نشيب و فرازهايي كه شايد امروز ما را به انحراف از اصول نهادين معماري ايراني و اسلامي كشانده باشد. حضيض‌هايي چون حمله مغولان و انحطاط مفهوم شهرنشيني، حمله تيمور و... و فرازهايي چون شكوه معماري و شهرسازي دوران صفوي از ديرباز پايه‌هاي معماري و شهرسازي را دچار تغيير كردند.
اوج شخصيت بومي ايران در كنار تجسم اسلام و اصول اسلامي را مي‌توان در معماري و شهرسازي صفويه مشاهده كرد. مكتب معماري اصفهان با معرفي ارزش‌هاي معمارانه و شهرسازانه نظير وحدت در كثرت، تقارن، توازن، تعادل و... برگ جديدي را در تاريخ معماري و شهرسازي زادبوم ايران گشود. صفويان با به اوج رساندن هنر و معماري در ساخت ابنيه و فضاهاي شهري ناب‌ترين تجلي اسلام را در معماري و شهرسازي ايران به ارمغان آوردند. در كلامي كلي، روح غالب اسلامي در معماري و شهرسازي اين دوران مشهود است.
اما مسلماً سرزمين ايران نيز نياز به همسويي با جهان و مدرنيته را در خود مي‌پروراند. در دوران قاجار و به‌ويژه دوران حكمراني ناصرالدين شاه پايه‌هاي چنين تحولاتي در ايران بنا شد. وليكن با توجه به تفاوت بسيار فرهنگي ايران و كشورهاي مورد تقليد ناصرالدين‌شاه روند سير به مدرنيته داراي شكاف‌هاي بسيار بود كه در مواردي اين جريان را پس مي‌زد. چنين شرايطي به همراه حضور روحانيون در ركن جامعه مذهبي و اصرار مردم در حفظ پايه‌هاي ديني و اعتقادي‌شان سبب شد تا سبك زندگي و به تبع آن معماري و شهرسازي قاجاريه همچنان پيرو اصول اسلامي بوده و تفاوتشان با سبك‌هاي غربي مشهود بماند.
تقليد از كشورهاي غربي اگرچه در بسياري موارد تبعات جبران‌ناپذيري كه امروزه نيز اثرات آن به چشم مي‌خورد را براي ايران به همراه آورد، اما در مواردي نيز مسيرهاي جديدي را در نظام شهري گشود. تاسيس بلديه و اقداماتي در راستاي سامان‌بخشي به وضعيت بهداشت و تاسيسات شهري در اين دوران شكل پذيرفت.
با ورود مدرنيته و افزايش آسايش در سفر به كشورهاي ديگر، رويكرد طبقه اعيان و روشنفكران جامعه در تضادي نسبي با جامعه سنتي قرار گرفت. بر اين اساس در ساخت كاخ‌هاي اشراف قاجار سعي در الگوبرداري و بعضاً تقليد عيني از معماري غربي به چشم مي‌خورد. چنين تقليدي پايه‌هاي اتخاذ رويكردي نامناسب در راستاي مدرن نمودن جامعه در زمان پهلوي را فراهم كرد.
سه‌شنبه بعد مي‌خوانيم: مختصري از معماري و شهرسازي ايراني پس از قاجار
- عضوكميسيون‌معماري‌وشهرسازي