در ميان حرف‌هايم به‌اختصار از پيوند امنيت اجتماعي با فناوري‌هاي ارتباطي جديد نكاتي به ميان آوردم و يادآور شدم كه اگر استفاده از اين فناوري‌ها هدفمند و مديريت شده صورت نگيرد، آنها به وسيله‌اي براي كاهش تراز و سطح امنيت اجتماعي استفاده‌كنندگان و حتي افراد اطراف آنها تبديل مي‌شوند.
اين بخش از حرف‌هايم ولوله‌اي در ميان جمع انداخت. علت را كه جويا شدم كسي در ميان جمع گفت: سردار! چرا از وايبر و واتس‌اپ نمي‌گويي كه بلاي جان خانواده‌ها شده است؟ ديگران نيز در تأييد سخن او به سخن درآمدند. به آنان قول دادم فوايد و خطرات استفاده از آن‌دو، به‌ويژه وايبر را به‌صورت روشمند و دقيق مورد پژوهش قرار مي‌دهم و حاصل پژوهشم را در نوشتاري به اطلاع آنان مي‌رسانم. پس از آن جلسه، با بهره‌گيري از اطلاعات و امكانات در دسترس، پژوهشي را انجام دادم و در آن، ابعاد و زواياي بهره‌گيري از وايبر و تا حدودي واتس‌اپ را مورد مطالعه قراردادم. در اين نوشتار به اختصار و در چند بند برخي از يافته‌هاي آن پژوهش را يادآور مي‌شوم:
- اول: وايبر نرم‌افزاري است كه به سهولت روي اغلب گوشي‌هاي موجود نصب مي‌شود و امكان تبادل اطلاعات را براي استفاده‌كنندگان فراهم مي‌سازد. آيا اطلاعات تبادل‌شده در اين فضا سودمند است و موجب غناي ذهني استفاده‌كنندگان مي‌شود؟
براي يافتن پاسخ اين پرسش؛ مقداري از اطلاعات تبادل شده توسط كارشناسان مورد تحليل قرار گرفت. نتايج حاصل از اين تحليل آشكار ساخت كه اطلاعات تبادل‌شده نه‌تنها بر ژرفاي ذهني مخاطبان و استفاده‌كنندگان نمي‌افزايد بلكه موجب سطحي‌نگري، سردرگمي و ابهام معنايي آنان مي‌شود. البته، محتواي برخي اطلاعات تبادل‌شده در فضاي وايبر براي مدتي نه چندان طولاني، استفاده‌كنندگان را سرگرم مي‌سازد. بنابراين وايبر بيش از آنكه نرم افزاري براي تبادل اطلاعات باشد وسيله‌اي براي سرگرم كردن استفاده‌كنندگان است.
- دوم: آيا وايبر فضاي ايمني است؟
در پاسخ به اين پرسش لازم است يادآوري شود كه استفاده‌كنندگان از وايبر هنگام راه‌اندازي آن با امضاي يك پروتكل، دانسته يا نادانسته، به متوليان اين نرم افزار اجازه داده‌اند تا هر زمان كه خواستند از اطلاعات گوشي آنان هرگونه كه دوست دارند استفاده كنند! بنابراين، فضاي وايبر نه‌تنها فاقد حداقل استانداردهاي ايمني اطلاعات است بلكه حتي بستر استفاده از ساير اطلاعات كاربر را نيز براي متوليان وايبر فراهم مي‌سازد. به زعم و باور كارشناسان از اين اطلاعات براي مقاصد اقتصادي، فرهنگي و حتي جاسوسي استفاده مي‌شود.
- سوم: آيا وايبر مي‌تواند به منزله بستري براي «تبادل عاطفه» و بسط روابط عاطفي و اجتماعي ميان افراد جامعه، به‌ويژه اعضاي خانواده‌ها، نگريسته شود؟
پاسخ اين پرسش هم مثبت است و هم منفي. مثبت است چون تعدادي از خانواده‌ها از آن فضا بهره مي‌گيرند تا به‌صورت مشترك و لحظه‌اي (آنلاين) با يكديگر به گپ و گفت بپردازند و احساسات و عواطف خود را با يكديگر در ميان بگذارند. اما، از آن رو منفي است كه موجب منزوي شدن اعضاي پا به سن گذاشته خانواده‌ها مي‌شود. چه، آنان فرصت گفت‌وگوي رو در‌رو با اعضاي جوان‌تر خانواده را از دست مي‌دهند و ناگزير در ميان جمعي كه هر يك سر در گوشي خود فرو برده و مشغول ارسال و دريافت پيام‌هاي وايبري و واتس اپي هستند، احساس «تنها ماندن» مي‌كنند. اين احساس ممكن است عنقريب جماعت زيادي از افراد مسن جامعه را در دام افسردگي گرفتار سازد.
- چهارم: آيا وايبر سهم و نقشي در ظهور و بروز آسيب‌هاي اجتماعي و كجروي‌ها و انحرافات دارد؟
گر چه هنوز زود است كه بتوان پاسخي متقن به اين پرسش داد اما ما در پژوهشي كه از آن سخن به ميان آمد دريافتيم كه اين نرم‌افزار آسيب‌پذيري اخلاقي را افزايش مي‌دهد. يكي از علل تأثيرگذاري اين نرم افزار در افزايش برخي كژكرداري‌هاي اخلاقي آن است كه امكان سهل و آسان و رايگان دسترسي به پيام‌ها، تصاوير و فيلم‌هاي مبتذل و مستهجن را فراهم مي‌سازد و لاجرم براساس شواهد متقن پژوهشي، اينگونه محتواها به‌تدريج ذهن را مهياي پذيرش كجروي مي‌سازد. به‌ويژه خطر آسيب‌پذيري حاصل از محتواي ناهنجار وايبر بر كودكان و نوجوانان بسيار بيش از سايرين است.
البته از تأثير اين ابزار در «قبح‌زدايي» از برخي روابط، حتي در ميان جوانان و افراد ميانسال، نبايد غافل بود. شواهد نشان مي‌دهد كه حداقل شماري از كساني كه رو به كجروي اخلاقي مي‌نهند و در دام مفاسد اخلاقي گرفتار مي‌شوند، متاثر از اين فضا هستند و بيم آن مي‌رود كه گسترش دامنه استفاده از فضاي وايبر نرخ وقوع طلاق را به‌صورت نگران كننده‌اي فزوني بخشد.
- پنجم:آيا بين ميزان استفاده از وايبر و نرم افزارهايي نظير آن و پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان و دانشجويان ارتباطي وجود دارد؟
بي‌ترديد براي ارائه پاسخي دقيق به اين پرسش بايد تحقيقات متعددي، به‌ويژه از نوع تحقيقات آزمايشي و كنترل شده، صورت گيرد. ليكن، ما در اين بررسي تنها به «زمينه‌يابي» بسنده كرديم. نتيجه اين زمينه يابي آشكار ساخت كه بين ميزان استفاده از وايبر و افت تحصيلي همبستگي معناداري وجود دارد. يعني با افزايش استفاده از اين ابزار به‌صورت قابل توجهي از پيشرفت تحصيلي دانش‌آموزان و دانشجويان كاسته مي‌شود.
- ششم: چاره چيست و چه بايد كرد؟
در پاسخ به اين پرسش مي‌توان چند رهنمود را بر شمرد؛ نخست آنكه از دسترسي كودكان زير سن بلوغ به اين نرم افزار و نرم‌افزارهاي مشابه، بايد جلوگيري كرد. چه، با اين كار از «دسترسي زودرس» آنان به اطلاعات غيرضروري و نيز «آلوده شدن» ذهنشان بر اثر مشاهده تصاوير غيراخلاقي جلوگيري مي‌شود. دوم، از تبادل اطلاعات با افراد نا آشنا و غريبه بايد اجتناب ورزيد. چه، افراد كجرو و ضد‌اجتماع از اين فضا براي «فريب» دادن ديگران و گرفتار كردن آنان بهره مي‌گيرند. سوم آنكه، با حذف وايبر نه‌تنها هيچ نقصاني در روند زندگي عادي (نرمال) پديد نمي‌آيد بلكه ايمني و آرامش و آسايش نيز به ميان خانواده بازمي‌گردد. پس، لطفا به حذف اين نرم افزار نيز بينديشيد.
- معاون اجتماعي ناجا