به زبان ساده مي‌گويند اینورژن هوا. اینورژن به اين دليل اتفاق می‌افتد که هوای گرم، بالا مي‌رود و هوای سرد، پایین. در ايام سرد سال با طلوع خورشيد دماي لايه‌هاي فوقاني هوا گرم مي‌شود و با شروع فعاليت روزانه و گرم شدن هواي سطح زمين، امكان تبادل هوا با لايه‌هاي فوقاني فراهم نمي‌شود. وقتی هم که این آلودگي نتواند بالا برود، ما می‌مانیم و دود و دم و آلودگی و شرایط پایدار. پس به این ترتیب، باید منتظر هوای آلوده‌تر و شرایط اضطراری‌تر باشیم، نه؟ هنوز زمستان و سرمای شدیدترش، از راه نرسیده. باید باد و بارانی بیاید تا بلکه افاقه‌ای کند و آلودگی هوا کمتر شود و شهرهایی مثل تهران، یک آسمان نسبتاً آبی را به خودشان ببینند. اما این، سرنوشت همیشگی ما نیست.
باز هم شهرهای بزرگ‌مان، آلوده خواهند شد؛ باز هم آدم‌ها و ماشین‌ها باز خواهند گشت و همه چیز به هم خواهد خورد. دوباره باید حواسمان را جمع کنیم؛ تا ریه‌هایمان را از دست ندهیم. خب حالا باید در این آلودگی چه کنیم؟ این مهم‌ترین سؤالی است که این روزها باید پاسخی برایش داشته باشیم.
- مریض‌ها لطفا به هوش باشند
در آلودگی هوا، گروهی از جمعیت شهرهای بزرگ که درگیر مشکلات تنفسی ناشی از آلودگی هوا هستند، باید بیشتر از دیگران مراقب خودشان باشند. بیماران قلبی- عروقی، بیماران مبتلا به برونشیت، آسم و آلرژی و امثالهم، جزو کسانی هستند که باید بیشتر از خودشان مراقبت کنند. این گروه از شهروندان، یادشان باشد که از ماسک‌های فیلتردار استفاده کنند، نه از ماسک‌های معمولی. ماسک‌های معمولی، منافذ بزرگی دارند و نمی‌توانند آلودگي‌ها و ذرات معلق هوا را کنترل کنند. چنین قشری، البته باید روی تغذیه خود هم تمرکز خاصی داشته باشند چرا که مواد غذایی مورد نیاز برای دفع سموم ناشی از آلودگی هوا حتماً باید به بدن برسد.
- استحمام روزانه و قرقره آب‌نمک
فقط بیماران نباید در روزهای آلوده مراقب سلامتی‌شان باشند بلکه همه باید حواسشان باشد. در وضعیت آلودگی هوا، استحمام روزانه لازم است. چرا؟ چون ذرات معلق روی پوست و موی شما جاخوش کرده و باید یک جوری دفع شوند و راهکارش، حمام رفتن روزانه است. البته انصافاً، آب کم است و سعی کنید اسراف نکنید؛ به اندازه آب مصرف کنید. در کنار این کار، می‌توانید مجاری تنفسی‌تان را هم با آب نمک شست و شو دهید؛ یا به اصلاح، آب نمک قرقره کنید. اصطلاحا به آن می‌گویند آب نمک ۹ در هزار؛ یعنی کمتر از یک قاشق چایخوری نمک را در یک لیتر آب مخلوط کرده و مجاری تنفسی‌تان را با آن شست و شو دهید.
- مایعات بنوشید؛ فراوان فراوان
یادتان باشد که در مواقع آلودگی هوا باید بیشتر از روزهای معمولی از مایعات استفاده کنید؛ مثل آب و شیر و سوپ و امثالهم. حالا شیر را که گران‌تر است، یک در میان هم می‌توانید بخورید. برای رفت و آمد در سطح شهر هم باید خیلی دقت کنید. تا می‌توانید از رفت و آمدهای غیرضروري‌تان کم کنید. با توجه به تمرکز بورس‌های مختلف و بازارهاي اصلي در مرکز شهرهای بزرگ نمی‌توانيد از این مسیر‌ها، دائماً استفاده کنید. کمی مراعات کنید و به قدر ضرورت، قدم بزنید و پیاده‌روی کنید.
- ورزش با رعایت فاصله مطمئن
تا فاصله 20- 15 متری خیابان‌های شلوغ، سعی کنید ورزش نکنید. مثلا اگر به پارک‌ها و بوستان‌های شهری می‌روید، تا می‌توانید از خیابان دور‌تر شده و به وسط پارک نزدیک‌تر شوید. اگر به هر علتی نشد که در فضای باز ورزش کنید، بروید و زیر سقف ورزش کنید، واقعاً اتفاق خاصی هم نمی‌افتد، مگر برای سلامتی ورزش نمی‌کنید، خب اگر در فضای باز سلامتی شما تأمین نمی‌شود، چه لزومی دارد که ورزش کنید؟ یا توی خانه‌تان ورزش کنید و یا به یک باشگاه ورزشی بروید. بگردید و در اطراف خانه‌تان باشگاه‌های سرپوشیده ورزشی پیدا کنید.
- دردسرهای سالمندی در آلودگی
مقاومت در برابر آلاینده‌های موجود در هوا در سالمندان کمتر است. اثر آلودگی هوا بر سالمندان هم به شکل اختلال در جذب اکسیژن از سوی سلول‌ها و خون نمود پیدا می‌کند. در چنین شرایطی، توصیه می‌شود که سالمندان از ماسک‌های سه لایه استفاده و حتی‌الامکان از تردد در خیابان‌ها پرهیز کنند. درضمن سلول‌های سالمندان به دلیل اینکه توانایی کمتری در بازسازی دارند، نیازمند جذب اکسیژن بیشتری هستند و این مهم در نتیجه فعالیت‌های ورزشی میسر خواهد شد. پر واضح است که در شرایط کنونی که آلودگی هوا در وضعیت بحرانی است، ورزش برای سالمندان خطرناک است و از دیگر سو کم‌تحرکی هم مشکلات عدیده‌ای برای آنان به وجود می‌آورد. چاره همان رفتن به باشگاه‌های ورزشی سرپوشيده است.
- حکایت این شهروندان معصوم
کودکان با آستانه آسیب‌پذیری پایین، بیش از باقی اقشار جامعه در مقابل آلودگی هوا در معرض خطرند. آسم، آلرژی‌های تنفسی و پوستی و سرطان، از بیماری‌های شایعی است که کودکان در شهرهای بزرگ و آلوده به آن مبتلا می‌شوند. ذرات معلقی که در هوای شهرهای آلوده وجود دارد، می‌تواند عفونت‌های تنفسی و گاهی گوارشی در کودکان به وجود بیاورد. آسیب‌پذیری کودکان به‌واسطه حساسیت ویژه مخاط آنها بیشتر است، به طوری که برخی از کودکان با یک سرماخوردگی مختصر در شهری مانند تهران، دچار سرفه‌های طولانی و نگران‌کننده می‌شوند. تنها راهکار ممکن هم این است که کودکان را کمتر در آلودگی هوا از محیط‌های بسته خارج کنیم.
- در جست‌وجوی شیر و لبنیات
در شرایط آلودگی هوا، تغذیه و مدیریت تغذیه می‌تواند بسیار کارگشا باشد. برای کاهش صدمات به دستگاه تنفسی و التهاب دستگاه گوارش ناشی از این آلودگی، مصرف شیر و لبنیات را باید افزایش دهید. مصرف شیر و فراورده‌های آن، سبب نرم شدن مخاط تنفسی فوقانی، مری و معده می‌شود. از سوی دیگر، به دلیل وجود ترکیبات مناسب برای رشد و نمو باکتری‌های مفید که عمل دفع ادرار و مدفوع و مواد آلاینده را تنظیم می‌کنند، التهابات و بیماری‌های دستگاه گوارش را کاهش می‌دهد.
- بیشتر مراقب پوست‌تان باشید
آلودگی هوا بزرگ‌ترین دشمن پوست محسوب می‌شود. متخصصان پوست تأکید می‌کنند استفاده مکرر و منظم از ضدآفتاب‌ها، حتی در منزل و به‌خصوص در روزهای آلوده و تمدید استفاده از آنها هر ۳ ساعت یک‌بار، پوشیدن لباس‌های آستین بلند، شلوارهای بلند، پوشاندن سر با کلاه یا شال و دست با دستکش‌های نخی و استفاده از عینک آفتابی بسیار اهمیت دارد. استفاده مرتب از مرطوب‌کننده‌ها، شست‌وشوی مرتب سر و صورت با فراورده‌های صابونی یا شامپوهای غیر معطر و استفاده نکردن از عطر و ادکلن به‌خصوص توسط کسانی که زمینه اگزمای پوستی دارند، اثرات مضر آلودگی هوا به ویژه سرب معلق در هوا را کاهش دهد.
- هشدار جدی به زنان باردار
خانم‌های باردار که مجبورند از خانه خارج شوند، توجه کنند که کمترین تماس را با محیط بیرون داشته باشند. برای مثال، باید با وسیله نقلیه‌ای در شهر تردد کنند که کمترین هوا را به داخل ماشین وارد کند و تهویه مطبوع قوی داشته باشد. قلب زنان باردار نسبت به کاهش اکسیژن حساس است و جنین هم در صورت بروز چنین شرایطی، سلامتی‌اش به شدت در معرض تهدید قرار می‌گیرد. تنفس زن باردار در هوای آلوده، باعث کندذهنی جنین می‌شود. استفاده از امگا ۳ و انواع ویتامین‌ها، تغذیه مناسب، آب نارنج، آب انار و چای سبز در پاک کردن خون بسیار مؤثر است. زایمان زودرس، نوزادانی با وزن کم و حتی سقط جنین از عواقب آلودگی هوا هستند.