IVF فرایندی است که طی آن تخمک‌ها از تخمدان خانم برداشته و در محیط آزمایشگاهی با اسپرم ترکیب می‌شوند. این روش اولین بار در سال 1978 جزو درمان‌های ناباروری قرار گرفت و لوییس براون اولین شخصی بود که با این روش به دنیا آمد.
در دهه 70 میلادی این روش کمي اسرار‌آمیز بود و چندان مورد قبول زوج‌ها قرار نمی‌گرفت اما این روزها با افزایش آگاهی مردم سالانه هزاران نفر با این روش باردار می‌شوند و تاکنون میلیون‌ها نوزاد در سراسر جهان با روش IVF متولد شده‌اند.
اما متاسفانه این روش پرهزینه موفقیت حتمي ندارد و زوج‌ها باید ببینند این هزینه هنگفت به درصد موفقیت پایین IVF می‌ارزد؟ به علاوه مردم کشور ما IVF را یک روش معجزه‌آسا و حتمي برای بارداری می‌پندارند در صورتی که متخصصان این تصور غلط را رد می‌کنند. در ادامه دکتر فاطمه داوری تنها، متخصص زنان، فلوشیپ نازایی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره این روش ما را آگاه می‌سازند.
- مراحل انجام IVF
1. تحریک تخمک‌گذاری: در این مرحله داروهایی برای خانم تجویز می‌شود تا تخمک‌گذاری او را تحریک کنند. این تخمک‌ها بعد از جمع‌آوری ممکن است رشد کافی نداشته باشند یا بارور نشوند. در این مرحله متخصص زنان با سونوگرافی ترانس واژینال به بررسی تخمدان‌ها می‌پردازد و برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های خون از بیمار آزمایش خون می‌گیرد.
2. جمع‌آوری تخمک: در این مرحله با استفاده از یک سوزن تو خالی و روش تصویربرداری سونوگرافی تخمک‌ها جمع‌آوری می‌شوند.
3. نگهداری اسپرم: از مرد نمونه اسپرم گرفته می‌شود.
4. ترکیب اسپرم و تخمک: در محیط آزمایشگاهی اسپرم و تخمک با هم ترکیب می‌شوند. متخصصان با روش تزریق داخل سیتوپلاسمي‌اسپرم (ICSI) این دو سلول را ترکیب می‌کنند و سلول تخم تشکیل شده زیر نظر متخصصان رشد و تقسیم سلولی می‌کند.
5. انتقال جنین به رحم: 5-3 روز بعد از ایجاد سلول تخم، توده جنینی به رحم خانم منتقل می‌شود. این مرحله دردی ندارد. لانه‌گزینی یا اتصال جنین به رحم 10-6 روز بعد انجام می‌شود.
- عوارض جانبی IVF
برخی از عوارض جانبی روشIVF عبارتند از:ترشحات روشن یا خونی بعد از عمل، احساس گرفتگی خفیف، نفخ خفیف، یبوست و حساس شدن سینه‌ها.
عوارض جدی‌تری هم ممکن است برای خانم پیش بیاید که در صورت مواجهه باید به متخصص معالج مراجعه کرد از جمله: خونریزی شدید، درد لگنی، ادرار خونی و تب 38 درجه. داروهایی که متخصص برای تحریک تخمک‌گذاری برای خانم تجویز می‌کند هم می‌توانند عوارضی داشته باشند مثلا : سردرد، نوسانات خلقی، درد شکم، گرگرفتگی و نفخ.
داروهای تحریک تخمک‌گذاری معمولا عوارضی برای خانم‌ها دارند. دکتر داوری تنها در این باره می‌گویند:
« برای انجام IVF باید با تجویز دارو تخمدان‌ها را وادار کنیم که در هر سیکل چندین تخمک را رشد دهد تا از این تعداد بتوانیم درصدی از آنها را بارور کنیم که البته گاهی همین جنین‌های تشکیل شده هم زنده نمی‌مانند. مشکل اینجاست که تحریک تخمدان ممکن است خانم را دچار تخمدان کیستیک، خونریزی و سندروم تحريك‌پذيري شدید تخمدان کند.»
- احتمال موفقیت IVF
موفقیت روش IVF به عوامل زیادی بستگی دارد از جمله: سابقه باروری، سن مادر، علت ناباروری و شیوه زندگی. در آماری که توسط وزارت بهداشت امریکا منتشر شده موفقیت IVF از این قرار است:
• 41-43درصد برای زنان زیر 35 سال
• 33-36درصد برای زنان سنین 35-37
• 23-27درصد برای زنان سنین 38 تا 40
• 13-18درصد برای زنان سنین بیش از 40
دکتر داوری تنها درباره کارآمد بودن IVFتوضیح می‌دهند: «در IVFخانم به اتاق عمل می‌رود، تخمک از بدن او استخراج و با اسپرم همسرش ترکیب می‌شود و بعد از تشکیل جنین طی 5-3 روز جنین را به بدن خانم انتقال می‌دهند.
همان‌طور که آمار‌ها نشان می‌دهند موفقیت روش IVF در پیشرفته‌ترین مراکز دنیا حدود40درصد است. یعنی از هر 10نفری که روش IVF را انجام می‌دهند به طور معمول 4 نفرشان موفق به بارداری می‌شوند.»
البته این بهترین احتمال موفقیت روش IVFاست اما بسته به سن خانم در مجموع موفقیت بارداری خانم 4/29درصد موارد و موفقیت تولد نوزاد زنده تنها 4/22درصد است.
- شرایط مطلوب IVF
به نظر دکتر داوری تنها IVF باید برای خانم‌هایی انجام شود که سن بالایی ندارند؛ در سطح دنیا با تخمک خانم‌های بالای 43 سال IVF انجام نمی‌شود زیرا خطر ابتلای جنین را به برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی افزایش می‌دهد.
بعد از آزمایش‌های هورمونی لازم خانمي کاندیدای این روش می‌شود که بتوان حداقل 5تخمک از او گرفت. تعداد تخمک‌های خانم با روش‌های آزمایشگاهی قبل از این که بیمار وارد سیکل IVF شود قابل تعیین است.
دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران ادامه می‌دهد: « گاهی آزمایش‌های خانم را بررسی می‌کنیم و به او پاسخ می‌دهیم که میزان موفقیت IVF در شما مثلا 10درصد است با این حال برخی زوج‌ها می‌خواهند کمترین شانس خود را هم امتحان کنند.
در مورد آقایان هم باید بگویم گاهی در نمونه‌گیری قبل از IVF آقا حداقل تعداد اسپرم را برای این روش ندارد که در این موارد باید از روش‌های اهدایی کمک گرفت.»
- با IVF جنسیت تعیین نکنید
در بسیاری از رسانه‌های غیرعلمي و گروه‌های اینترنتی خانم‌ها درباره تعیین جنسیت فرزندان‌شان به روش IVF مراکز و متخصصانی را به هم توصیه می‌کنند.
آنها برنامه می‌چینند که فرزندهای‌شان به‌ترتیب چه جنسیتی داشته باشند یا با یک مرتبه بارداری چندقلوهایی به جنسیت دلخواه داشته باشند.
دکتر داوری تنها درباره این امیدهای واهی هشدار می‌دهد:«تعیین جنسیت جنین به روش IVF آن‌طور که در جامعه ما مرسوم شده کاملا غیرواقعی است. روش تعیین جنسیت با IVF در مورد زوج‌هایی انجام می‌شود که مشکلی ویژه جنین‌های جنس به خصوصی را از بین می‌برد؛ مثلا تمام جنین‌های پسر خانم به دلیل یک بیماری ژنتیکی از بین می‌روند.
در این موارد با انتخاب جنین سالم به روش IVF شانس باروری و تولد نوزاد زنده را در این زوج‌ها بالا می‌‌بریم. مورد دیگر استفاده از تعیین جنسیت با IVF در مورد خانم‌هایی است که سن بالایی دارند و قبلا چند بار باردار شده‌اند و حالا در این سن جنسیتی به خصوصی برای فرزند آخرشان می‌خواهند.
در مورد خانم‌های سالم جوانی که يك بچه می‌خواهند صرفا برای تعیین جنسیت دلخواه این روش را توصیه نمی‌کنیم.»
- امکان ذخیره جنین وجود دارد؟
بعضی افراد تصور می‌کنند می‌توانند جنین‌های تشکیل شده را در آزمایشگاه برای بارداری‌های بعدی خود ذخیره کنند؛ این خواسته هم پرهزینه است هم غیرمنطقی.
- عوامل شکست IVF
پیش‌تر به شما گفتیم که IVF درصد موفقیت چندان بالایی ندارد اما چه عواملی شانس موفقیت این روش پرهزینه را این‌قدر کاهش می‌دهند؟
دکتر داوری تنها در پاسخ می‌گویند:«درصد موفقیت روش IVF از زمان معرفی این روش تاکنون چندان افزایشی نداشته زیرا این روش تا مرحله‌ای مشخص در آزمایشگاه انجام می‌شود و بعد از آن جنین به رحم خانم منتقل می‌شود و پزشک متخصص عملا نمی‌تواند شرایط بدنی خانم را دقیقا کنترل و ناهنجاری‌های احتمالی را مهار کند.
اينكه رحم خانم پذیرای جنین باشد یا نباشد، سازگاری جنین آزمایشگاهی با بدن خانم و قابلیت رشد این جنین در بدن خانم از عهده روش تشکیل جنینی با IVF خارج است.
درست مثل بذری که در خاک می‌کارید؛ شما هر چقدر هم شرایط کاشت را درست رعایت کنید عوامل بعد از کاشت دیگر در دست شما نیست. در نتیجه بعد از انتقال جنین IVF به بدن خانم دیگر آن عوامل ناشناخته هستند که بخش 60 درصدی شکست IVF را به‌وجود می‌آورند.»
- هزینه‌های IVF چقدر است؟
هزینه این روش درمانی بسته به مرکزی که آن را انجام می‌دهد متفاوت است و در ضمن بستگی به تعداد چرخه‌های درمانی دارد که بالاخره شما را با موفقیت بارور کنند. دکتر داوری تنها درباره مراکز انجام دهنده روش IVF در کشور می‌افزایند:«در کشور ما مراکز فوق‌تخصصی دولتی برای انجام IVF وجود دارد و پذیرش بیمار شرایط خاص خود را دارد.
زوجی که به این مراکز مراجعه می‌کنند باید روش‌های درمان ناباروری اولیه را انجام داده باشند و مدرک موفق نبودن آن را به متخصص مراکز نشان دهند.
در مورد مراکز خصوصی هم معمولا فرد را به این روش پرهزینه که موفقیت بالایی هم دارد تشویق نمی‌کنند مگر آنکه بیمار از لحاظ هزینه مشکلی نداشته باشد و خودش به انجام آن اصرار کند.»
منبع:همشهري تندرستي