اعتکاف، توقفى ناآگاهانه در مسجد نیست. صرف درنگ و مکث و «حبس خویشتن» در مسجد، بدون عشق به عبادت و قصد قربت نیست.
اعتکاف، لمیدن، خوابیدن و چرت زدن و احیاناً وقت‌گذرانى بیکاران و گردهمایى تفریحى سیاحتى در مساجد بزرگ شهر نیست.
در اعتکاف کسانى که کار دارند و زیاد هم کار دارند و غرق دنیاى اقتصاد، سیاست، هنر، مطبوعات و غیره هستند، باید از تولید، توزیع، طرح و برنامههاى اقتصادى، سیاسى، فرهنگى، نظامى و کار و زندگى فاصله بگیرند و به هماهنگى کار و تلاش و فعالیت‌ها، با رضاى خدا و وظیفه مکتبى بیندیشند و تنظیم فکر و اندیشه و عمل، با معیارهاى الهى را تمرین کنند.
حجت‌الاسلام حسین روحانی‌نژاد معاون سازمان تبلیغات اسلامی می گوید: مراسم اعتکاف یکی از سنت‌های حسنه‌ای است که دین مبین اسلام بر آن تأکید بسیاری دارد.
اسلام، فکر جدایى از زندگى دنیا و گوشه‌نشینى و کناره‌گیرى از مردم و به تعبیر دیگر رهبانیت را باطل و ناپسند اعلام کرد، اما اعتکاف را به عنوان فرصتى براى بازگشت به خویش و خداى خویش قرار داد، تا کسانى که از هیاهو و جنجال‌هاى زندگى مادى خسته مىشوند، بتوانند چند صباحى با خداى خود خلوت کنند و جان و روح خود را با خالق هستى ارتباط دهند.
اعتکاف شرایطی را فراهم می‌کند تا انسان‌ها با توشه معنوى و اعتقادى راسخ و ایمان و امیدى بیشتر، به زندگى خود ادامه داده، خود را براى صحنههاى خطر و جهاد در راه خدا آماده سازند، همیشه با یاد خدا تلاش کنند، خود را در محضر پروردگار ببینند، از نافرمانى او بپرهیزند و به سوى سعادت دنیا و آخرت گام بردارند.
وی همچنین گفت: در مراسم امسال علاوه بر ارائه تسهیلات و توزیع کتاب و نشریه میان معتکفین، مراسم خاص و مسابقات فرهنگی نیز برگزار خواهد شد.
وی با اشاره به اینکه اعتکاف زمان خاصی ندارد و در هر روزی که بتوان روزه گرفت می‌توان معتکف شد، افزود: زمان اعتکاف حداقل 3 روز است، کمتر از آن امکان ندارد و بیشتر از آن مانعی ندارد. در واقع اعتکاف، عمل مستحبی است که طی نذر، تعهد، قسم و عهد واجب می‌شود و در روزهای خاص به صورت عمومی و یا خصوصی برگزار می‌شود. در دو روز اول اعتکاف، معتکف می‌تواند از حالت اعتکاف خارج شود، اما همین که وارد روز سوم شد، تداوم اعتکاف واجب می‌شود و امکان خروج از آن وجود ندارد.
معاون سازمان تبلیغات اسلامی با تأکید بر اینکه اعتکاف فرصتی برای تزکیه و تهذیب نفس بوده که همه جلوه‌های عبادت اعم از روزه، شب زنده‌داری، خواندن قرآن و دعا در این مراسم وجود دارد، تصریح کرد: در این ایام انسان خود ساخته می‌شود و هر جامعه و محیطی را می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین در روایات و احادیث مختلف بر روزه ماه رجب و فضیلت و جایگاه آن تأکید بسیاری شده است، به گونه‌ای که در روایات آمده مسلمانان 3 روز در ماه رجب (13، 14، 15 رجب) که ایام‌البیض نامیده می‌شود، روزه بگیرند که خداوند بین آنها و آتش جهنم فاصله‌ای به اندازه زمین و آسمان ایجاد می‌کند.
کار براى امت و تأمین حوائج نیازمندان، تشییع پیکر شهیدان و مؤمنان، عیادت بیماران و هر کارى که در آن، خود مطرح نیست و انگیزه الهى دارد، با اعتکاف سازگار است و حتى در برخى احادیث قضاى حوائج مؤمنان از اعتکاف برتر شناخته شده است.
اعتکاف، بیرون رفتن از خانه خویش و مصمم شدن بر حضور در خانه حضرت حق است.
عبادتى مستحبى و تقرب‌جویانه و داوطلبانه است که روزه روز سوم آن رنگ وجوب مىگیرد.
اعتکاف، گریز از لذت‌گرایى و هرگونه التذاذ جنسى و مهار حس خودمحورى و برترى‌جویى و بازگشت از قبله دنیاگرایان به سمت و سوى قلب و قبله هستى است. خودسازى، محاسبه نفس، توبه و نیایش، نماز و تلاوت قرآن و استمداد از آستان قدس ربوبى از دیگر برکات اعتکاف است.
حجت‌الاسلام روحانی‌نژاد با بیان اینکه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران رویکرد مردم معنویت بوده و روند اعتکاف در تهران نسبت به سنوات گذشته رو به رشد بوده است، یاد آور شد: در سال 81 در تهران تقریبا 9هزار معتکف داشتیم که در سال 85 به 49 هزار نفر رسید و پیش‌بینی می‌شود که امسال این تعداد به بیش از 60 هزار نفر برسد.
سال گذشته 60 درصد شرکت‌کنندگان خانم، 40درصد آقا، 70 درصد جوان و 30 درصد میانسال و مسن و از نظر تحصیلات در سطح عالی و یا در حال تحصیل بودند که احتمالاً روند امسال نیز مانند سال گذشته خواهد بود.
وی افزود: در سال گذشته 204 مسجد مراسم اعتکاف برگزار کرد و امسال در 280 مسجد این مراسم برگزار می‌شود که 53 مسجد در تهران ویژه آقایان، 62 مسجد ویژه خانم‌ها و 165 مسجد مشترک خواهد بود. پیش‌بینی شده است 50 هزار جلد کتاب، مجله و نشریه پیرامون مراسم اعتکاف، چگونگی، فضیلت‌ها و دعاهای آن میان معتکفین توزیع شود.
معاون سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه به مناسبت ولادت حضرت علی(ع) در روز 13 رجب (اولین روز اعتکاف) و وفات حضرت زینب(س) در روز 15 رجب (سومین روز اعتکاف) مراسم خاصی در نظر گرفته شده است، گفت: 600 مبلغ و روحانی در مراسم اعتکاف امسال در تهران سخنرانی می‌کنند.
برگزاری مسابقات فرهنگی در مساجد، همچنین ارائه کتاب‌های مختلف در کتابخانه‌های مساجد به منظور استفاده معتکفین از فرصت مطالعه، تفکر و تأمل در راستای ارتقای معرفت دینی آنها از دیگر برنامه‌های سازمان است.
حجت الاسلام سید جلال حسینی رئیس اداره تبلیغات و مناسبت‌های آستان قدس رضوی نیز تعداد ثبت‌نام‌کنندگان مراسم اعتکاف امسال در حرم مطهر رضوی را 25 هزار نفر عنوان کرد و گفت: این افراد از یک ماه قبل از طریق 20 مسجد در سطح شهر مشهد و به وسیله سایت اینترنتی برای علاقمندان در دیگر نقاط کشور ثبت نام شده‌اند.
وی افزود: به دلیل محدودیت مسجد گوهرشاد از این تعداد 5هزار نفر قرعه‌کشی شده‌اند و اسامی آنها از طریق روزنامه قدس اعلام شد و نهایتاً برای حدود 5هزار نفر کارت اعتکاف صادر شد.
رئیس اداره تبلیغات و مناسبت‌های آستان قدس رضوی همچنین گفت: در طول این روزها برنامه‌های ویژه‌ای برای معتکفین در نظر گرفته شده است؛ این برنامه‌ها شامل سخنرانی و بیان معارف دینی با حضور اساتید برجسته و امام جمعه، پاسخگویی به مسائل شرعی و دینی، برگزاری مراسم مداحی و زیارت و عزاداری وفات حضرت زینب(س) توسط مداحان برجسته کشور خواهد بود.
حسینی همچنین گفت: مابقی افرادی که برای این مراسم ثبت نام کرده بودند می‌توانند در مساجد برگزارکننده مراسم در شهر مشهد شرکت نمایند.