ماجرای اتومبیل در ایران از آنجا آغاز شد که مظفرالدین شاه در سفر خود به اروپا در سال 1278 با مشاهده اتومبیل، به وزیر مختار ایران در بلژیک دستور داد که اتومبیلی برای وی خریداری کند و با راننده مخصوص به کشورمان بفرستد.
شاید مظفرالدین شاه هرگز تصور نمی‌کرد ورود اتومبیل به کشور باعث شود شهرهای زیبایمان یکی پس از دیگری همه چیز خود را از دست بدهند و تهران روزی به عنوان یکی از آلوده ترین و پرترافیک ترین پایتخت های جهان مشهور و نام آور شود و با هزاران معضل ریز و درشت دست و پنجه نرم کند.
البته تا کنون مطالعات بسیاری با کمک کارشناسان داخلی و خارجی صورت گرفته و هزینه های بسیاری نیز صرف توسعه بزرگراه ها، احداث پل های هوایی و زیرگذرها ، عریض کردن خیابان ها ، اصلاح هندسی معابر ،خط کشی و جدول بندی خیابان ها، نصب علائم و استخدام مأموران راهنمایی و رانندگی شده است اما باز هم اولین چیزی که نظر هر تازه وارد را در تهران جلب می کند شلوغی خیابان ها و بی نظمی ترافیکی آنهاست.
در شهر تهران، به مرور زمان فرهنگ ترافیک خاصی شکل گرفته است که در آن حتی تعاریف معمول ترافیکی معناهایی دیگر یافته اند و در بسیاری از موارد ضد فرهنگ ترافیک تبدیل به هنجار شده است. به طور مثال موتور سیکلت که یک وسیله نقلیه تک سرنشین است در پایتخت ما تبدیل به تاکسی شده که معمولا دو یا سه سرنشین دارد.
بسیاری از کارشناسان معتقدند حتی دلیل اصلی بالا بودن تخلفات رانندگی و تصادفات نیز نبود فرهنگ ترافیکی درست در کشورمان است به گونه ای که درایران سهم خطاهای انسانی در تصادفات بیش از موارد دیگر است و در 70 درصد سوانح ترافیکی، علت اصلی حادثه محسوب می شود.
بیشتر مدیران شهری حل معضل ترافیک را نیازمند ترویج فرهنگ ترافیک و ارتقای آموزش صحیح عبور و مرور می دانند و در این راستا نیز در تمام شهرهای ایران اقداماتی صورت گرفته است اما از آنجا که نهادینه شدن فرهنگ فرآیندی زمان بر است جز در چند مورد شاهد تغییرات جدی در فرهنگ ترافیک نبوده ایم.
بسیاری از طرح هایی که با هدف اصلاح فرهنگ های نادرست ترافیکی اعمال شده نیز متاسفانه به صورت دست و پا شکسته اجرا می شود. مانند طرح الزام بستن کمربند ایمنی برای سرنشینان صندلی جلو خودرو ها که در واقع طرح منع سوار شدن دو سرنشین در صندلی جلو را نیز در خود نهان داشت، این طرح در یک دوره چند روزه سخت گیرانه اجرا می شد و شهروندان تهرانی از ترس جریمه هم که شده به قوانین احترام می گذاشتند اما پس از مدت کوتاهی موج این طرح یا بهتر است بگوییم اعتبار و عمر آن به پایان رسید و فرهنگ نادرست نبستن کمربند ایمنی به جایگاه خود برگشت.
در این میان تنها مزیتی که می توان برای اجرای طرح بستن کمربند ایمنی برشمرد این بود که مردم یاد گرفتند که صندی جلو برای یک نفر ساخته شده و هیچ لزومی ندارد که دونفر به سختی کنار هم بنشینند و قوانین را نقض کنند.
به هر حال تجربه نشان داده نهادینه کردن فرهنگ ترافیک با اعمال جریمه های سنگین سرعت می گیرد و به اعتقاد جامعه شناسان و کارشناسان حوزه حمل و نقل و ترافیک هیچ یک از رفتار های اجتماعی به جز رفتارهای ترافیکی مردم در اجتماع با اعمال زور و اجبار شکل نمی گیرد و در واقع تنها فرهنگ ترافیک را می توان با ایجاد محدودیت های سخت گیرانه و اجبار شکل داد.
ارتقای فرهنگ ترافیک محور اصلی فعالیت حوزه ترافیک شهر تهران
مطمئنا بسیاری از مردم به خصوص شهروندان تهرانی که معضل اصلی و نخست شهرشان ترافیک است بارها از خود پرسیده اند چرا مشکل ترافیک تبدیل به گره کوری شده که هرچه مدیران و مسولین سعی می کنند، این گره حتی ذره ای باز نمی شود و قرص و پا برجا بر سرجای خود باقی مانده.
در پاسخ به این سوال باید گفت عواملی مانند محدودیت معابر و اشکالات فنی آنها یا افزایش بی رویه تعداد خودروها در ایجاد ترافیک بسیار مهم و تأثیر گذار بوده اما نباید از یاد برد که بسیاری از کلانشهرهای دنیا ویژگی هایی همسان ما دارند ولی شهروندانشان هرگز رنگ ترافیک را ندیده اند و در واقع اگر در مقایسه خودمان با آن کلانشهرها خوب دقت کنیم متوجه می شویم درد ما طبق معمول از آنجاست که با ورود یک تکنولوژی جدید فرهنگ آن را نمی آموزیم و در این مورد هم می توان گفت ما به وسیله ناصرالدین شاه اتومبیل را به کشورمان آوردیم اما فرهنگ آن را در کشورهای تولید کننده جا گذاشتیم.
مطمئنا تا زمانی که در شهرهای ما به خصوص تهران فرهنگ ترافیک خاصی وجود داشته باشد که در آن حتی تعاریف معمول ترافیکی معناهایی دیگر دارد و در واقع تا زمانی که تاکسی به جای وانت بار، موتور به جای تاکسی، حاشیه بزرگراه به جای میوه فروشی، سواره رو به جای پیاده و پیاده رو به جای پارکینگ و ... مورد استفاده قرار می گیرد ، نمی توان امیدی به حل مشکل ترافیک داشت.
آموزش رفتارهای ترافیکی از مواردی است که در زمینه ترافیک باید از پویایی برخوردار باشد، چون با اقشار مختلف و گروه های سنی متفاوتی سروکار دارد. از کودکانی که به همراه والدین خود در شهر تردد می کنند تا سالخوردگانی که توانایی تشخیص مناسب ندارند و جوانانی با هیجان و یا تنش های عصبی مختلف ، همه و همه مخاطبانی هستند که باید برای آموزش رفتاری ترافیکی برای هریک از آنها روش های خاصی در نظر گرفته شود.
مهندس سید جعفر تشکری هاشمی معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در باره آموزش رفتارهای ترافیکی و نهادینه کردن فرهنگ ترافیک می گوید: برای آموزش ترافیک نمی توان به آموزش های سنتی و کلاسیک بسنده کرد بلکه باید از همه ظرفیت های هنری برای ارائه مناسب مباحث آموزشی استفاده کرد تا بیشترین تاثیر را در مخاطبین ایجاد کند.
وی جامعه ما را در حوزه فرهنگ ترافیک با آسیبهای جدی و نارسایی های فراوانی رو برو می داند و می افزاید: بازدارندگی مقررات و برخورد قاطع با افراد متخلف مکمل اقدامات فرهنگی است و در صورت رعایت قوانین و رفتار ترافیکی مطلوب ، وضعیت ترافیک تهران تا 30 درصد بهبود خواهد یافت.
تربیت و آموزش با محوریت ارتقای فرهنگ ترافیک یکی از محورهای اصلی فعالیت حوزه ترافیک است که شامل آموزش ترافیک به کودکان، رفتار کودکان در ترافیک، آموزش در مدارس، آموزش ترافیک از طریق رسانه های جمعی و بصری، آموزش مکرر قوانین و آموزش هنگام اخذ گواهینامه رانندگی می شود.
مهندس تشکری هاشمی تاکید می کند: بسیاری از قوانین و ضوابط آئین نامه راهنمایی و رانندگی برای مردم ناآشنا است و یا در اثر گذشت زمان به فراموشی سپرده شده که از جمله این ضوابط و قوانین می توان به ضوابط رعایت حق تقدم در رانندگی اشاره کرد که در واقع عدم رعایت این قوانین باعث می شود که رانندگان خاطی حق عبور را برخلاف قوانین به خود داده و منجر به بروز تصادف خصوصا در تقاطع ها شوند بنابراین می توان گفت آموزش مکرر این قوانین از طریق وسایل سمعی، بصری موجب می شود تا همه شهروندان با حقوق خود در رانندگی آشنا شوند و کمتر تصادف و برخورد در معابر به وجود بیاید.
وی می افزاید: شهرداری تهران با تمام توان خود سعی در ارتقا سطح فرهنگ ترافیکی دارد و در این راستا طرح های مختلفی را در دست اجرا و یا در دستور کار دارد تا به صورت عملی گامی برای تغییر برخی از رفتارهای ترافیکی نادرست که در کشور ما نهادینه شده ، بردارد و در این میان می توان جنگ ترافیک شبانه که 60 شب در پارک های شهر تهران اجرا و از رادیو به صورت زنده پخش می شود را به عنوان یکی از طرح های مهم اعلام کرد که در واقع با ارتباط چهره به چهره مدیران و مسولین حوزه ترافیک با مردم و برنامه های متنوع و مختلف می تواند تاثیر زیادی درتغییر فرهنگ و رفتارهای ترافیکی داشته باشد.
جنگ ترافیک شبانه
از 13 تیرماه در تعدادی از پارک های، شهر دود گرفته مان جنگی تفریحی اجرا می شود، که هر بیننده ای را به یاد سالهای دور می اندازد. سالهایی که شب هایش با شب نشینی دوستان و اقوام رنگ و بویی دیگر می گرفت. جنگ ترافیک شبانه هر شب حداقل میزبان 2 هزار بیننده و هزاران شنونده رادیو تهران است و می توان گفت یک شب نشینی بزرگ برای تهرانی ها محسوب می شود.
به گفته مسولین هدف از اجرای این برنامه انتقال آموزه های ترافیکی به منظور ارتقای فرهنگ و ترافیک به عموم شهروندان از جمله کودکان و نوجوانان است اما پرکردن اوقات فراغت و ایجاد لحظات شاد برای شهروندان را می توان یکی دیگر از مهمترین اهداف این طرح دانست.
در کشورهای پیشرفته جنگ های تفریحی با اهداف گوناگون اجرا می شود زیرا خصوصیت اصلی این نوع برنامه ها آن است که به شکل غیر محسوس رفتارها و کنش های بینندگان را از نزدیک نمایان می کند و در کنار ایجاد سرگرمی و لحظات خوب معانی و رفتارهایی خاصی را در مخاطبان شکل می دهند.
در جنگ ترافیک شبانه هم که در نوع خود در کشور ما یک شیوه نوین برای ارتقای فرهنگ ترافیک محسوب می شود به راحتی می توان از نوع برخورد و واکنش مردم، فرهنگ ترافیکی غالب و مشکلات و معضلات موجود را شناخت. به طور مثال یکی از بخش های جنگ ترافیکی شبانه مسابقه ای است که برای کودکان اجرا می شود و در آن با مطرح کردن سوال هایی خاص و با توجه به پاسخ کودکان می توان دریافت که فرهنگ ترافیکی کودکان در مورد موضوع مطرح شده چگونه است.
کودکانی که آینده فرهنگ ترافیکی کشورمان را رقم خواهند زد. به عنوان مثال در یکی از شب های برگزاری جنگ ترافیکی شبانه این سوال برای تعدادی از کودکان مطرح شود که اگر شما یک راننده اتوبوس بودید و مسافر شما بلیتش را نمی داد چه می کردید؟ شاید عجیب باشد اما در میان کودکان یکی از آنها گفت (می گوییم مردک بلیتت را بیاور بده).
این جمله و جملات دیگر که همه و همه نشان از شنیده ها و دیده های کودکان تهرانی دارند و نشان می دهند که رفتارهای ترافیکی نادرست چگونه در حال شکل گیری در کودکان است. به همین دلیل باید با برنامه های خاص فرهنگ ترافیک را در نسل آینده تغییر داد تا درآینده شاهد مشکلات فعلی نباشیم.
آیتم های نمایشی، اجرای موسیقی، مسابقه و گفتگو چهره به چهره با مسولین حوزه ترافیک از جذابیت های جنگ ترافیک شبانه محسوب می شود و این عوامل باعث شده هرشب حداقل 2 هزار نفر از شهروندان تهرانی در این برنامه شرکت کنند و مشکلات خود را با مدیران حوزه حمل و نقل و ترافیک در میان بگذارند.
بحرایی سردبیر جنگ ترافیک شبانه درباره ویژگی های این جنگ می گوید: جنگ ترافیک شبانه برنامه ای است که علاوه بر جاذبه های سرگرم کننده به شناخت رفتارهای ترافیکی موجود و ارتقا سطح فرهنگ ترافیک کمک می کند و یکی از مهمترین طرح هایی است که شهرداری تهران در راستای ارتقا فرهنگ ترافیک به اجرای آن اقدام کرده است.
این جنگ شبانه هم زمان با اجرای زنده در پارک های مختلف شهر به صورت مستقیم از طریق شبکه رادیویی تهران روی موج FM ردیف 95 و موج AM ردیف 1332 نیز پخش می شود و در واقع طیف گسترده ای از مخاطبان را که یا بیننده این برنامه اند یا شنونده در برمی گیرد. از سوی دیگر اجرای این جنگ در مناطق مختلف باعث می شود عکس العمل ها و خواسته های شهروندان در نقاط مختلف شهر ارزیابی شود.
وی می افزاید: جنگ ترافیک شبانه از 13 تیرماه آغاز شده و تا 21 شهریور ماه ادامه دارد و تا کنون پارک های فدک، لاله و گفتگو برگزار شده است. این جنگ تبدیل به برنامه ای خود جوش شده که شهروندان برای اجرای هرچه بهتر آن گاه پیشنهادات و نظرات جالبی ارایه می کنند که تا حد ممکن در اجرای برنامه ها از آنها استفاده می شود.
همه می دانند که مشکل ترافیک تهران مربوط به دیروز و امروز نیست و حداقل سابقه ای سی - چهل ساله دارد و دکتر قالیباف شهردار تهران ترافیک رامعضلی دانسته که باید با همکاری سازمانهای مختلف و دولت برطرف شود اما در این خصوص طرح جامع ترافیک توسط شهرداری تهیه شده و سعی بر آن است که با توسعه حمل و نقل عمومی و ایجاد شبکه حمل و نقل و همچنین نهادینه کردن فرهنگ ترافیک این معضل در شهر تهران کاهش یابد.
در هر صورت آنچه مسلم است گره ترافیکی تا زمانیکه فرهنگ ترافیک ارتقا نیابد و رفتارهای نادرست ترافیکی تغییر نکند بازنخواهد شد و پیش از هرچیز باید با نهادینه کردن فرهنگ ترافیک از همکاری شهروندان برای حل این معضل کمک گرفت.
روابط عمومی شهرداری تهران