كشورهايي مانند چين، آمريكا، دانمارك، ژاپن، كره‌جنوبي، عربستان سعودي و امارات متحده عربي از سال‌ها پيش وارد فضاي تصميم‌گيري و اقدام‌هاي عملي براي كشت فراسرزميني شده‌اند. سال گذشته محمود حجتي، وزير جهادكشاورزي، كشت فراسرزميني را فرصتي براي كشاورزي خواند و معصومه ابتكار، رئيس سازمان حفاظت محيط‌زيست هم گفت كه كشت فراسرزميني مثمرثمر خواهد بود. نگاهي گذرا به آمار چند كشور در زمينه كشت فراسرزميني، نشان مي‌دهد كه ايران از اين قافله، عقب مانده است.
طبق آمار، عربستان سعودي در كشور اندونزي نزديك به 500هزار هكتار زمين مرغوب خريداري و 2.3ميليون تن برنج توليد مي‌كند كه بخشي از آن در داخل عربستان مصرف مي‌شود.چين نيز در اوكراين 3ميليون هكتار زمين كشاورزي براي كشت فراسرزميني خريداري كرده و گفته مي‌شود كشورهاي حوزه خليج‌فارس، براي خريد 3ميليون هكتار اراضي كشاورزي، برنامه دارند. همچنين از 2ميليون و 200هزار هكتار كشت فراسرزميني كه در روسيه انجام شده، سهم بخش خصوصي ايران بدون اتكا و حمايت دولت از اين رقم، 5هزار هكتار عنوان شده است. در حال حاضر نزديك به 24كشور دنيا كشت فراسرزميني را در 62كشور ديگر انجام مي‌دهند و محصولات به‌دست آمده را براساس سياست‌ها و اهدافي كه دارند به كشورشان وارد و يا از همان كشور هدف، صادر مي‌كنند.
در ايران، كشت فراسرزميني محصولات كشاورزي در 21شهريور سال 92توسط هيأت وزيران با هدف تأمين پايدار امنيت غذايي تصويب شد و سرانجام اين كشت در دستور كار دولت و وزارت جهادكشاورزي قرار گرفت. طبق اين مصوبه، كشاورزان و بخش خصوصي اجازه دارند در كشورهاي هدف، محصولات مورد نياز را توليد كنند.
غلامرضا حسيني‌فر از مقامات سابق وزارت جهادكشاورزي و مديرعامل يك شركت خصوصي كشت فراسرزميني است. وي مي‌گويد كه در سال 2006حدود150هكتار از اراضي كشور قزاقستان را زيركشت گندم و آفتابگردان برده‌اند و در حال حاضر 2200هكتار در قزاقستان گندم ديم، كشت مي‌كنند. وي كشت فراسرزميني را با توجه به تغيير شرايط آب و هوا در ايران و در دنيا يك ضرورت مي‌داند و اظهار مي‌دارد: بايد بپذيريم اقليم در ايران عوض شده و مسائل كم‌آبي به‌دليل بي‌برنامگي و بي‌مديريتي در كشور ما با سرعت بيشتري نسبت به ساير كشورها پيش رفته است.
اسماعيل نصراصفهاني، عضو هيأت علمي مؤسسه پژوهش‌هاي برنامه‌ريزي، اقتصاد كشاورزي و توسعه روستايي، علاوه بر چالش‌هاي افزايش جمعيت و كمبود آب، به بحران قيمت غذا در سال 2008در جهان و تغيير رويكرد در استفاده از سوخت‌هاي زيستي اشاره مي‌كند و مي‌گويد: اين عوامل در نهايت منجر به توسعه استفاده از منابع فراسرزميني مي‌شود. وي مي‌گويد: در ايران وقوع خشكسالي‌ها، مديريت نامطلوب در عرضه و تقاضاي آب و برداشت‌هاي بي‌رويه از منابع آب‌هاي زيرزميني منجر به افت سفره‌هاي زيرزميني شده است.
- كشت فراسرزميني سودآور است
به گفته كارشناسان، پايين بودن هزينه آب و اجاره اراضي كشاورزي در كشورهاي هدف و بالا بودن عملكرد توليد، زمينه را براي كسب سود مناسب، مهيا مي‌كند.حسيني‌فر مي‌گويد: متوسط عملكرد گندم ديم در قزاقستان 2تا 2.5تن در هر هكتار، در اوكراين 5.8تن در هكتار و ليتواني 7.9تن در هكتار است درحالي‌كه در اراضي آبي ما متوسط عملكرد توليد گندم بين 3.5تا 5تن در هر هكتار است، بنابراين به لحاظ عملكرد، توليد محصولات استراتژيك در اين كشورها سودآور و به صرفه است.
- برنامه 2ميليون هكتاري
وزارت جهادكشاورزي با نگاهي محتاطانه، برنامه‌اي 5ساله براي كشت فراسرزميني در سطح يك ميليون هكتار تدوين كرده و قصد دارد ظرف 10سال اين سطح را حداقل به 2ميليون هكتار در كشورهاي هدف برساند. حسيني‌فر در اين‌باره مي‌گويد: 10سال براي كشت فراسرزميني 2ميليون هكتار محصول استراتژيك، زمان زيادي است و ايران با توجه به مسائل خشكسالي بايد طي 5سال، 2ميليون هكتار از اراضي كشاورزي كشورهاي هدف را زيركشت محصولات استراتژيك ببرد.
- اراده سياسي وجود ندارد
اجراي برنامه كشت فراسرزميني نيازمند همكاري ميان نهادها و دستگاه‌هاي مختلف دولتي است و به تنهايي از عهده وزارت جهادكشاورزي برنمي‌آيد. از اين رو، وزارت جهادكشاورزي براي اجرا و پيشبرد برنامه‌هاي كشت فراسرزميني در نيمه دوم سال 93، آيين‌نامه اجرايي 10ماده‌اي كشت فراسرزميني را براساس بند9 مصوبه هيأت وزيران و با همكاري وزارتخانه‌هاي امور اقتصادي و دارايي و امور خارجه تهيه و به كميسيون‌هاي مربوطه در هيأت دولت براي تصويب ارسال كرده، اما اين آيين‌نامه تاكنون در دولت معطل مانده است.
از سازوكار كشت فراسرزميني هم كه قرار بود باقر نوبخت، معاون رئيس‌جمهوري با همكاري وزارتخانه‌هاي امور اقتصادي و دارايي و امور خارجه تدوين و ابلاغ كند، خبري نيست. حسيني‌فر درباره تعلل دولت مي‌گويد: كشت فراسرزميني در كشور ما هنوز متولي مشخصي ندارد و در حوزه وزارت جهادكشاورزي معلوم نيست صاحب اين طرح و برنامه چه‌كسي است و هر بار يك گروهي را به ما معرفي مي‌كنند.
نصراصفهاني معتقد است: كشورهايي كه از سوي دولت براي انجام كشت فراسرزميني به بخش خصوصي معرفي مي‌شوند بايد با توجه به شاخص‌هاي اقليمي، امنيت اجتماعي، امنيت غذايي، ثبات سياسي و معرفي قوانين انتخاب شوند چرا كه كشت فراسرزميني از پيچيدگي‌هاي خاصي برخوردار است و ورود بخش خصوصي به اين عرصه به پشتيباني‌ها و حمايت‌هاي خاص نياز دارد.
نصر اصفهاني مي‌افزايد: مجموعه حاكميت ازجمله وزارت جهادكشاورزي بايد تسهيلات و تمهيداتي را براي كشت فراسرزميني فراهم كند كه مي‌توان به اخذ مجوز فعاليت، انجام پشتيباني و ارائه اطلاعات، مشاوره‌هاي حقوقي درباره قوانين و مقررات، ضوابط و شرايط سرمايه‌گذاري در كشورهاي هدف، ارائه اطلاعات درباره نحوه مالكيت، اجازه و بهره‌برداري از اراضي، ارائه ضمانت‌هاي مورد نياز سرمايه‌گذاري، حمايت از نيروي كار، مجوزهاي لازم براي تسهيل ورود و خروج موقت ماشين‌هاي كشاورزي و نهاده‌هاي مورد نياز اشاره كرد. حسيني‌فر هم مي‌گويد: بخش خصوصي زماني مي‌تواند كشت فراسرزميني را انجام دهد كه به دولت پشتگرم باشد در غيراين صورت جرأت سرمايه‌گذاري براي اين كار را نخواهد داشت. بنابراين دولت بايد قدرت ريسك آنها را از طريق حمايت‌هاي خود بالا ببرد.
- واردات و انتقال آب از خزر و خليج فارس در دستور كار
معاون اول رئيس‌جمهور گفت: برنامه ششم توسعه بيش از آنكه به مسائل كلي بپردازد، برنامه‌اي مسئله‌محور است و يكي از اصلي‌ترين محورهاي آن مسئله آب است. اسحاق جهانگيري در مراسم افتتاح سد مخزني بار در نيشابور افزود: وزارت نيرو پروژه‌هاي متعددي براي تأمين منابع آب در دست اجرا دارد اما با محدوديت جدي كه در بخش منابع آب در كشور وجود دارد، علاوه بر اين پروژه‌ها نيازمند انتقال آب از كشورهاي ديگر نيز هستيم.
وي افزود: علاوه بر اين بايد به انتقال آب از درياي عمان، خليج‌فارس و درياي خزر نيز فكر كنيم زيرا انتقال آب جديد به مركز كشور يكي از مسائلي است كه بايد به‌طور ويژه مورد توجه قرار گيرد. وزير نيرو نيز در جريان سفر به خراسان رضوي با بيان اينكه انتقال آب از 3كشور مجاور در دستور كار است، گفت: موضوع انتقال آب از خليج‌فارس نيز به خراسان رضوي در حال پيگيري است.