دوست داريد از كم و كيف اين رشته، بيشتر بدانيد؟ پس كمربندهايتان را محكم ببنديد و با ما به دل اين راهنماي جمع و جور ورزشي بياييد.
چنين است ابزار مردان گود
زورخانه و ورزش زورخانه‌اي هم براي خودش، وسايل و ابزارهايي دارد. با وجود اين ابزارهاست كه اين ورزش را مي‌توان انجام داد. اگر مي‌خواهيد با اين وسايل بيشتر آشنا شويد، اين بخش را از دست ندهيد؛ شايد فردا روزي، دست‌تان به يكي از آنها خورد و شديد باستاني كار.
سردم| سكويي است براي استقرار و احاطه مرشد بر كل زورخانه؛ كه بتواند خوب مديريت كند تشريفات اين مكان را. سردم كنار در ورودي است و از مرر يا چوب گردو ساخته مي‌شود.
زنگ| شبيه كاسه است و از جنس مس. از ميانه‌اش ميلهاي آويزان است كه با برخوردش به كناره كاسه، صدا مي‌كند. هنگام ورود مهماني محترم و مهم يا ورزشكاري پيشكسوت، به صدا در مي‌آيد.
ضرب| به طبل مرشد هم معروف است؛ شبيه تنبك است اما جنسي سفالي دارد. براي هماهنگي حركت‌هاي ورزشكاران و ريتم دادن به آنهاست.
مياندار| جزو ورزشكاران پيشكسوت است كه وسط گود قرار مي‌گيرد تا هماهنگ‌كننده ورزشكاران با مرشد باشد و كل حركات و تشريفات ورزشي وسط گود را، مديريت كند.
ميل| استوانه‌اي شكل است و البته مايل به بدنه مخروطي شكل. آدم را ياد گرزهاي قديمي مي‌اندازد. از نارون و گردو و ارژن و زبان گنجشك ساخته مي‌شود. وزن‌هاي مختلفي هم دارد. هر ميل، مي‌تواند از يك تا 15كيلوگرم وزن داشته باشد. ميل سنگيني كه توي مسابقات مي‌بينيد، هر جفتش سي كيلوگرم است. به 2 مدل ميل سنگين و ميل بازي تقسيم مي‌شود.
ميل بازي| سبك‌تر و كوتاه‌تر و كوچك‌تر از ميلهاي اصلي است. بيشتر براي شيرين‌كاري مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
كباده| اين يكي هم كه آدمي را ياد كمان‌هاي قديمي مي‌اندازد. 2 مدل دارد؛ سنگين و سبك. معمولا هم از آهن ساخته مي‌شود. وزن كباده‌هاي معمولي ۱۴ كيلو بوده و طول كمان آن يك و نيم متر و نيز طول زنجيرش، 2 متر است.
سنگ| سنگ‌ها هم مدل‌هاي مختلفي دارند. 2 قطعه تخته سنگ حجيم است كه مربعي يا بيضي شكل يا چيزي تركيبي از اين دو است. مدلي از اين سنگ‌ها كه در مسابقات مورد استفاده قرار مي‌گيرد، هر كدامش ۲۰كيلو وزن و يك متر طول و 70 سانتي‌متر عرض دارد. ضخامتش هم 5 سانتي مي‌شود.
تخته شنا| طول تخته، كه پايه‌دار است، 70 سانتي‌متر مي‌شود و پهنايش 8سانتي‌متر و پايه‌هايش هم 5سانت است.
شلوار باستاني| شلواري است كه تا سر زانو مي‌رسد و از پارچه ضخيم دوخته مي‌شود. روي اين شلوار هم توسط نوارهاي رنگي يا سفيد، نقوش بته جقه نقش بسته. دور كمر و زانوي آن هم از چرم است.
ورود به گود جرگه زدن
باستاني‌كاران، بايد با ريتم شاطري، به‌ترتيب وارد گود زورخانه شوند. اين قسمت، 5 مرحله دارد كه عبارتند از:
ورود به گود با ريتم شاطري و ساده و البته 3 دور؛ دور اولش ساده است، دور دومش با يك شيرين كاري كه اصطلاحا به آن فرزدن مي‌گويند؛ دور سومش هم با 2تا شيرين كاري انجام مي‌شود. تخته‌شنا را برمي‌دارند و يك جرگه ساده مي‌زنند؛ حركت پرش درجا مي‌زنند (ياالله) كه در اين حركت، تخته شنا هم دستشان است. كنده مي‌زنند؛ به اين صورت كه پاي راست را خم كرده و پاي چپ را كنده مي‌كنند. در اين حالت، مرشد مي‌خواند. در اين قسمت نيز، حكمت‌خواني يا سرودخواني دسته‌جمعي صورت مي‌گيرد.
فرزدن چيست؟
همان جايي كه هستيد، يك دور روي هوا بايد چرخ بزنيد، بدون اصابت پاها به زمين و درحالي‌كه دست‌ها، داخل سينه جمع مي‌شود.
دويدن شاطري چيست؟
در روزگار باستان، پستچي‌ها خيلي نرم ولي مداوم مي‌دويدند تا بتوانند مسافت‌هاي زيادي را طي كرده و نامه‌ها را به طرف مقابلشان برسانند. اين شيوه دويدن، معروف شد به شيوه شاطري.
شيرين‌كاري چيست؟
يك سري حركت‌هايي هستند كه باعث جذابيت و تماشايي‌تر شدن حركت‌هاي باستاني مي‌شود؛ به اينها مي‌گويند شيرين‌كاري.
شنو (سرنوازي، پيچ و جفتي)
حركت شنا را كه مي‌دانيد چيست؟
همان كه پاها جفت مي‌شود و دست‌ها به عرض شانه يا كمي بيشتر از هم باز شده و روي زمين قرار گرفته و بالا تنه، بايد در نزديك‌ترين فاصله به زمين قرار بگيرد. حالا اين شنا در ورزش زورخانه‌اي، مدل‌هاي مختلفي دارد كه البته بعضي‌هايش، انصافاً سخت است.
شناي كرسي سرنوازي
چهار مرحله دارد. به شماره يك، ورزشكار مي‌رود پايين و بالاتنه‌اش را به نزديك‌ترين فاصله با چوب شنا مي‌رساند. به شماره 2، ورزشكار بالا آمده و بدن را به سمت عقب مي‌دهد. به شماره 3، سر و دست به سمت چپ حركت كرده و به شماره 4، به سمت راست.
شناي شلاقي
به همان شكل و شمايل قبلي است ولي فقط با 2 شماره يك و 2 انجام مي‌شود. به شماره يك، ورزشكار مي‌رود پايين و به شماره 2، مي‌آيد بالا؛ به همين راحتي.
شناي پاجفت كشيده تكي
پاها كنار هم جفت شده به فاصله 4انگشت از هم قرار مي‌گيرند. به شماره يك، ورزشكار پايين مي‌رود، به شماره 2، سر و سينه بالا مي‌آيد و به شماره 3، كل بدن.
شناي پاجفت دوتايي
مثل همان شناي پاجفت كشيده تكي است ولي با يك فرق شماره‌اي. اين شنا با 5 شماره انجام مي‌شود. به شماره يك، ورزشكار مي‌رود پايين، به شماره 2 بدن بالا مي‌آيد، به شماره 3 دوباره پايين مي‌رود، به شماره 4 سر و سينه بالا و به شماره 5، بدن بالا آمده و به‌صورت كشيده قرار مي‌گيرد.
شناي پاجفت 3 تايي
مثل همان قبلي‌هاست، با اين تفاوت كه شماره‌ها به‌گونه‌اي است كه سينه ورزشكار، 3 بار با تخته شنا تماس پيدا مي‌كند. تا 7 شماره هم بايد شمرده شود. چون اين مدل شنا سنگين است معمولا براي تازه‌كارها، بيش از 3 بار توصيه نمي‌شود.
شناي پيچ
اولش، سينه با تخته شنا تماس پيدا كرده، سپس با اشاره مرشد، سر به سمت زيربغل چپ رفته، دوباره با اشاره مرشد، سينه با تخته شنا تماس پيدا مي‌كند و بعد، همان حركت برعكسش انجام مي‌شود؛ يعني سر، به سمت زيربغل راست حركت مي‌كند. در اين مدل از شنا رفتن، بدن مماس با زمين بوده و وزن، روي دست‌ها و پاها مي‌افتد. بدون گرم كردن درست و حسابي بدن نبايد اين مدل شنا را برويد؛ چون احتمال آسيب رساندنش به شما بالاست.
ميل بازي
قديم‌ها پهلوان‌ها وقتي كه در ميدان رزم چشم‌شان به هم مي‌افتاد، براي اينكه زهرچشمي از هم گرفته باشند، گرزهاي خودشان را بالا و بالاتر پرت مي‌كردند و دوباره آن را مي‌گرفتند تا خودي نشان داده باشند. اين گرزها، مي‌شود همان ميلهاي امروزي ما. فلسفه ميل‌بازي هم همين است؛ شيرين كاري با ابزارهاي ورزش باستاني.
ميل‌بازي هم براي خودش اصول و قواعدي دارد كه بايد هنگام انجام آن، به خوبي رعايت شود.
زمان ميل‌بازي، بايد هيكل شما، راست قامت باشد و كج و كوله نباشد. يك محدوده 3 متري ميل‌بازي داريد كه نبايد از آن خارج شويد. وقتي كه ميل‌ها را به آسمان پرتاب مي‌كنيد و دوباره مي‌خواهيد بگيريدشان، بايد از دسته بگيريد.
سنگ گرفتن
ورزشكار كنده مي‌زند و مرشد مي‌خواند. ورزشكار براي نشان دادن معنويت خودش، سجده مي‌كند. سپس مي‌خوابد و سنگ‌ها را از ناحيه جادستي‌شان گرفته و موازي با زمين و روي سينه‌اش قرار مي‌دهد. با هر شمارش مرشد، يك‌بار به‌صورت پرسي، سنگ‌ها را بالا مي‌برد و پايين مي‌آورد.
ميل‌گيري
اين حركت جزو بخش‌هاي سنگين ورزش زورخانه‌اي محسوب مي‌شود. قلق‌هاي خاص خودش را هم دارد. اين حركت ابتدا با به‌دست گرفتن ميل‌ها آغاز مي‌شود جوري كه مچ‌ها، روبه‌روي كمربند ورزشكار باشد. سپس در ابتدا، دست چپ را بالا برده و ميل را به عقب مي‌برد، جوري كه به بدنش اصابت نكند. سپس ميل را به‌جاي اولش برمي‌گرداند. بعد اين حركت با دست راست انجام مي‌شود. آنقدر اين حركت تكرار مي‌شود كه مهارت لازم به‌دست آمده و شرايط بدني براي حركت‌هاي سنگين بعدي، آماده شود.
پيشرفت‌تان كه بيشتر شد، مي‌توانيد ميل شلاقي هم بزنيد. سرعت ميل زدن در اين بخش بالاست و با هر شماره، يك ميل كامل مي‌شود.
گرم كردن پشت تخته
با توجه به فشاري كه از طريق حركات شنا بر بدن وارد شده، طبيعي است كه بعد از آن، نوعي گرم كردن بدن، هم براي حركات سنگين‌تر و هم به نوعي براي استراحت عضله‌هايي كه درگير بوده‌اند، ضروري به‌نظر مي‌رسد.
چرخيدن
چرخ زدن هم از آن حركت‌هاي جالب ورزش زورخانه‌اي است البته ياد دادنش سخت است، بايد حتما حضوري ياد بگيريد. چرخ زدن، 2مدل چمني و تيز دارد.
چرخ چمني
ورزشكار در اين حالت، آرام مي‌چرخد و البته دايره‌اي بزرگ را درنظر گرفته و حول محيط آن مي‌چرخد.
چرخ تيز
خيلي تيز مي‌چرخد و سريع و البته، فقط در مركز اين دايره.
كباده كشي
اگر مي‌خواهيد كباده بكشيد يا بگيريد، بايد به حالت كنده، كمان آن را در دست چپ گرفته و زنجيرش را هم در دست راست. وقتي هم كه مي‌خواهيد پرتابش كنيد به هوا، بايد از قسمت پايين زنجير، استفاده كنيد؛ يعني يك دست به كمان و دست ديگر به پايين زنجير كه اين وظيفه را دارد. وقتي روي هوا رفت، سريع بايد زنجير را از ميانه گرفت. دست‌ها كه چپ و راست مي‌شوند، نبايد از سر اين ورتر بيايند و دست‌هاي باز هم نبايد نسبت به گردن، بيش از زاويه 75 درجه بگيرند.
پاي آخر
پرش جفت انجام مي‌دهند و در مرحله اول، 3 بار درجا مي‌زنند، در مرحله دوم 2 پرش جفت انجام مي‌دهند و باز هم 3 بار در جا مي‌زنند و در حركت سوم نيز، 3 پرش جفت داريم و 3 درجا. البته مدل‌هاي ديگري هم دارد؛ كمي سريع‌تر و فرزتر و تخصصي‌تر.
اين ورزش مال شماست
بزرگان انقلاب اسلامي، تا به حال صحبت‌هاي مختلفي درباره ورزش و مخصوصا ورزش‌هاي سنتي و باستاني داشته‌اند. بد نيست براي اينكه به اهميت ورزش باستاني و زورخانه‌اي بيشتر پي ببريم، صحبت‌هايي از حضرت‌روح‌الله و مقام‌معظم رهبري در اين‌باره را مرور كنيم؛ صحبت‌هايي كه زينت‌بخش سايت رسمي فدراسيون اين ورزش هم هست.
«من مي‌دانم ورزشكاران در گودهاي زورخانه ياد خدا هستند، ياد اميرالمومنين (عليه‌السلام) هستند. تقويت كنيد ياد خدا را، تقويت كنيد ياد مولا را.»
امام‌خميني(ره)
«پهلوان‌ها از سابق ايام كه در زورخانه‌ها ورزش مي‌كردند توجه خاصي به اسلام داشتند، مخصوصا در صحبت‌هاشان، در كار‌هاشان، همه با ذكر خدا و ذكر اميرالمومنين(ع)- توأم بود. از قديم ورزشكاران ايران به ياد خدا و علي (عليه‌السلام) بودند و اين از برجستگي‌هاي آنان بود.»
امام‌خميني(ره)
«من البته خودم يك ورزشكار نيستم و اساسا براي ورزشكار‌ها هم سخت است كه يك ورزش را به ورزش ديگري ترجيح بدهند، بالاخره ورزش‌ها هر كدام معني و مفهوم و منظور خاصي دارند و خيلي آسان نيست كه انسان بگويد كدام ورزش ترجيح دارد بر كدام ورزش. من هم نمي‌خواهم و درنظر ندارم اين را بيان كنم. اما مي‌خواهم بگويم كه ورزش باستاني يك تاريخ است براي ما. يك ورزش نيست، يك فرهنگ است. يعني چند هزار سال سابقه تاريخي و فرهنگي دارد. حالا چه كشتي كه سمبل و به‌اصطلاح به قول ورزشكار‌ها مياندار ورزش باستاني بوده و مظهر پهلواني بوده و چه بقيه ورزش‌ها و انواع كارهايي كه در مجموعه ورزش‌هاي باستاني مي‌گنجد. همه اينها يك‌بار فرهنگي و گنجينه فرهنگي- تاريخي دارد كه بسيار بسيار ارزشمند است.»
مقام‌معظم رهبري