دکتر سعید سهراب‌پور که در خصوص مشکلات پیش روی نخبگان و عوامل خروج آنها از کشور با ایسنا گفت‌و‌گو می‌کرد، همچنین درباره آخرین آمار ثبت شده از خروج نخبگان تحت پوشش بنیاد ملی نخبگان از کشور گفت: بنیاد ملی نخبگان در دو مرحله و طی سالهای 90 و 91 آماری از خروج نخبگان ارائه کرد که بر اساس آمار سال 91 ، به طور متوسط 30 درصد نخبگان تحت پوشش بنیاد از کشور خارج شدهاند.
- مقصد عمده نخبگان بعد از آمریکا و کانادا کجاست؟
سهراب‌پور درباره عمده‌ترین مقصد نخبگان خارج شده از کشور طی سالهای اخیر گفت: نخبگان و دانشجویان برتر در درجه اول به کشورهای آمریکا و کانادا سفر می‌کنند و کشورهای دیگری چون آلمان، انگلیس، سوئیس و کشورهای حوزه اسکاندیناوی در اولویت‌های بعدی قرار دارند.
- نخبگان بیشتر چه زمانی از کشور خارج می‌شوند؟
وی همچنین درباره مقاطع تحصیلی دانشجویان نخبه برای ادامه تحصیل گفت: همه دانشجویان نخبه تحت پوشش بنیاد، مقطع کارشناسی خود را در دانشگاه‌های داخل کشور می‌گذرانند و برای مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری به خارج از کشور می‌روند و در این میان اکثر کسانی که می‌خواهند به دانشگاه‌های درجه یک کشورهای خارجی بروند، پس از مقطع کارشناسی از کشور خارج می‌شوند و دوره‌های تحصیلات تکمیلی خود را در آنجا می‌گذرانند.
- آمار خروج نخبگان هیچ گاه به بحران نمی‌رسد
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان معتقد است خروج نخبگان از کشور هیچ گاه به مرز بحران نمی‌رسد.
وی با تاکید بر این که خروج نخبگان از کشور در حال حاضر هم بحرانی نیست و توقع خارج نشدن نخبگان از کشور بسیار انتظار بی‌جایی است، گفت: این انتظار غلطی است که به دانشجوی نخبه و استعداد برتر گفته شود که به دانشگاه‌های برتر جهان همچون MIT نرود و در داخل کشور بماند اما این توقع وجود دارد که زمانی که این فرد فارغ‌التحصیل شد به کشور بازگردد و دین خود را به کشورش ادا کند.
- برای 2500 دانش‌آموخته سالانه دانشگاه شریف واقعا چه برنامه‌ای داریم؟
سهراب‌پور افزود: ما در کشور جوانان با استعداد فراوانی داریم که باید شرایط جذب آنها در دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و محیط‌های شغلی فراهم شود به عنوان نمونه سالانه دو هزار و 500 نفر از دانشگاه صنعتی شریف فارغ التحصیل می‌شوند و ما با مشکل جذب آنها مواجه هستیم.
- وقتی نخبگان را نمی‌توانیم جذب کنیم!
وی با ذکر مثالی دیگر گفت: در حال حاضر اگر 30 هزار نفر از فارغ‌التحصیلان درجه یک دکتری از دانشگاه‌های برتری همچون MIT به ایران بیایند ما تنها می‌توانیم دو یا سه هزار نفر آنها را در دانشگاه‌ها جذب کنیم؛ سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مابقی آنها را چگونه جذب خواهیم کرد؟
سهراب‌پور تصریح کرد: در حال حاضر ما در کشور با مشکل اشتغال نخبگان مواجه هستیم؛ اشتغالی در سطح شأن نخبگان. اگر اقتصاد کشور شکوفا شود، اگر عسلویه ما همانند قدیم فعال شود و ده‌ها اگر دیگر نداشته باشیم، شرایط به نحوی خواهد بود که ما بتوانیم تمامی فارغ‌التحصیلان را جذب کنیم.
وی در ادامه تاکید کرد: اگر اقتصاد کشور پویا باشد ما نه تنها می‌توانیم نخبگان را درکشور نگه داریم بلکه می‌توانیم آنها را به کشور نیز بازگردانیم.
- چرا برخی نخبگان بازنمی‌گردند؟
وی اولین انگیزه خروج نخبگان از کشور را ادامه تحصیل عنوان کرد و گفت: پس از فارغ‌التحصیلی نیز اشتغال و امنیت شغلی دومین عامل ماندن نخبگان در کشورهای خارجی است و عوامل فرعی همچون محیط و غیره نیز در ماندن فارغ‌التحصیلان در خارج از کشور تاثیر دارد که درصد این عامل پایین است.
سهراب‌پور اظهار کرد: به عنوان نمونه یک فارغ‌التحصیل ایرانی دانشگاه استنفورد اگر به کشور ایران بیاید و بتواند در یکی از دانشگاه‌های برتر به عنوان استادیار پایه یک جذب شود درآمد او تنها 2.5 میلیون تومان است! همچنین بالاترین حقوق یک عضو هیات علمی و در واقع یک عضو هیات علمی با مرتبه استاد تمام پایه 40 در دانشگاهی همچون شریف 7 میلیون تومان است؛ بنابراین برخی از فارغ‌التحصیلان برای بازگشت به ایران نسبت به آینده خود نگرانند.
وی افزود: البته باید به این نکته توجه داشت که اگر فردی کمی صبوری داشته باشد شاید در ابتدا حقوق او پایین باشد اما پس از مدتی می‌تواند با دریافت پروژه‌های تحقیقاتی درآمد خود را نیز ارتقاء دهد.
رئیس اسبق دانشگاه صنعتی شریف با تاکید بر این که امکانات و جاذبه‌های دانشگاه‌های برتر جهان بالطبع از دانشگاه‌های کشور بالاتر است متذکر شد: همچنین بعد از فارغ‌التحصیلی نیز امکانات کشورهای خارجی با کشور ایران قابل مقایسه نیست و وزنه امکانات آن کشورها از کشور ما سنگین‌تر است و همه فارغ‌التحصیلان نمی‌توانند از امکانات موجود آنها صرفا به دلیل عرق ملی و یا خانواده بگذرند.
- تنها دلیل برگشت نخبگان
وی تنها دلیل برگشت برخی از نخبگان به کشور را علاقه‌مندی به آب و خاک کشور و نیز خانواده عنوان کرد و گفت: آنهایی که به کشور برمی‌گردند کشور و خانواده برایشان در اولویت قرار دارد بنابراین از مزایا و امتیازات کشورهای خارجی می‌گذرند اما متاسفانه این موضوع نیز در حال ضعیف شدن است و این مساله باید از طریق آموزش و پرورش ما مورد بررسی قرار گیرد که کجای سیستم دارای مشکل است.
استاد فارغ‌التحصیل دانشگاه برکلی، به بخشی از مشکلات نخبگان در خارج از کشور و فشارهایی که به نخبگان ایرانی وارد می‌شود اشاره کرده و در این معتقد است کسانی که به خارج از کشور رفته‌اند و در آن کشورها ادامه تحصیل داده و مشغول به فعالیت می‌شوند فشارهایی متحمل می‌شوند که گاه بازگو نمی‌کنند. به عنوان نمونه یک فرد نخبه هر چند در محیط علمی و شغلی دارای احترام بالایی است اما در مراکز غیرعلمی و معمولی، ممکن است نوع نگاه و رفتار افراد با آنها به عنوان یک فرد خارجی، متفاوت باشد؛ حال آن که اکثریت افراد به دلیل شرایط موجود این مباحث را تحمل می‌کنند چرا که هدفشان ماندن است.
استاد دانشگاه صنعتی شریف گفت: عده زیادی ممکن است این حرف‌های بنده را نپذیرند اما این مشکلات برای ایرانیان خارج از کشور واقعیت دارد.
- دلایل گله‌مندی از وضعیت جذب اعضای هیات علمی نخبه
قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان در خصوص گله‌مندی برخی از دانشجویان تحت پوشش بنیاد از روند جذب هیات علمی دانشگاه‌ها از میان نخبگان فارغ‌التحصیل گفت: برخی از نخبگان از روند جذب گله‌مندند که ما نیز از این وضعیت گله داریم چرا که جذب به شیوه فعلی کند است.
وی افزود: بر اساس مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی دانشگاه‌ها موظفند ظرف دو ماه به وضعیت متقاضیان پاسخگو باشند اما در برخی موارد این تعیین تکلیف یک یا دو سال به طول می‌انجامد که این منجر به ناامیدی نخبگان می‌شود.
سهراب‌پور عنوان کرد: اخیرا توافقنامه‌ای با وزارت علوم امضاء شده است که بر اساس آن دانشگاه‌ها موظفند ظرف سه ماه به درخواست نخبگان متقاضی عضو هیات علمی تحت پوشش بنیاد پاسخ دهند در واقع وضعیت چهار گزینه انتخابی نخبگان باید ظرف سه ماه مشخص شود.
استاد دانشگاه صنعتی شریف با بیان اینکه دانشگاه‌های برتر کشور از جمله دانشگاه شریف و تهران ظرفیت پاسخگویی به تمامی متقاضیان را ندارند، گفت: این در حالی است که توقع فارغ‌التحصیلان بالاست و همه می‌خواهند در این دانشگاه‌ها جذب شوند.
وی همچنین با محدود خواندن ظرفیت دانشگاه‌های دولتی استان تهران گفت: بر این اساس اخیرا بنیاد ملی نخبگان با دانشگاه آزاد اسلامی توافقنامه‌ای را امضاء کرده است تا طی آن نخبگان متقاضی جذب هیات علمی در استان تهران بتوانند در واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی جذب شوند و در حال حاضر برخی از نخبگان در این واحدها از جمله واحد علوم تحقیقات دانشگاه آزاد جذب شدهاند.
- وضعیت نگران‌کننده راه‌اندازی دوره‌های دکتری پژوهش‌محور
وی با اشاره به پذیرش بالای دانشجویان دکتری در مقابل ظرفیت محدود دانشگاه‌ها برای جذب و با بیان این نکته که در کشور ما یک بیماری فرهنگی وجود دارد که همه می‌خواهند مدرک دکتری بگیرند، گفت: به عنوان نمونه در حال حاضر موضوع راه‌اندازی دوره‌های دکتری پژوهش‌محور مطرح است که این موضوع بسیار نگران کننده است.
- بعضی‌ها با پول به همه چیز می‌رسند، حتی مدرک دکتری
وی همچنین با انتقاد از روند پذیرش دانشجوی دکتری پولی در دانشگاه‌های برتر کشور گفت: اگر دانشجویی به صورت شبانه و یا غیره در دانشگاه‌های دولتی جذب می‌شود این موضوع باید در مدرک دکتری او لحاظ شود چرا که اگر می‌توانست به صورت دولتی پذیرش می‌شد و کسانی که بدون پول در دانشگاه تحصیل می‌کنند، قطعا مدارک‌شان باید بالاتر باشد.
سهراب‌پور ادامه داد: در کشور ایران برخی افراد هستند که همه چیز دارند اما مدرک ندارند و با پول نیز مدرک نیز خواهند گرفت.
قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری ویژگی‌های نخبگان متذکر شد: دانشجویان زمان انقلاب به دلیل سختی‌ها و درگیری‌های موجود مسئول‌تر و بالغ‌تر بودند اما جوانان امروز نازپرورده‌تر پرورش یافته‌اند و تنها درس خوانده و به دانشگاه راه یافتند.
به گفته وی ویژگی جوانان امروز با جوانان 20 سال پیش متفاوت است و این موضوع را از نوع رفتار آنها می‌توان یافت. بلوغ و مسئولیت‌پذیری در جوانان امروز کمتر دیده می‌شود و گاه مباحث مهم و جدی توسط آنها به شوخی گرفته می‌شود؛ البته معلومات علمی و کامپیوتری این نسل از جوانان عالی است اما احساس مسوولیت و ادای دین آنها به کشور ضعیف‌تر است.
قائم‌مقام بنیاد ملی نخبگان ادامه داد: البته در میان این نسل نیز جوانان خوب و مسئولیت پذیر یافت می‌شود که این موضوع در درجه اول به تربیت خانوادگی و در درجه دوم به آموزش و پرورش و مدارس آنها باز می‌گردد.
- از طرح شهاب چه خبر؟
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان همچنین درباره آخرین وضعیت طرح شهاب توضیح داد: در حال حاضر این طرح در مدارس منتخب 7 استان اجرایی می‌شود که معلمان این مدارس نیز آموزش دیده‌اند و مدارس مربوطه از سوی آموزش و پرورش انتخاب شدهاند و جزو مدارس نخبه نیستند.
سهراب‌پور ادامه داد: البته طرح شهاب از دو سال پیش آغاز شد اما به دلیل کمبود بودجه متوقف شد و امسال با حمایت وزیر آموزش و پرورش طرح مجددا آغاز شده است.
وی با بیان این که در نظر داریم در نیمه دوم سال طرح شهاب در تمامی استانها فراگیر شود، افزود: برای این که این طرح در استانهای دیگر گسترش یابد نیازمند آموزش معلمان هستیم و در صورتی که بتوانیم طرح را در بین تمامی مدارس فراگیر کنیم طرح مفصلی خواهد بود و ما خواهیم توانست با اجرای آن نخبگان را از همان دوران مدرسه شناسایی کنیم.
وی در خصوص نحوه حمایت از نخبگان در طرح شهاب گفت: نوع تسهیلاتی که به این دسته از نخبگان ارائه می‌شود، متفاوت است. به عنوان نمونه اگر خانواده دانش‌آموز نیاز به کمک مالی داشته باشند، مورد حمایت قرار می‌گیرد؛ استعدادهای خوبی در مدارس وجود دارد که چه بسا به دلیل مباحثی چون فقر نمی‌توانند به جایگاه‌های مناسب دست یابند.
سهراب‌پور جمعیت دانش‌آموزان را بیش از 13 میلیون نفر اعلام کرد و گفت: طرح شهاب از چهارم دبستان به بالا در مدارس اجرایی می‌شود و طی آن نخبگان مورد شناسایی قرار می‌گیرند اما در این طرح نخبگان در مدارس جداگانه‌ای نخواهند بود و در میان سایر دانش‌آموزان قرار خواهند داشت.