قصر یا باغ نگارستان بین سال‌های ۱۲۲۸-۱۲۲۲ هـ .ق. به فرمان فتحعلی‌شاه قاجار و با هدف ایجاد یک مرکز ییلاقی ـ حکومتی در خارج از دارالخلافه تهران ساخته شد. به دلیل وجود نقاشی‌ها و نگاره‌های متعددی از فتحعلی‌شاه و درباریان او در ساختمان‌های مختلف، این باغ به نگارستان شهرت یافت.
محدوده باغ
اين قصر ـ باغ در روزگار اوليه خود داراي وسعت زيادي بوده است، به گونه‌ای که طبق اسناد قاجاري دروازة جنوبي آن در ضلع شمالي ميدان بهارستان واقع بوده و از طرف شرق به دروازه شميران و از طرف غرب به خيابان صفي‌عليشاه منتهي مي‌شده است.
در اين قصر ـ باغ عمارت‌ها و تالارهاي باشکوهي چون عمارت دلگشا، تالار سلام، تالار قلمدان و چندين حوضخانه بر پا شده بود. باغ نگارستان رويدادهاي تاريخي ـ سياسي فراواني را به خود ديده است که از جمله مي‌توان به قتل دولتمرد آزاده ايراني ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهاني به دست محمدشاه و عوامل او اشاره کرد.
در سال 1284 هـ .ق. با اجراي طرح توسعه شهري ناصرالدين شاه، باغ نگارستان وارد محدوده شهر تهران شد و با کاسته شدن از اهميت سياسي آن در اختيار مؤسسات فرهنگي مختلف قرار گرفت. در زمان سلطنت مظفرالدين شاه به تبعيت از اروپا نخستين مدرسه فلاحت به سرپرستي آقاي داشر و مدرسه صنايع مستظرفه به سرپرستي نقاش معروف محمد غفاري "کمال الملک" در اين محل تأسيس شد. و بعد از آن در سال 1307 خورشيدي اعتمادالدوله قراگوزلو، وزير فرهنگ ايران، باغ نگارستان را به عنوان محل دائمي دارالمعلمين عالي در نظر گرفت.
پروين اعتصامي و كتابخانه باغ
سپس نقشه ساختمان يک مدرسه عالي با رعايت سبک معماري ايراني ـ قاجاري و اصول مدرسه‌سازي توسط نيکلای مارکوف "معمار پناهنده روسي" در ضلع شمالي باغ نگارستان تهيه و اجرا شد. در اين مجموعه ده هزار متر مربعي، 164 اتاق و دو تالار بزرگ احداث شد. در سال 1311 خورشيدي دارالمعلمين عالي با تغيير نام خود به دانشسراي عالي به تربيت معلم براي مدارس جديد ايران پرداخت. در سال 1315 خورشيدي نيز عمارت بزرگ ديگري به عنوان کتابخانه در شمال شرقي باغ نگارستان بنا شد و پروين اعتصامي ـ شاعره نامدار ـ به عنوان معاون اين کتابخانه مشغول به کار شد.
در طول بيش از نيم قرن، تعداد زيادي از شخصيت‌هاي علمي، ادبي و هنري کشور چون: ملک‌الشعرای بهار، کاظم عصار، علي‌اکبر دهخدا، بديع‌الزمان فروزانفر، علي‌نقي وزيري، جلال‌الدين همایی، سعيد نفيسي، محمود حسابي، ابراهيم پورداوود، غلامحسين صديقي، پرويز خانلري، محمد معين، محمدابراهيم باستاني پاريزي، علي‌محمد کاردان و... در اين مجموعه تاريخي به تحصيل و تدريس علم پرداخته‌اند.
در سال 1313 خورشيدي قانون تأسيس دانشگاه تهران در مجلس شوراي ملي تصويب شد و از سال 1325 خورشيدي به بعد، برخي از دانشکده‌ها و مؤسسات به محل امروزي دانشگاه تهران منتقل شدند. از سال 1335 خورشيدي اين بناي عظيم به مؤسسة لغت‌نامه دهخدا، مؤسسه جغرافيا، مؤسسه زبان‌هاي خارجي و کلاس‌هاي عمومي دانشکدة ادبيات اختصاص يافت و در سال 1337 خورشيدي به همت دکتر غلامحسين صديقي به مؤسسة تحقيقات علوم اجتماعي و تعاون واگذار شد.
باغ نگارستان در معرض تخريب‌هاي بسياري قرار گرفته و بخش‌هاي بسياري از آن نابود شده است. در سال 1350 و 1365 خورشيدي طبق توافقات دانشگاه تهران و سازمان برنامه و بودجه، باغ نگارستان براي ايجاد پارکينگ و تعميرگاه به آن سازمان واگذار شد که موجب اعتراض تني چند از استادان دانشگاه تهران و فارغ‌التحصيلان اين دانشسرا از جمله آقايان دکتر محمود روح‌الاميني، دکتر غلامحسين صديقي، دکتر حسن حبيبي و... شد که بدين ترتيب از تخريب باقيماندة اين اثر جلوگيري کردند.
باغ نگارستان با شمارة 2082 در آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.