سپند ریاحی: گرم شدن روزافزون کره زمین مشکلی است که این روزها توجه مجامع بین‌المللی را به خود جلب کرده است.

کارشناسان بر این باورند که این مسئله علاوه بر تمام مشکلاتی که برای ساکنان زمین ایجاد می‌کند، در دهه‌های بعد خسارات جبران‌نا‌پذیری بر حیات وحش وارد کند.

تغییرات دمای کره زمین که از سال‌ها پیش از این آغاز شده است علاوه بر دلایل طبیعی مانند  تغییر در مدار زمین یا غلظت دی اکسیدکربن نتیجه فعالیت‌های انسانی است.

 اگرچه بشر مستقیماً  قدرت مقابله با نیروهای طبیعی چون  انرژی خورشیدی را که مسبّب اصلی تغییرات آب و هوایی است ندارد، با این حال به طور غیرمستقیم و با فعالیت‌های خود باعث تغییرات کلی آب و هوای کره زمین شده است و در نتیجه  در روند طبیعی تکامل، اختلالاتی صورت می‌گیرد.

یکی از اثرگذارترین ِاین تغییرات آب و هوایی در حوزه علوم زیستی است که منجر به اخلال  در زادآوری جانوران و مهاجرت آنها می‌شود و انتقال بیماری‌ها را در جانوران افزایش می‌دهد.

به طور مثال در چند سال اخیر تلفات بیماری مالاریا افزایش پیدا کرده است، چون تک سلولی عامل این بیماری که در پشۀ مالاریا زندگی می‌کند، گرما دوست است و در هوای گرم رشد و تکثیر بیشتری دارد.

 گرم شدن کرۀ زمین گاه باعث تغییرات غریبی می‌شود که در انتها منجر به انقراض موجودات خواهد شد، مثلاً  با گرم شدن هوا، جمعیت لاک‌پشت‌ها ممکن است به صورت تماماً ماده ظاهر شوند، چون جنسیت در تخم لاک‌پشت‌ها با دمای آب تعیین می‌شود. از سوی دیگر بالا آمدن آب دریاها، در نتیجۀ ذوب یخ‌های قطبی و از بین رفتن تخم و لانۀ لاک‌پشت‌ها در سواحل دریاها موجب انقراض آنها می‌شود.

افزایش دمای آب بر روی جمعیت حیواناتی مانند وال‌ها، پنگوئن‌ها و کاکایی‌های پاسیاه نیز تاثیرگذار خواهد بود چرا که تعداد موجوداتی مانند  کریل‌ها (krill) که غذای اصلی این جانوران هستند، با افزایش دمای آب‌ها کاهش یافته است.

مهاجران در معرض خطر

اخبار جدید آشکارا آثار مخرّب تغییرات آب و هوایی را بر روی گونه‌های مهاجر نیز نشان می‌دهد. به طور مثال به علت گسترش بیابان آفریقا، پرندگان هنگام عبور از آن با یک پرواز طولانی مواجه می‌شوند و چون دسترسی به زیستگاه‌های متفاوت و منابع گوناگون در طول مهاجرت برای آنها مقدور نیست، آسیب جدی متوجه آنهاست.

تغییر در برخی از شاخص‌های مهاجرت چون زمان، مکان و طول سفر به اثبات رسیده است.
گاه به سبب تغییرات آب و هوایی، افراد یک گونه مهاجرتِ دسته جمعی را ترک می‌کنند و یا  به مکان‌هایی مهاجرت می‌کنند که تا پیش از آن به عنوان مکان‌های عبور اتفاقی ثبت شده بود. پس نباید تعجب کرد که ماهی‌های ساکن جنوب مانند کولی و ساردین هم اکنون در آبهای شمالی یافت می‌شوند.

زیرا ماهی‌ها نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند و توزیع و پراکنش آنها وابسته به دماست و به همین سبب به این گونه مهاجرت‌ها تن می‌دهند. 

پرنده‌ای چون زنبورخوار اروپایی هم که قبلاً در آلمان کمیاب بود، اکنون به طور مداوم در این سرزمین زادآوری می‌کند.

در انگلستان هم هرساله رسیدن صدها  قوی کوچک که به صورتV شکل پرواز می‌کنند، نویدبخش رسیدن زمستان در این کشور بود، اما به گزارش پرنده‌شناسان اکنون تعداد این پرنده‌ها به دسته‌های دوتایی تقلیل یافته است. دلایل احتمالی آن گرم شدن هوای قاره و نبود بادهای شمال شرقی است که پیشتر به مهاجرت آنها کمک می‌کرد.

تغییر الگوی بادها نیز مهاجرت را برای گنجشک‌سانان منطقۀ کارائیب به علت وجود طوفان‌های بسیار شدید بهاره  مشکل کرده است.

در پاییز امسال تعداد زیادی پروانه مونارک که هرساله در تعداد میلیونی از آمریکا و کانادا به سمت مکزیک مهاجرت می‌کردند با عبور از اقیانوس اطلس راه خود را  به سمت انگلیس یعنی ۵٠٠٠کیلومتر دورتر تغییر دادند.

در حالی که تغییرات آب و هوایی برای برخی گونه‌ها سودمند است، گونه‌های دیگر را با خطر انقراض مواجه می‌کند. گونه‌هایی که در زیستگاه‌های قطبی و کوهستانی یافت می‌شوند در معرض  بزرگترین تهدید هستند.

به طور نمونه می‌توان به خرس قطبی اشاره کرد که با گرم شدن قطب، زیستگاه اصلی خود را از دست داده است و جایی برای مهاجرت ندارد. بنابراین آب شدن یخ‌ها بقای خرس‌ها را به مخاطره می‌اندازد و جای تردید است که خرس قطبی در آینده بتواند خود را با تغییرات جدید سازگار کند.

نمونۀ دیگری از تأثیرات آب و هوا، مهاجرت‌های اجباری و تغییر مسیرهاست، اخیراً به طور غیرمنتظره‌ای وال ِ اقیانوس اطلس شمالی(Northern right whale)  وارد آب‌های کانادا شده است. مطالعاتی که در این باره انجام شده است نشان می دهد 300 وال باقیماندۀ اقیانوس اطلس شمالی در پی کاهش غذای اصلی‌شان (پلانگتون‌ها) که در نتیجۀ تغییرات شدید جریان‌های اقیانوسی ایجاد شده، تغییر مسیر داده‌اند.

این احتمال وجود دارد که یک تغییر کلی در گونه‌های ساکن قطبین ایجاد شود. همچنین مطالعات نشان می‌دهد تعداد گونه‌هایی که باید با آب‌های سرد سازش پیدا کنند، به طور چشمگیری کاهش یافته است.

مثلا همان گونه که تعداد دلفین‌های  معمولی ساکن آبهای گرم در حال افزایش است، تعداد دلفین‌های دماغ سفید ساکن آب‌های سرد رو به  کاهش است، زیرا ماهی‌ها که طعمۀ اصلی دلفین‌ها هستند، در پاسخ به هوای گرم، منطقه یا عمق آب زندگی خود را تغییر می دهند. بنابراین دلفین‌ها  هم به ناچار با تعقیب آنها،  مکان خود را تغییر می‌دهند.

تغییرات آب و هوا برروی جمعیت پرندگان نیز آثار فاجعه‌آمیزی به بار آورده است که مهم‌ترین آنها میزان بالای مرگ و میر بالغ‌هاست. در نتیجه در نبود افراد بالغ کسی از تخم‌ها و نوزادها نگهداری نمی‌کند و به سبب گرسنگی و نبود آشیانه از بین می‌روند.

از طرفی بیشترین  میزان مرگ و میر در طول فصل مهاجرت در نتیجۀ شرایط آب و هوای سرد زمستانی اتفاق می‌افتد که این امر می‌تواند برروی ساختار سنی و اندازۀ جمعیتِ زادآور در تابستان‌های مکرر اثر بگذارد.

به هر ترتیب تغییرات آب وهوا، فجایع  بی‌شماری را به وجود می‌آورد که به اختصار به نمونه‌هایی از آن اشاره شد. اما آیا حیوانات می‌توانند خود را با این شرایط سازگار کنند؟  آنها تا کی توان مقابله با این اوضاع را خواهند داشت؟!

حال زمانی است که ما انسانها باید برای برداشتن کوچکترین قدمی در این کره خاکی با تفکر اقدام کنیم.

برچسب‌ها