كلانشهرهاي كشور به‌عنوان محل تردد ميليون‌ها خودروي آلاينده، همه ساله با رسيدن سرماي هوا دچار مشكلات فراوان مي‌شوند. آلودگي هوا و تبعات و هزينه‌هاي متعدد آن در سال‌هاي اخير موجب شده مديران كلانشهرها به فكر راه چاره باشند. در مسير تشديد آلودگي هواي تهران و 7كلانشهر كشور، همواره وجود خودروهاي انبوه يك معضل غيرقابل حل بوده است و مديران شهري مي‌كوشند براي رفع آن به طرح‌هاي ترافيكي رو آورند. طرح‌هاي ترافيكي تهران، مشهد، اصفهان، شيراز و تبريز در سال‌هاي اخير همواره با گسترش روبه‌رو بوده است.
الگوي محدوده‌هاي ترافيكي اگرچه راه‌حلي پايدار و ريشه‌اي در برابر بحران آلودگي هوا تلقي نمي‌شود، اما تاكنون توانسته از مشكلات كلانشهرهاي كشور بكاهد. شهرهاي بزرگ جهان نيز با تكيه بر اين الگو تاكنون بارها توانسته‌اند از انباشت آلاينده‌ها در مقاطع طولاني‌مدت و كوتاه‌مدت بكاهند. براي نمونه شهرهاي بروكسل و بخارست به‌عنوان پرترافيك‌ترين شهرهاي اروپا با تعريف زون‌هاي ترافيك در دهه 1990تلاش كردند حضور خودروها در شهر را كنترل كنند و با اتخاذ سياست‌هاي انقباضي بر كيفيت تردد در شهر بيفزايند.
سيد جعفر تشكري هاشمي، معاون شهردار تهران هفته گذشته در اين‌باره از توسعه محدوده‌هاي عاري از خودرو در پايتخت خبر داد. تجربه محدوده‌هاي عاري از خودرو از سال 86در برخي خيابان‌هاي مركزي شهر به اجرا در آمد. در پي بازخوردهاي موفق اين طرح، محدوده عاري از خودرو در خيابان 15خرداد به‌عنوان پر رفت‌و‌آمد‌ترين معبر شهري پي ريزي و اجرا شد.
اين خيابان در محدوده بازار تهران هر روز با حدود1.5 ميليون خودروي عبوري روبه‌رو مي‌شد كه در پي حذف آنها، عدد تردد از خيابان به بيش از 3ميليون عابر پياده در روز رسيد. ايده محدوده‌هاي عاري از خودرو در سال 91به خيابان 17شهريور و ميدان امام حسين(ع) رسيد و در حال حاضر مطالعات اين طرح براي برخي خيابان‌هاي ديگر پايتخت درحال اجراست. لزوم بازنگري در تردد ميليوني خودروها هر روز بيش از پيش احساس مي‌شود.
هم‌اكنون 4ميليون دستگاه وسيله نقليه با توليد روزانه 1192تن آلاينده، مسبب 88درصد آلودگي هواي تهران هستند و مردم تهران چاره‌اي ندارند جز آنكه آلاينده‌ها را استشمام و ذرات آن را وارد ريه‌هاي خود كنند. آنان حتي مجبور هستند آثار اين آلودگي‌ها را در سبزيجات مصرفي نيز احساس كنند. هر وسيله نقليه شخصي به نسبت تعداد سرنشين، 9برابر يك دستگاه اتوبوس آلايندگي توليد مي‌كند.
- 2طرح و ميليون‌ها خودرو
طرح‌هاي ترافيكي سابقه‌اي ديرپا در تهران دارند. طرح ترافيك از شهريور سال 1358با ايجاد مسير ويژه اتوبوس‌هاي شركت واحد به اجرا در آمد. تجربه موفق شهرهاي سائوپائولو، بوگوتا، مكزيكوسيتي، سئول و لاگوس، تهران را برآن داشت تا محدوده‌اي براي كنترل ترافيك و آلودگي هوا درنظر بگيرد. اين طرح هم‌اكنون با گسترش وسعت و محدوديت بيشتر تردد وسايل نقليه دنبال مي‌شود.
همچنين طرح زوج و فرد به‌عنوان يك طرح مقطعي در زمينه كاهش آلودگي هواي تهران از اسفند 1379آغاز شد. در نيمه دوم سال 1389آلودگي شديد هواي شهر تهران به سطح هشدار رسيد و طبق آمارها افراد زيادي به همين دليل جان خود را از دست دادند يا به بيماري‌هاي ناشي از آلودگي هوا دچار شدند. بدين‌ترتيب در اسفند 1389محدوده تردد زوج و فرد خودروها و همچنين محدوده طرح ترافيك خودروها به‌طور آزمايشي گسترش يافت و پليس راهور با جديت بيشتري با متخلفان اين طرح برخورد كرد. اين محدوده آخرين بار در سال 91افزايش يافت و در حال حاضر نيز با قوت دنبال مي‌شود.
- طرح‌هاي ترافيكي، الگوي دائمي نيستند
محدوده‌هاي ترافيكي براساس آموزه‌هاي علمي نمي‌توانند براي يك شهر دائمي باشند و بايد بازنگري شوند. طبق آمار و ارقام منتشر شده از سال 1384تا پايان سال 1389، كاهش آلودگي هوا و كاهش حجم ترافيك به وقوع پيوست اما با توسعه نهادهاي دولتي و غيردولتي داخل طرح، حجم ترافيك داخل محدوده طرح و همچنين ميزان آلودگي هوا روند افزايشي داشت، به‌طوري كه در نيمه دوم سال 1389ميزان آلاينده‌هاي هوا و حجم ترافيك در محدوده زوج و فرد به حداكثر مقدار ممكن رسيد.
مهدي يدي همداني دبير شوراي‌عالي هماهنگي ترافيك شهرهاي كشوردر اين زمينه معتقد است كه طرح زوج و فرد بنا به ملاحظات محيط‌زيستي و آلودگي هوا ارائه شده و برخي كارايي‌هاي خود را از دست داده است. بر همين اساس بايد از تجربيات جهاني استفاده شده و طرحي جايگزين شود كه ضمن تشويق شهروندان به استفاده از خودروهايي با آلايندگي كمتر توجه ويژه‌اي به كاهش آلودگي شهر تهران داشته باشد.