان پر رهرو باد.