اشتغال و ازدواج چند سالي است كه به 2معضل اصلي دانشآموختگان دانشگاه‌ها در مقاطع كارشناسي به بالا تبديل شده. جامعه‌شناسان درباره تغيير ديدگاه دانشجويان درخصوص سن ازدواج و تشكيل خانواده هشدار مي‌دهند. هر سال بر تعداد دانشآموختگان بيكار افزوده مي‌شود و به تبع بيكاري بالاي دانشآموختگان، ازدواج اين گروه نيز تأخير افتاده‌است.
تأكيد رهبر معظم انقلاب در يكي از بندهاي سياست‌هاي كلي «علم و فناوري» بر تنظيم رابطه متقابل تحصيل با اشتغال و متناسب‌سازي سطوح و رشته‌هاي تحصيلي با نيازهاي توليد و اشتغال در حالي است كه اين موضوع همچنان گره كور نظام آموزشي است. مسئولان آموزش عالي مي‌گويند كه اشتغال دانشآموختگان ربطي به آنها ندارد، مسئولان وزارتخانه‌هاي كار و صنايع نيز مي‌گويند خروجي دانشگاه‌ها نيازهاي آنها را برطرف نمي‌كند و اين يعني بحران بيكاري دانشآموختگان.
براساس گزارش‌هاي رسمي درصد بالايي از دانشآموختگان نمي‌توانند در مشاغل مرتبط با رشته تحصيلي خود جذب بازار كار شوند و در نتيجه بيكارند. اين گروه به اميد يافتن شغل مناسب روي به تحصيلات تكميلي مي‌آورند درحالي‌كه حتي پس از پايان تحصيل بسياري از مهارت‌هاي اوليه براي جذب‌شدن در بازار كار را ندارند.
علي ربيعي، وزير تعاون، كار و رفاه اجتماعي در اين‌باره مي‌گويد: 50درصد جوانان كشور فاقد هرگونه مهارت براي انجام كار هستند. يقينا مي‌توان اين درصد را به دانشآموختگان نيز تعميم داد و گفت كه دست‌كم 50درصد فارغ‌التحصيلان دانشگاه‌ها هيچ مهارتي ندارند.
ناكارآمدي آموزش عالي
كارشناسان افزايش روز‌افزون تعداد دانشآموختگان بيكار را حاصل ناكارآمدي نظام آموزش عالي كشور مي‌دانند. چند سال پيش مسئولان براي برون‌رفت از اين وضعيت تصميم گرفتند طرح آمايش سرزمين را در وزارت علوم اجرا كنند. براساس طرح آمايش سرزمين، پذيرش دانشجو در دانشگاه‌هاي هر منطقه و استان باتوجه به امكانات، استعدادها و نيازهاي آنها انجام خواهد شد تاتناسب ميان نيازهاي واقعي و تقاضاهاي موجود برقرار شود. طرح آمايش سرزمين افزون بر ترسيم وضعيت موجود آموزش عالي در مناطق و استان‌ها به تعيين اولويت‌ها و اهداف كوتاه‌مدت، ميان‌مدت و بلندمدت اين عرصه به تناسب نيازها و توانمندي‌هاي منطقه‌اي مي‌پردازد.
در اين طرح، ماموريت زيرنظام‌هاي مختلف آموزش عالي همچون دانشگاه‌هاي دولتي، آزاد، غيرانتفاعي، پيام نور، علمي كاربردي و مؤسسات غيردولتي بازخواني شده و ضمن تدوين شاخص‌ها و استانداردهاي بخش‌هاي مختلف آموزش عالي، راهكارهاي رسيدن به آنها نيز ارائه شده است. براساس طرح آمايش سرزمين آموزش عالي، شاخص‌هايي همچون هرم جمعيت دانشجويي كشور و هرم اعضاي هيأت علمي در برنامه‌هاي 5ساله اصلاح خواهد شد و جذب دانشجو در مقاطع مختلف و ايجاد مراكز جديد آموزش عالي به تناسب نيازها، امكانات و پتانسيل‌هاي هر منطقه و استان به‌صورت هدفمند دنبال خواهد شد. امابا وجودتأكيد مسئولان ارشد نظام، طرح آمايش سرزمين آموزش عالي و نقشه جامع علمي كشور هنوز اجرا نشده و دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي كشور همچنان در رشته‌هايي دانشجو مي‌پذيرند كه نياز كشور به دانشآموختگان آن سال‌هاست اشباع شده است.
افزايش سن ازدواج
به گفته محمود حسين‌زاده، عضو هيأت علمي دانشگاه آزاد، بالا رفتن سطح تحصيلات جوانان به‌ويژه زنان نيز موجب گسترش مشاركت آنان در فعاليت‌هاي اقتصادي و اجتماعي مي‌شود ولي بايد توجه داشت كه افزايش تحصيلات، بالارفتن سن ازدواج، كاهش مواليد، كوچك شدن خانواده و ارتقاي سطح زندگي را به‌دنبال دارد. وي با بيان اينكه طولاني‌بودن مدت تحصيلات دانشگاهي و افزايش نسبت دختران به پسران، سبب شده تا اغلب پسران و دختران تا پايان تحصيلات و بعد هم تا زمان اشتغال، تمايلي به ازدواج نداشته باشند، مي‌گويد: دختران دانش‌آموخته هم حاضر به ازدواج با پسران بدون تحصيلات دانشگاهي نيستند. نتيجه اينكه درصد بالايي از دختران مجرد مي‌مانند يا به ازدواج ناخواسته تن مي‌دهند كه در بسياري از مواقع به طلاق مي‌انجامد.
راهكار چيست؟
اكنون نرخ بيكاري جوانان به مرز هشداردهنده 24درصد رسيده، اين موضوع وقتي حادتر مي‌شود كه بدانيم يك ميليون و 500هزار دانش‌آموخته بيكار هستند و بازار كار نيازي به آنها ندارد. آنطور كه وزير كار چندي پيش اعلام كرده به‌زودي 4ميليون و 500هزار نفر فارغ‌التحصيل دانشگاهي ديگر نيز براي يافتن شغل راهي بازار كار خواهند شد. عبدالرضا رحماني فضلي، وزير كشور نيز چندي قبل درباره رسيدن نرخ بيكاري فارغ‌التحصيلان دانشگاه‌ها به 43درصد هشدار داده بود.
كارشناسان پيش‌بيني مي‌كنند، اگر دولت نتواند براي اشتغال اين گروه اقدامات مؤثري انجام دهد با سونامي 5ميليون و 600هزار بيكار فارغ‌التحصيل دانشگاه‌ها روبه‌رو خواهيم شد. علي‌اكبر جلالي، استاد دانشگاه علم و صنعت معتقد است كه توجه به مشاغل دانش‌بنيان، راه‌حل نهايي معضل بيكاري دانشآموختگان كشور است. او با بيان اينكه نمايندگان مجلس بايد با تصويب قوانين مناسب زمينه را براي رشد و توسعه مشاغل دانش‌بنيان در كشور فراهم كنند مي‌گويد: مراكز آموزش عالي بايد از مدرك‌گرايي فاصله بگيرند و در كنار علم‌آموزي زمينه حرفه‌آموزي را نيز براي دانشجويان فراهم كنند. به گفته جلالي، هم‌اكنون يك ميليون و 500هزار فارغ‌التحصيل بيكار در كشور داريم و 4ميليون و500هزار دانشجوي ديگر نيز در آستانه فارغ التحصيلي هستند كه به جمع بيكاران اضافه خواهند شد كه اين تعداد بيكار زيبنده كشور ما نيست.
بيشترين جمعيت دانشآموختگان بيكار
مطابق تحقيقات سازمان همياري اشتغال دانشآموختگان بيشترين تعداد بيكاران در رشته‌هاي مهندسي، ساخت و توليد با 251هزار و 402نفر وجود دارد و پس از آن نيز 222هزار و 112نفر در رشته‌هاي علوم اجتماعي، بازرگاني و حقوق قرار دارند.از مجموع بيش از 768هزار نفر بيكار فارغ‌التحصيل دانشگاهي، 363هزار و 740نفر مرد و 404هزار و 311نفر نيز زن هستند كه بالاترين تعداد مردان بيكار در رشته مهندسي، ساخت و توليد با 178هزار و 461نفر است و بيشترين تعداد زنان بيكار نيز با 134هزار و 791نفر در رشته علوم اجتماعي، بازرگاني و حقوق تحصيل كرده‌اند.مجموعاً 100هزار و 912نفر مرد و زن در رشته‌هاي علوم انساني و هنر و 76هزار و 191نفر نيز در علوم، رياضي و كامپيوتر بيكار هستند.38هزار و 438نفر در رشته‌هاي كشاورزي و دامپزشكي، 25هزار و 997نفر در رشته‌هاي بهداشت و رفاه (بهزيستي) و 17هزار و 407نيز در رشته خدمات بيكار هستند. 13هزار و 45نفر رشته تحصيلي خود را اظهار نكرده‌اند.