مثلا با وجود اينكه مي‌دانيم مصرف بيش از حد مواد غذايي شور يا چرب براي سلامت‌مان مضر است، چقدر آن را رعايت مي‌كنيم؟ با وجودي كه مي‌دانيم نبايد زياد فست‌فود بخوريم تا چه حد به آن اهميت مي‌دهيم. اتفاقا در بسياري از موارد رفتن به رستوران‌هاي مختلف را به‌عنوان بهترين تفريح خود درنظر مي‌گيريم. يكي ديگر از مواردي كه در پيشگيري از بيماري‌ها بسيار مهم است مراجعه به‌موقع به پزشك است. زيرا بسياري از بيماري‌ها مانند بيماري‌هاي كبدي ازجمله كبد چرب، ديابت و فشار‌خون بالا به‌عنوان بيماري‌هاي خاموش شناخته مي‌شوند؛ يعني چون علامت خاصي ندارند، اگر به موقع تشخيص داده نشوند، درمان آنها بسيار سخت‌تر خواهد بود. اما با داشتن تغذيه صحيح و آزمايش‌هاي به‌موقع مي‌توان تا حدود زيادي آنها را مهار كرد. براي آشنايي بيشتر با اين موضوع با دكتر پيام فرحبخش، پزشك و متخصص تغذيه باليني و رژيم درماني گفت‌وگو كرده‌ايم.
چرا كبد چرب مي شود
بيماري كبد چرب يكي از بيماري‌هاي مهم دنياي امروز به‌شمار مي‌رودكه يكي از دلايل عمده آن چاقي است. در فرايند چاقي، چربي در نقاط مختلف بدن فرد رسوب مي‌كند كه يكي از آن نقاط هم مي‌تواند كبد باشد.
با توجه به اينكه دور كبد كپسولي به نام كپسول « گلايسون» قرار دارد، تجمع چربي زير اين كپسول و همچنين داخل بافت‌هاي كبد باعث به‌وجود آمدن عارضه كبد چرب خواهد شد. البته عوامل زيادي در ايجاد اين بيماري دخيل هستند كه ازجمله آنها مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:
هپاتيت‌هاي ويروسي: يكي از عواملي كه باعث ابتلا به كبد چرب مي‌شود هپاتيت‌هاي ويروسي هستند؛ يعني چون بافت‌هاي كبدي در افرادي كه به هپاتيتB يا C مبتلا هستند آسيب مي‌بينند، ممكن است در درازمدت باعث چرب شدن كبد هم بشود.
بيماري‌هاي خودايمني: از بيماري‌هاي خود ايمني هم مي‌توان به‌عنوان عامل ديگري براي ابتلا به بيماري كبد چرب ياد كرد؛ يعني بيماري‌هايي كه خود بدن عليه خودش واكنش نشان مي‌دهد. مانند بيماري‌هاي آرتوئيد روماتوئيد يا همان روماتيسم.
وراثت: وراثت در بروز اين بيماري نقش مهمي دارد. چون در بعضي خانواده‌ها همه به‌طور ارثي اضافه وزن دارند و آن را به نسل‌هاي بعد هم منتقل مي‌كنندكه همين موضوع عاملي براي ابتلا به چرب شدن كبد محسوب مي‌شود.
مصرف بعضي داروها: علت ديگري كه مي‌تواند عامل ابتلا به بيماري كبد چرب باشد مصرف داروهايي است كه دفع آنها از كبد صورت مي‌گيرد.
سوءتغذيه: افرادي كه رژيم غذايي مناسبي ندارند؛ يعني دقيقا افرادي كه آن طرف طيف چاقي قرار مي‌گيرند نيز مي‌توانند در معرض ابتلا به بيماري كبد چرب باشند. اين افراد ممكن است به‌دنبال تغذيه ناسالمي كه در آن بيش از حد از چربي‌ها استفاده مي‌شود، نتوانند تمام گروه‌هاي غذايي مهم را دريافت كنند. در واقع اگر شخص بخواهد تغذيه درستي داشته باشد بايد نيمي از انرژي روزانه‌اش (55-50درصد)را از كربوهيدرات‌ها دريافت كند و حدود 15-20در صد را هم از پروتئين‌ها بگيرد. اما حداكثر چربي كه فرد مي‌تواند دريافت كند فقط30درصد كالري روزانه‌اش است. ولي شكل هرم غذايي بعضي افراد نامناسب است؛ يعني گاهي با وجود اينكه ميزان دريافت كالري آنها هم زياد نيست ولي به جاي اينكه 30درصد آن را از چربي‌ها بگيرند، 50درصدش را از چربي‌ها دريافت مي‌كنند. ضمن اينكه مواد غذايي مورد استفاده آنها هم بيشتر شامل فست‌فود و انواع هله‌هوله مانند چيپس، پفك و... است. بدين‌ترتيب چون نمي‌توانند مواد مغذي لازم براي بدن را دريافت كنند، با مشكلات زيادي ازجمله ابتلا به كبد چرب روبه‌رو شوند.
وقتي رژيم‌هاي لاغري درد‌سر‌ساز مي‌شوند
متأسفانه بعضي افراد با گرفتن رژيم‌هاي لاغري نادرست، غيرعلمي و غيراصولي كه امروزه تبليغات زيادي هم دارند و مثلا وعده مي‌دهند كه در يك‌ماه 10كيلو وزن كم كنيد، در 2ماه 20كيلو لاغر شويد و... در معرض ابتلا به بيماري كبد چرب قرار مي‌گيرند. اين افراد چون مي‌خواهند وزن‌شان را به سرعت پايين بياورند، به‌دنبال كاهش وزن شديد با مشكلات زياد و بيماري‌هاي مختلفي مانند ريزش مو، اختلالات پوستي و درد‌هاي استخواني ناشي از بيماري‌هاي مفصلي و... مواجه مي‌شوند كه يكي از آنها هم مي‌تواند بيماري كبدچرب باشد.
چطور تشخيص دهيم كبدمان چرب شده
براي تشخيص كبد چرب 2راه وجود دارد؛ نخستين راه استفاده از سونوگرافي است كه شخص مي‌تواند با مراجعه به متخصص راديولوژي كبدش را سونوگرافي كند و متوجه شود كه كبدش چرب هست يا نه و اگر هم چرب است در چه درجه‌اي قرار دارد. كبد چرب 3مرحله (گريد) دارد كه اگر بيمار به مرحله سوم رسيده باشد، در واقع مستعد ابتلا به «سيروز‌كبدي» و از دست دادن بافت كبد است. راه دوم براي تشخيص چربي كبد، آزمايش خون است. در اين آزمايش، بيماري با بررسي ميزان آنزيم‌هاي كبدي تشخيص داده مي‌شود. يعني اگر ميزان اين آنزيم‌ها بالا باشد شخص مبتلا به كبد چرب است.
علائم بيماري كبد چرب
با توجه به اينكه بيماري كبد چرب يك بيماري خاموش است، هيچ علامتي ندارد؛ يعني نه باعث زرد‌شدن شخص مي‌شود و نه التهاب، ورم و دردي به همراه دارد؛ يعني ممكن است كبد شخصي سال‌هاي سال چرب باشد و حتي به سمت سيروز كبدي هم برود؛ ولي متوجه آن نشده باشد. سيروز كبدي مرحله‌اي است كه بافت كبد با مشكل مواجه مي‌شود و گاهي حتي با كاهش هوشياري همراه است. بنابراين از وجود بسياري از بيماري‌هاي خاموش كه علائمي ندارند قبل از آزمايش نمي‌توان آگاه شد. پس اگر فردي سابقه ارثي دارد، چاق است يا داروهايي مي‌خورد كه كبد را تحت‌تأثير قرار مي‌دهند، هپاتيت دارد يا سابقه بيماري‌هاي خودايمني در خانواده‌اش وجود دارد بايد حتما براي تشخيص بيماري كبدچرب به پزشك مراجعه كند. فراموش نكنيد كه افراد با وزن طبيعي هم مي‌توانند تحت‌تأثير ديگر عوامل مؤثر در ابتلا به كبد چرب در معرض ابتلا به آن قرار داشته باشند. بنابراين با داشتن يك يا 2عامل مؤثر در ابتلا به اين بيماري بهتر است آزمايش‌هاي لازم را انجام دهيد.
رژيم غذايي مناسب
رژيم غذايي مناسب اولا بايد براساس هرم غذايي؛ يعني شامل تمام مواد غذايي لازم باشد. ولي چون بهترين درمان براي كبد چرب، كاهش وزن است بايد به‌تدريج ميزان دريافت كالري كم شود؛ يعني اگر شخص نرمال بايد بين 6 تا11واحد نان و غلات دريافت كند حالا كه به كبدچرب دچار شده، همان كمترين ميزان لازم يعني 6واحد براي او كافي است. در مورد ميوه‌ها هم كه مصرف روزانه آنها بايد بين 3 تا 4واحد باشد، 3واحد براي كبد‌هاي‌چرب كافي است. مصرف شير و لبنيات هم كه در حالت طبيعي بايد3 تا 4واحد باشد براي افرادي با كبد چرب حداقل آن؛ يعني 3واحد تجويز مي‌شود. در ضمن اين افراد فقط مي‌توانند از چربي‌هاي غيراشباع استفاده كنند.
مصرف آنتي اكسيدان‌ها
يكي ديگري از مواردي كه افراد داراي كبد چرب بايد آن را در نظر بگيرند، مصرف آنتي‌اكسيدان‌هاست. آنتي‌اكسيدان‌ها موادي هستند كه با اكسيداسيون در سطح سلول مقابله مي‌كنند و انواع مختلفي دارند كه بعضي از آنها محلول در چربي‌ها هستندمانند ويتامين «اي» كه براي افرادي با كبد چرب مفيد است واين افراد البته با تجويز پزشك مي‌توانند از آن استفاده كنند. دسته ديگري از آنتي‌اكسيدان‌ها هم محلول در آب هستند كه از آنها هم مي‌توان استفاده كرد. مثل آنتي‌اكسيدان‌هايي كه در گوجه‌فرنگي وجود دارند يا آنتي‌اكسيدان‌هاي مختلف ديگري كه در سبزيجات مختلف به‌ويژه سبزيجات رنگي ديگر وجود دارند.
مصرف املاح
مصرف بعضي املاح هم به‌دليل داشتن آنتي‌اكسيدان به افرادي با كبد چرب توصيه مي‌شود. مثل «سلنيم» كه در حالت طبيعي در غلات كامل مانند انواع حبوبات و سبزيجات وجود دارد. همچنين از مكمل آن هم مي‌توان به‌عنوان قرص‌هاي حاوي سلنيم استفاده كرد.
انجام ورزش‌هاي روزانه
انجام مرتب فعاليت‌هاي ورزشي مي‌تواند در درمان و حتي پيشگيري از ابتلا به بسياري از بيماري‌ها ازجمله كبد چرب مؤثر باشد. زيرا داشتن تحرك و فعاليت‌هاي بدني باعث سوخت‌وساز بيشتر بدن و در نتيجه جمع نشدن چربي در قسمت‌هاي مختلف بدن ازجمله كبد شده و براي سلامت بيشتر به همه افراد توصيه مي‌شود.
پروبيوتيك‌ها
«پروبيوتيك» به ميكروب‌هاي مفيدي گفته مي‌شود كه عملكرد خوبي براي بدن ما دارند و به‌طور طبيعي در بسياري از مواد غذايي ازجمله سبزيجات و ميوه‌ها وجود دارند كه آن را به لبنيات هم مي‌توان اضافه كرد. مثلا انواع ماست را با فراوري‌هاي خاص مي‌توان به ماست‌هاي پروبيوتيك تبديل كرد.
باكتري‌هاي مفيد به‌طور طبيعي در روده هم وجود دارند كه ويتامين «كا» و« ب» توليد مي‌كنند كه وقتي مصرف اين پروبيوتيك‌ها هم بالا مي‌رود مي‌توانند با كبد چرب مقابله كنند.
سبزيجات مفيد براي كبد چرب
سبزيجات سبز رنگ كه در انواع غذاها مانند بعضي خورش‌ها هم هستند، به‌طور كلي براي درمان كبدچرب مفيدند ولي مصرف بعضي انواع آن مانند «سير» بيشتر توصيه مي‌شود. زيرا حاوي آنتي‌اكسيدان‌هاي خوبي براي مقابله با كبد چرب است.
گريپ فروت، سيب، ليموترش و آواكادو هم ازجمله ميوه‌هايي هستند كه چون حاوي آنتي‌اكسيدان زيادي هستند بيشتر به درمان كبد چرب كمك مي‌كنند.
هويج و انواع كلم ازجمله كلم بروكلي، قمري، پيچ و... هم ازجمله سبزي‌هاي بسيار مفيد و مؤثر در بيماري كبد چرب است.
مصرف چاي سبز هم عامل مهم ديگري براي درمان كبد چرب به‌شمار مي‌رود.
انواع غلات، نان‌ها يا ماكاروني‌هاي حاوي سبوس هم مي‌توانند براي افرادي كه كبدچرب دارند مفيد باشد.