بیماری‌زایی سویه زئیر ویروس ابولا - که عامل شیوع اخیر بیماری ابولا است- و خانواده فیلوویروس‌ها که این ویروس به آن تعلق دارد، مربوط به سازوکارهایی می‌شود که در ابتدا پاسخ ایمنی را از کار می‌اندازند و بعد دستگاه عروقی را متلاشی می‌کند. این ویروس آنقدر به سرعت در بدن پیشرفت می‌کند که پژوهشگران در شناسایی توالی دقیق این رویدادها، به خصوص در میانه شیوع گسترده فعلی بیماری، دچار مشکل بوده‌اند.
بسیار چیزها درباره آسیب‌زایی ابولا هنوز نامعلوم است، از جمله نقش برخی از هفت پروتئینی که RNA ویروس را با به کار گرفتن ماشین سلول میزبان می‌سازند و نیز پاسخ ایمنی که برای شکست دادن ویروس پیش از انتشار ان در همه بدن لازم است.
اما پژوهشگران می‌توانند چگونگی تهاجم ویروس به سلول‌های متفاوت را در کشت‌های سلولی را به آزمایش بگذارند و پیشرفت بیماری ابولا را در نخستی‌های غیرانسان - مدلی تقریبا مشابه انسان‌ها- مشاهده کنند.
برخی از حقایق پایه که درباره چگونگی تعامل ویروس ابولا با بدن انسان می‌دانیم، اینها هستند:
- ابولا با دستگاه ایمنی چکار می‌کند؟
هنگامی که ویروس ابولا به بدن وارد می‌شود، چندین نوع از سلول‌های ایمنی را که نخستین خط دفاعی در مقابل تهاجم هستند، هدف قرار می‌دهد.
این ویروس «سلول‌های دندریتیک» را که به طور طبیعی پیام‌های هشداردهنده درباره عفونت را در سطح خودشان به نمایش می‌گذارند تا لنفوسیت‌های T را فعال کند، از کار می‌اندازد.
لنفوسیت‌های T گروهی از سلول‌های سفید خون هستند که سایر سلول‌های عفونت‌یافته را پیش از تکثیر بیشتر ویروس درون آنها نابود می‌کنند. هنگامی که سلول‌های دندریتیک معیوب‌شده نمی‌توانند پیام درست را بفرستند، سلول‌های T به عفونت پاسخ نمی‌دهند، و آنتی‌بادی‌هایی نیز که وابسته به فعال شدن آنهاست، تولید نمی‌شوند. به این ترتیب ویروس می‌تواند به فوریت و با سرعت بسیار شروع به تکثیر کند.
ابولا، مانند بسیاری از ویروس‌ها، تا حدی با مهار کردن اینترفرون - نوعی از مولکول که سلول‌ها برای مانع شدن از تکثیر بیشتر ویروسی به کار می‌برند- می‌تواند به تکثیر خود ادامه دهد.
در یک بررسی جدید که در نتایج آن اخیرا در ژورنال Cell Host & Microbe منتشر شد، پژوهشگران دریافتند که یکی از پروتئین‌های ابولا به نام VP24 به یک پروتئین ناقل بر روی سطح سلول‌های ایمنی - که نقش مهمی در مسیر اینترفرون دارد- متصل می‌شود و آن را مهار می‌کند.
جالب اینکه خود لنفوسیت‌ها با ویروس ابولا آلوده نمی‌شوند- اما رشته‌ای از عوامل دیگر- فقدان تحریک از جانب برخی از سلول‌ها و سیگنال‌های شدید و سمی از سوی سلول‌های دیگر- مانع از عملکرد سلول‌های ایمنی اولیه در مقابله با این ویروس می‌شود.
- چگونه ابولا باعث خونریزی می‌شود؟
هنگامی ویروس در مسیر جریان خون به محل‌های جدیدی می‌رسد، سلول‌های ایمنی دیگری به نام ماکروفاژها آنها را می‌بلعند. هنگامی که این سلول‌ها به ویروس آلوده شده‌اند، پروتئین‌هایی را آزاد می‌کنند که انعقاد خون، تشکیل لخته‌های کوچک در سراسر رگ‌های خونی و کاهش خونرسانی به اندام‌ها را باعث می‌شوند.
این سلول‌ها همچنین پروتئین‌های پیام‌دهنده التهاب و ماده «نیتریک اکساید» تولید می‌کنند که به پوشش عروق خونی آسیب می‌زنند و باعث نشت خون از میان آنها می‌شوند. گرچه این آسیب یکی از علائم اصلی بیماری است، اما همه بیماران ابولا دچار خونریزی خارجی- خونریزی از چشم‌ها، بینی یا سایر منافذ بدنی- نمی‌شوند.
- آیا ویروس اندام‌های خاصی را هدف قرار می‌دهد؟
ابولا التهاب عمومی و تب را ایجاد می‌کند و می‌تواند به انواع بسیاری بافت‌های بدن آسیب برساند، چه با برانگیختن سلول‌های ایمنی مانند ماکروفاژها برای آزاد کردن مولکول‌های التهابی و چه با ایجاد آسیب مستقیم یعنی تهاجم به سلول‌ها و خوردن آنها از درون.
اما این روندها به خصوص عواقب شدیدی برای کبد به دنبال دارد؛ ویروس ابولا سلول‌های مورد نیاز برای تولید پروتئین‌های انعقادی و سایر اجزای مهم پلاسما در این اندام را از بین می‌برد.
آسیب سلول‌ها در مجرای گوارش به اسهال می‌انجامد که بیماران را در معرض خطر کم‌آبی بدن قرار می‌دهد. و ویروس در غدد فوق‌کلیوی سلول‌هایی را از کار می‌اندازد که هورمون‌های استروئیدی مورد نیاز برای تنظیم فشار خون را می‌سازند و در نتیجه نارسایی گردش‌خونی به وجود می‌آید که می‌تواند اکسیژن‌رسانی به اندام‌ها را مختل کند.
- علت مرگ ناشی از ابولا چیست؟
آسیب به رگ‌های خونی به کاهش فشار خون می‌انجامد و بیماران به علت شوک و نارسایی چنداندامی می‌میرند.
- چرا برخی از افراد از این عفونت جان به در می‌برند؟
بیماران در صورتی که مراقبت حمایتی، شامل تامین مایعات به صورت خوراکی یا داخل‌وریدی دریافت کند تا بدن زمان لازم برای مقابله با عفونت را پیدا کند، سرنوشت بهتری دارند.
اما بررسی نمونه‌های خونی بیماران در طول شیوع سویه متفاوتی از ابولا در سال ۲۰۰۰ در اوگاندا ژن‌ها و سایر شاخص‌هایی را نشان داد که به نظر می‌رسید که پیش‌بینی‌کننده بقای بیماران باشند. بیمارانی که بهبود پیدا کرده بودند، میزان بالاتری از سلول‌های T فعال‌شده در خون‌شان داشتند و همچنین دارای واریانت‌های معینی از یک ژن کدکننده پروتئین‌های سطحی مورد استفاده سلول‌های سفید خون برای ارتباط برقرار کردن، بودند.
پژوهشگران در اوائل امسال ارتباط تازه‌ای میان میزان بقای بیماران و سطح sCD40L - یک پروتئین تولیدشده بوسیله پلاکت‌ها - که می‌تواند جزئی از تلاش بدن برای ترمیم رگ‌های خونی آسیب‌دیده باشد- کشف کردند.
این پژوهشگران گفتند کشف شاخص‌هایی مانند sCD40L می‌توانند زمینه‌ساز دستیابی به درمان‌های جدیدی هدف ترمیم که سازوکارهایی را که برای بقای بیمار بیشترین اهمیت را دارند، باشد.
منبع: Science