یکی از مناظرات امام رضا (ع)، مناظره با گروهی بود که مأمون آن را متشکل از برجسته‌ترین علمای یهودی، مسیحی و دیگر ادیان ترتیب داده بود، مأمون اهدافی از برگزاری این مناظره دنبال می‌کرد از جمله اینکه می‌خواست مقام علمی امام رضا (ع) را در این نشست علمی پایین بیاورد، اما حضرت (ع) با چیرگی خود، مانع از به سر ثمر رسیدن هدف مأمون شد.
در این مناظره امام رضا (ع) با استناد به کتاب مسیحیان و یهودیان به سؤالات و شبهات آنها پاسخ داد، در این مناظره که عالم یهودی با امام رضا (ع) داشت، حضرت (ع) سؤالاتی را از او پرسید و فرمودند: چرا شما به بشارت پیامبر اسلام (ص) اعتقاد ندارید، در حالی که در کتاب مقدس این بشارت آمده است.
امام رضا (ع) این مطالب را از تورات یهودی‌ها بیان کردند. پیش از شرح مناظره امام رضا علیه‌السلام، برای آشنایی با تورات لازم است به نکاتی اشاره کنم:
مسیحیان و یهودیان هر دو کتاب آسمانی دارند. کتاب آسمانی مسیحیان به «کتاب مقدس» یا «عهدین» مشهور است که از دو بخش «عهد عتیق» و «عهد جدیدـ تشکیل شده است، عهد عتیق شامل 39 کتاب و عهد جدید شامل 27 کتاب است، از 39 کتاب عهد عتیق، پنج کتاب اول به «تورات» مشهور است که به جای کتاب «سِفر» نیز نامیده می‌شوند که عبارتند از سِفر پیدایش، سِفر خروج، سِفر لاویان، سِفر اعداد و سِفر تثنیه، این 5 کتاب اول 39 کتاب عهد عتیق، تورات گفته می‌شود، همچنین به چهار کتاب اول عهد جدید هم «اناجیل اربعه» یا «اناجیل چهارگانه» گفته می‌شود که شامل انجیل متی، انجیل مرقس، انجیل لوقا و انجیل یوحنا است.
امام رضا (ع) وقتی بر اساس تورات با عالم یهودی گفت‌وگو کردند، در واقع مناظره ایشان شامل حال مسیحیان هم می‌شود، چرا که تورات و عهد عتیق مورد قبول مسیحیان هم هست.
امام رضا (ع) خطاب به عالم یهودی اشاره می‌کند و سؤال می‌پرسد: آیا در کتاب تثنیه و تورات نیامده است که حضرت موسی (ع) به بنی‌اسرائیل وصیت کرد که یک پیامبری از میان برادران شما به سوی شما خواهد آمد و آن پیامبر را تصدیق کنید و به حرف‌های آن پیامبر گوش کنید، این نکته که امام رضا اشاره کردند از کتاب «تثنیه» فصل 18 آیه 18 آمده است؛ یعنی در کتاب مقدس کنونی این ارجاع امام رضا (ع) موجود است.
امام رضا (ع) ابتدا از این عالم یهودی اقرار گرفتند و او هم گفت: بله! در تورات چنین آیه‌ای وجود دارد.
امام رضا (ع) مجدداً سؤال خود را مطرح کردند: آیا بنی اسرائیل برادران غیر از بنی اسماعیل هم داشت؟!
در اینجا لازم است که اشاره شود: حضرت ابراهیم (ع) فقط دو فرزند داشتند. اسماعیل و اسحاق. حضرت اسماعیل (ع) فرزند بزرگتر و حضرت اسحاق (ع) فرزند کوچکتر بودند، همچنین طبق کتاب مقدس، حضرت اسحاق (ع) دو فرزند به نام «یعقوب» و «عیسو» داشتند و از آنجایی که حضرت یعقوب (ع) یک کشتی با خدا گرفت و در آن کشتی پیروز شد، خدا لقب اسرائیل را به او عطا کرد!! در حالی که طبق دیدگاه اسلامی حضرت یعقوب چون بنده خوب خدا بود به عنوان «اسرائیل» یا بنده خوب خدا نامیده شده است.
امام رضا (ع) باز سؤال می‌پرسند: آیا حضرت اسحاق (ع) که پسر حضرت ابراهیم (ع) بود، برادری به جز اسماعیل (ع) داشت؟ جواب عالم یهودی منفی بود، زیرا که حضرت ابراهیم (ع) دو فرزند بیشتر نداشت.
در تثنیه 18: 18 آمده است: حضرت موسی (ع) بنی اسرائیل را جمع کرد و گفت: نبی‌ای را برای ایشان از میان برادران ایشان مثل تو مبعوث خواهم کرد و کلام خود را به دهانش خواهم گذاشت و هر آنچه به او امر فرمایم به ایشان خواهد گفت.
در این عبارت نبی مثل حضرت موسی از برادران بنی اسرائیل (اسماعیل و فرزندان بنی اسماعیل)، یعنی نبی‌ای که ویژگی‌های او با حضرت موسی شبیه است، می‌خواهم بیان کنم که حضرت امام رضا (ع) به چه بشارت جالب و دقیقی اشاره کرده است.
- نبی مثل موسی (ع) چه کسی است
لازم به ذکر است که وجود مقدس پیامبر اکرم (ص) با 60 واسطه به حضرت اسماعیل (ع) می‌رسد، در واقع نبی مثل موسی (ع)، حضرت محمد (ص) است، اینجا یک اختلاف میان یهودیان، مسیحیان و مسلمانان وجود دارد.
طبق تورات، حضرت یوشع (ع) جانشین حضرت موسی (ع) است و یهودیان می‌گویند: منظور از نبی مثل موسی (ع) حضرت یوشع است! در حالی که حضرت موسی (ع) شریعت داشت و دین جدیدی را آورد، ولی حضرت یوشع (ع) چنین چیزی را نداشت، پس حضرت یوشع (ع) مثل حضرت موسی (ع) نبودند.
اما مسیحیان می‌گویند: مثل حضرت موسی (ع)، حضرت عیسی (ع) است! در اینجا دعوای اصلی میان مسلمانان و مسیحیان مطرح است. ما ثابت می‌کنیم که پیامبری که مثل حضرت موسی (ع) است، حضرت محمد (ص) است نه حضرت عیسی (ع)، علمای ما تا 40 مورد ویژگی و شباهت‌های حضرت محمد (ص) با حضرت موسی (ع) را بیان کردند که بنده تنها به چند مورد از شباهت‌های مهم اشاره می‌کنم:
-ما از مسیحیان سؤال می‌پرسیم که طبق نظر یهودیان حضرت موسی (ع) پیامبر خدا و طبق نظر ما مسلمانان حضرت محمد (ص) هم پیامبر خدا بود، آیا طبق نظر شما مسیحیان حضرت عیسی(ع) هم پیامبر خدا بود؟ آنها می‌گویند: خیر مسیح خدا و پسر خدا است! پس در اینجا یک تفاوت اساسی بین این دو شخصیت وجود دارد.
-نکته دیگر اینکه یهودیان می گویند حضرت موسی (ع) شریعت داشت، یعنی دارای احکام 613 گانه بود که احکام واجب و حرام را شامل می‌شود، همچنین ما مسلمانان هم می گوییم پیامبر اسلام(ص) احکام واجب، حرام فراوانی داشتند، اما وقتی وارد مسیحیت می‌شوید نماز و روزه واجب ندارند و هیچ کدام از احکام به جز ده فرمان را واجب نمی‌دانند. حال وقتی از مسیحیان می پرسیم آیا حضرت مسیح علیه‌السلام احکام و شریعت داشت، در جواب می‌گویند: خیر! احکام منسوخ شده است و حضرت عیسی (ع) شریعتی نداشتند. این هم تفاوت کلیدی دیگر مسیح (ع) و موسی (ع) و شباهت کلیدی دیگر حضرت محمد (ص) و حضرت موسی (ص).
-یهودیان می‌گویند حضرت موسی (ع) مورد رحمت الهی قرار گرفت و در آخر عمر با عنایت و رحمت خداوند از دنیا رفت، اما هنگامی که از مسیحیان از سرنوشت حضرت عیسی (ع) و اینکه آیا مورد رحمت خدا قرار گرفته است، می‌پرسیم، در جواب می‌گویند: «العیاذ بالله» ایشان مورد لعنت خدا قرار گرفته، چرا که هر کس به صلیب کشیده شود، در حقیقت ملعون است و حضرت مسیح (ع) گناه اولیه را به دوش کشید و فداکاری کرد و در راه گناه اولیه و ذاتی بشر فدا و ملعون شد. پس بنابر نظر ایشان حضرت عیسی مورد رحمت قرار نگرفته است، اما در مورد پیامبر اکرم (ص) که رحمه‌للعالمین است و با رحمت الهی به شهادت رسیدند.
-در مسأله تولد؛ حضرت موسی (ع) پدر و مادر داشت، حضرت محمد (ص) هم پدر و مادر داشت، ولی حضرت عیسی (ع) فقط مادر داشت.
-در مسأله جنگ‌ها نیز حضرت موسی (ع) و حضرت محمد (ص) هر کدام شمشیر به دست گرفتند و جنگ‌هایی را انجام دادند، اما هنگامی که از مسیحیان می‌پرسیم، جواب می‌دهند: حضرت عیسی (ع) فقط پیامبر صلح بود و جنگ نکرد.
و از این شباهت های پیامبر اسلام (ص) و حضرت موسی (ع) فراوان وجود دارد که در همه این‌ها حضرت عیسی (ع) با حضرت موسی (ع) متفاوت است. به همین دلیل به بشارت تثنیه 18: 18 اشاره فرمودند.
مطلب جالب دیگر اینکه در عهد جدید مسیحیان در انجیل یوحنا آمده است: هنگامی که حضرت یحیی (ع) ظهور کرد، عده‌ای از یهودیان دور ایشان جمع شدند و گفتند: شما کی هستید؟ آیا الیاس هستید؟ آیا مسیح هستید؟ فرمود: خیر! گفتند: آن نبی هستید؟ این کلمه «آن نبی» در اینجا به چه معناست؟ یعنی همان چیزی که در تثنیه 18: 18 مطرح شده و مردم در عصر جدید در زمان مسیح هم منتظر آن نبی بودند. حضرت یحیی (ع) در جواب فرمود: من حتی لایق این نیستم که بند کفش آن نبی را ببندم چه رسد به این که آن نبی باشم.
این عبارت انجیل یوحنا معلوم می شود که بشارت تثنیه 18: 18 بشارت بسیار مهمی بوده که بعد از 1400 سال هنوز مردم منتظر آن نبی بوده اند که قرار بوده شبیه حضرت موسی باشد و با وجود این که مسیح ظهور کرده بوده است، آن نبی هنوز نیامده بوده.
- اثبات وجود مقدس حضرت محمد (ص) توسط ثامن‌الحجج (ع)
در ادامه مناظره، امام رضا (ع) ابتدا از آن فرد یهودی اقرار می‌گیرد که آیا تورات را قبول دارید؟ آیا سفر تثنیه را خوانده‌اید؟ آیا حضرت موسی (ع) چنین سخنی را گفته‌اند؟ که عالم یهودی همه این موارد را اعتراف می‌کند بعد امام رضا این بشارت را ذکر می‌کنند که فردی که شبیه حضرت موسی (ع) بوده چه کسی است و خیلی زیبا این بشارت را نسبت به وجود مقدس پیامبر گرامی اسلام اثبات می‌کند که شرح مفصل این مناظره در کتاب «الاحتجاج» آمده است.
نکته دیگری که در این مناظره می‌توان به آن اشاره کرد این است که امام رضا (ع) از عالم یهودی پرسید: شما یهودیان چگونه نبوت حضرت موسی (ع) را اثبات می‌کنید؟ یهودی پاسخ داد: خب! حضرت موسی (ع) معجزاتی از جمله شکافتن دریا، اژدها شدن عصا، ید بیضا و ... داشت، امام رضا (ع) باز پرسیدند: آیا هر کسی که معجزه بیاورد، شما قبول می‌کنید که آن پیامبر است؟ یهودی دید اگر بخواهد این مورد را نیز قبول کند، باید پیامبری پیامبر اکرم را نیز قبول کند، گفت: باید معجزاتی بیاورد که شبیه حضرت موسی (ع) باشد و اگر معجزاتش شبیه حضرت موسی (ع) بود، باید به پیامبری‌اش ایمان آورد.
امام رضا (ع) در ابتدا از عالم یهودی اعتراف گرفتند، بعد آن فرد را در برابر تناقض قرار دادند و فرمودند: اگر این طور است پس چگونه پیامبران قبل از حضرت موسی (ع) را قبول دارید در حالی که معجزاتشان شبیه حضرت موسی (ع) نبود؟! در اینجا فرد یهودی از پاسخ دادن عاجز ماند و گفت: اگر معجزاتی که یک فرد عادی هم نتواند انجام دهد را بیاورد قبول می‌کنیم.
توجه داشته باشید امام رضا (ع) مرحله به مرحله این فرد را با خودشان همراه می‌کند و باز فرمودند: پس حضرت عیسی (ع) که مرده را زنده کرد، کور مادرزاد را شفا داد، چرا شما یهودیان به حضرت عیسی (ع) ایمان نمی‌آورید؟! یهودی گفت: ما که ندیدیم حضرت عیسی (ع) مرده را زنده کند!
امام رضا (ع) دوباره این فرد را در برابر تناقض قرار دادند و فرمود: مگر شما حضرت موسی (ع) را دیدید که مرده را زنده کند، شما فقط شنیدید، باز یهودی سکوت کرد و نتوانست چیزی بگوید، حضرت (ع) فرمود: همان‌گونه که شما نسبت به حضرت موسی (ع) و نبوتشان از روایت معتبر استفاده می‌کنید و قبول می‌کنید که ایشان پیامبر بودند، باید معجزات و نبوت حضرت مسیح(ع) را بپذیرید و همچنین معجزات و نبوت پیامبر اکرم (ص) را نیز باید قبول کنید که با گزارش‌ها و روایات صحیح به دست ما رسیده است.
مناظره امام رضا علیه‌السلام هم از جهت ظرافت‌ها در روش مناظره و هم از حیث محتوای علمی مناظره، بسیار بی‌نظیر و برای ما مسلمانان الگویی در گفت‌وگوی ادیان محسوب می‌شود.
- منبع: فارس - سید محمدرضا طباطبایی، عضو پژوهشکده بین‌المللی ادیان